آلرژی های چشمی

[نازنين تركـان 783]

 

برای اكثر مردم بهار فصلی زیبا و دلپذیر است. اما اگر هربار كه این فصل فرا می رسد دچار خارش و اشكریزش شوید و دیگران مرتباً از شما بپرسند كه چرا چشمتان قرمز شده است احتمالاً بهار برایتان چندان خوشایند نخواهد بود.

 

آلرژی های چشمی یكی از شایعترین علت های مراجعه به چشم پزشك است بطور متوسط از هر ۱۰ تا ۱۵ نفر یك نفر در طول عمر خود دچار علائم حساسیت های چشمی می شود. علائم آلرژی چشمی در افراد مختلف متفاوت است و طیف وسیعی از علائم از سوزش و خارش خفیف تا علائم شدید و آزار دهنده و گاه خطرناك را در برمی گیرد. به علاوه، حساسیت های چشمی اغلب با سایر علائم آلرژی مثل تب یونجه (آبریزش از بینی) و حساسیت های پوستی (مثل درماتیت آتوپیك) همرا است.

 

گرده گل ها و گیاهان، مو و كرك و پر حیوانات، داروها و لوازم آرایش نقش اساسی را در ایجاد آلرژی چشمی دارند. البته گاهی اوقات هم تحریك چشم ناشی از مواد محرك (مثل دود سیگار یا گرد و غبار) علائمی ایجاد می كند كه با آلرژی چشمی اشتباه می شود.

[نازنين تركـان 783]

● چرا چشم درگیر واكنش های آلرژیك می شود؟

چشم دریچه ای به جهان خارج است. وقتی چشم ها باز هستند ملتحمه در تماس مستقیم با مواد حساسیت زای موجود در هواست. ملتحمه كه بافت پوششی مخاطی قسمت جلوی كره چشم و سطح داخلی پلك هاست یك سد دفاعی در برابر محیط خارج است. در ملتحمه تعداد زیادی رگ، سلول های ایمنی و مواد دفاعی وجود دارد كه باعث حفاظت لایه های داخلی تر كره چشم در برابر عفونت ها و عوامل بیگانه می شود. به علاوه اشك چشم نیز دارای سلول ها و عوامل ایمنی می باشد كه به دفاع در برابر عوامل خارجی كمك می كند بنابراین بسیاری از واكنش های دفاعی در جلوی كره چشم در سطح ملتحمه اتفاق می افتد. هرگاه كنترل طبیعی این واكنش های دفاعی به هم بخورد و یا واكنش های دفاعی به جای عوامل بیگانه در برابر عوامل خودی اتفاق بیافتد واكنش های حساسیتی ایجاد می شود. مهمترین عوامل ایجاد واكنش های حساسیتی ماده ای به نام "هیستامین" است كه از گروهی از سلول های ایمنی به نام "ماست سل ها" می شود. هیستامین باعث ایجاد خارش می شود. به علاوه هیستامین موجب گشاد شدن رگ های موجود در ملتحمه می شود و همین امر باعث می شود كه چشم قرمز به نظر برسد. البته به جز هیستامین مواد دیگری نیز می توانند در واكنش های آلرژیك دخیل باشند اما هیستامین مهمترین واسطه ایجاد علائم حساسیت است.

[نازنين تركـان 783]

● چه افرادی بیشتر درگیر حساسیت چشمی می شوند؟

اصولاً واكنش های حساسیتی در افراد جوان (سن زیر ۳۰ سال) شایع تر است. به علاوه احتمال بروز آلرژی در كسانی كه سابقه حساسیت قبلی داشته اند و یا در خانواده آن ها بیماری های آلرژیك وجود دارد بیشتر است. بخصوص افرادی كه آلرژی هایی از نوع تب یونجه (آبریزش از بینی حساسیتی) یا آلرژی پوستی (درماتیت آتوپیك) دارند بسیار مستعد ابتلا به حساسیت های چشمی هستند.

● آلرژی چشمی چه علامت هایی ایجاد می كند؟

همانطور كه گفته شد واسطه اصلی ایجاد علائم آلرژی هیستامین است. ترشح هیستامین در ملتحمه باعث بروز خارش، سوزش و اشكریزش می شود. همچنین هیستامین با گشاد كردن رگ ها باعث می شود كه چشم قرمز و پرخون بنظر برسد. به علاوه این ماده موجب می شود كه مقداری مایع از رگ ها به داخل بافت ملتحمه و پلك نشست كند در این حالت تورم پلك ایجاد می شود. ممكن است پلك ها آنقدر متورم شوند كه فرد حتی نتواند چشم هایش را باز كند. تجمع مایع در ملتحمه باعث می شود كه ملتحمه ظاهر آبی پیدا كند، به علاوه گاهی اوقات تجمع مایع در ملتحمه آنقدر زیاد است كه ملتحمه از سطح چشم فاصله می گیرد و از داخل شكاف پلكی بیرون می زند و شبیه یك كهیر یا تاول بزرگی می شود. گاهی اوقات بخصوص وقتی قرنیه نیز درگیر حساسیت شده باشد حساسیت به نور ایجاد می شود.

