زبان تکلم انسان‌های غار نشین

[Dreamy Girl 6,672]

 

مترجم: زهرا هدایت منش

 

 

وقتی که انسان های کرومانیون ـ در حدود 25 هزار سال پیش ـ درون غارهای فرانسه و اسپانیای کنونی تصاویر رنگی حیوانات را می کشیدند، به چه زبانی صحبت می کردند؟ باور کنید که برخی از دانشمندان مجدانه می کوشند که پاسخی برای این پرسش بیابند.

چگونه می توان به این مطلب پی برد؟ مردمان روزگار باستان، استخوان ها و ابزارهایشان و حتی هنرشان را به یادگار گذاشته اند، اما هیچ صبتی از زبانشان در دست نیست. آن ها برای ثبت زبانشان باید دست به قلم می بردند، ولی خط و نگارش در حدود 5500 سال پیش اختراع شد.

با این همه، انسان های نخستین به نحوی ثبت هایی از زبانشان را نیز یادگار گذاشته اند، چون که زبان ها کاملا مستقل از هم دیگر نیستند. مثلا شباهت هایی میان زبان های پرتغالی، اسپانیایی، کاتولونیایی، پروانسی، فرانسوی، ایتالیایی و حتی رومانیایی وجود دارد. این ها همه «زبان های رومی» نامیده می شوند، زیرا نه فقط به یک دیگر بلکه به زبان رومی قدیم، که ما لاتین می نامیم، شبیه هستند.

 

در این جا سِر و رازی وجود ندارد. در امپراتوری روم، لاتین زبان مشترک اروپای غربی بود. پس از سقوط امپراتوری روم و افول موقتی آموزش و جنبه های دیگر تمدن، لهجه های لاتین در نقاط گوناگون از هم دیگر فاصله گرفتند و سرانجام به صورت زبان های جدیدی درآمدند. ولی هنوز می توان شباهت های لغوی و دستوری میان آن ها یافت.

 

فرض کنید که زبان های رومی وجود داشتند ولی زبان لاتین کاملا از بین رفته بود و به هیچ روی نمی شد ثبتی از آن را یافت. آیا امکان نداشت که با بررسی زبان های مختلف رومی و مطالعة شباهت هایشان، زبان مشترکی ساخت که زایندة همة آن زبان ها بود؟ و اگر چنین می شد آیا زبان ساخته شده شبیه لاتین نبود؟

اگر می خواهید به عقب تر برگردید، شباهت هایی میان زبان لاتین و یونانی وجود دارد. رومیان باستان به این نکته پی بردند و اصول دستوری سامان یافته تر یونانی را اتخاذ کردند و آن ها را در زبان خودشان به کار بردند. پس آیا زبان کهن تری وجود نداشته که هر دو زبان یونانی و لاتین از آن تطور یافته باشند؟

پاسخ شگفت آور به این سوال هنگامی یافته شد که انگلیسی ها در سدة هجدهم، کنترل هندوستان را به دست گرفتند. هدف اصلی، اشتغال در تجارتی بود که بریتانیای کبیر را ثروتمند می ساخت، ولی طبیعتا در میان انگلیسیان عالمانی بودند که به تمدن هندوستان به خاطر خود تمدن هندوستان علاقه داشتند. سر ویلیام جونز از جملة این عالمان بود که به مطالعة زبان قدیمی هندوستان ـ سانسکریت ـ پرداخت. سانسکریت هم چون لاتین دیگر کاربرد نداشت ولی منشأ زبان های مختلفی بود.

 

سانسکریت در حماسه های کهن و کتب مذهبی باقی مانده است و جونز با مطالعة آن، شباهت هایی لغوی و دستوری میان سانسکریت و زبان های یونانی و لاتین یافت. افزون بر این، سانسکریت شباهت هایی با زبان های توتنی قدیم مانند گُتی، آلمانی قدیم و نروژی قدیم داشت. جونز حتی شباهت هایی در فارسی و زبان های سلتی یافت.

از این رو در سال 1786 ویلیام جونز نتیجه گیری کرد که خانواده ای از زبان های هند و اروپایی وجود دارد که از ایرلند تا هندوستان گسترده است و این زبان ها از منشأ واحدی ریشه گرفته اند. می توان تصور کرد که در حدود 7000 سال پیش از میلاد مسیح، یک قبیلة هند و اروپایی، شاید در ترکیة امروزی به سر می برد. این قبیله در تمام جهات گسترده و پراکنده شد و زبانش را با خود برد که با جدا شدن گروه ها از هم دیگر، این زبان در جاهای مختلف تحول یافت. آیا امکان ندارد با مطالعة تمام این شباهت ها، نوعی از زبان مشترک هند و اروپایی ساخت که واقعا شبیه به زبانی باشد که مردمان قبیلة اولیه، در 9000 سال پیش تکلم می کردند؟

چنین کاری امکان پذیر شده است، زیرا در سدة نوزدهم برخی عالمان، از جمله برادران گریم (که امروز به خاطر گردآوری افسانه ها شهرت دارند)، قواعد تغییر زبان ها در گذر زمان را استخراج کردند.

 

خانواده های دیگری از زبان ها وجود دارند که هند و اروپایی نیستند. خانوادة سامی، زبان های عربی، عبری، آرامی، آشوری و غیره را شامل می شود. خانوادة حامی شامل برخی زبان های قدیم در مصر، اتیوپی و شمال آفریقا است. خانوادة اروال ـ آلتایی شامل ترکی، مجاری و فنلاندی است (در ترکیه که جایگاه اصلی زبان هند و اروپایی بود، بر اثر تحولات تاریخی، امروزه زبانی غیر از هند و اروپایی رایج شده است).

زبان های مختلفی هم وجود دارند که بومیان آمریکا، سیاهان آفریقا، چینی ها و مردمان دیگر در خاور دور، پُلینزی ها، بومیان استرالیا و غیره تکلم می کنند. حتی زبان هایی هستند که ارتباط معلومی با زبان های دیگر ندارند، مانند سومری باستان و باسک امروزی.

اگر همة این زبان ها را مطالعه کنیم، آیا امکان دارد زبان اصلی ای را که همة زبان ها از آن به وجود آمده اند، بازسازیم؟ این کار بسیار بزرگی است، و زبان شناسان را وسوسه می کند. هم چنین تلاش سودمندی خواهد بود اگر هم زمان با بررسی پیدایش زبان های بشر، مهاجرت ها و سیر و گردش های انسان های اولیه را دریابیم.