آلرژی چشمی معمولاً هر دو چشم را درگیر می كند، اما گاهی علائم حساسیت فقط در یك چشم بروز می كند، بخصوص وقتی كه یك ذره حساسیت زا وارد چشم شود و فرد چشم مبتلا را بخاراند ممكن است شدت علائم در این چشم خیلی بیشتر از چشم مقابل باشد. در زیر به انواع بیماری های آلرژیك چشمی اشاره شده است.

[نازنين تركـان 783]

● ورم ملتحمه آلرژیك (Allergic conjunctivitis)

 

مالیدن چشمی كه می خارد یك واكنش طبیعی است اما مالیدن چشم ها باعث آزاد شدن مقادیر بیشتر هیستامین و سایر واسطه های آلرژی می شود و در نتیجه موجب بدتر شدن علائم حساسیت می گردد. پس سعی كنید تا جایی كه امكان دارد چشم ها را نمالید.

 

ورم ملتحمه یا كنژتكتیوبت شایع ترین شكل حساسیت چشمی است. این بیماری اغلب در اثر حساسیت به گرده گل ها و گیاهان ایجاد می شود، به همین علت در فصل بهار شایع تر است؛ اما در افرادی كه به گرد و خاك خانگی، كپك ها، مو و پر حیوانات یا مواد شیمیایی یا داروهای خاص حساسیت دارند ممكن است علائم حساسیت در هر فصلی از سال ایجاد شود. كنژنكتیوبت آلرژیك فصلی اغلب با آبریزش از بینی همراه است. علائم مهم كنژتكتیویت آلرژیك عبارتند از: خارش و سوزش و قرمزی چشم ها، اشكریزش و ترشحات آبكی و تورم پلك و ملتحمه.

 

از آنجا كه اكثر علائم حاد بیماری ناشی از آزاد شدن هیستامین در بافت ملتحمه است، درمان انتخابی این علائم استفاده از قطره های چشمی آنتی هیستامین است جهت پیشگیری از بروز این علائم می توان از قطره های پایدار كننده ماست سل ها استفاده كرد (در مورد این داروها در زیر توضیح خواهیم داد). همچنین در موارد حساسیت خیلی شدید می توان با نظر چشم پزشك از قطره های استروئیدی برای مدت كوتاهی استفاده كرد. شربت ها و قرص های آنتی هیستامین معمولاً روی علائم چشمی بیمار چندان مؤثر نیستند اما برای كنترل آبریزش از بینی و علائم پوستی حساسیت بكار می روند.

 

مالیدن چشمی كه می خارد یك واكنش طبیعی است اما مالیدن چشم ها باعث آزاد شدن مقادیر بیشتر هیستامین و سایر واسطه های آلرژی می شود و در نتیجه موجب بدتر شدن علائم حساسیت می گردد. پس سعی كنید تا جایی كه امكان دارد چشم ها را نمالید.

[نازنين تركـان 783]

ملتحمه همراه با درماتیت آتوپیك (Atopic dermatitis)

درماتیت آتوپیك نوعی حساسیت شدید پوستی است كه با خارش شدید همراه است و اغلب در بچه ها و نوجوانان تظاهر می كند. علائم چشمی این بیماری معمولاً نوجوانان و جوانان بخصوص پسرها را درگیر می كند. علامت چشمی اصلی این بیماری خارش شدید و قرمزی پلك هاست. چشم ها ترشحات فراوان دارند و پلك ها حالت پوسته پوسته و دلمه بسته پیدا می كنند. پلك ها ضخیم و سفت می شوند گاهی حساسیت به نور ایجاد می شود. این بیماری در صورت درمان نامناسب به علت خارش مزمن و خراش مكرر سطح قرنیه توسط سطح ناهموار پلك ها، باعث ایجاد لك قرنیه و تاری دید می گردد.

گاهی اوقات مصرف برخی مواد غذایی حساسیت زا مثل تخم مرغ، آجیل، توت فرنگی، گوجه فرنگی، بادنجان، ادویه ها، شیر و ماهی ممكن است باعث بدتر شدن علائم پوستی و چشمی درماتیت آتوپیك شود. در این حالت حذف این مواد از رژیم غذایی به كنترل بیماری كمك می كند. به علاوه مواد حساسیت زای موجود در هوا مثل گرد و خاك خانگی، كپك ها، مو و پرز حیوانات نیز می تواند باعث شدیدتر شدن علائم در افراد مبتلا شود.

پایه اصلی درمان این بیماری استفاده از آنتی هیستامین های خوراكی قوی است برای كنترل خارش است. استفاده از قطره های آنتی هیستامین، قطره های پایدار كننده ماست سل ها و در موارد شدید دوره های كوتاه مدت قطره های استروئیدی می تواند به كنترل علائم چشمی كمك كند.

گاهی اوقات یك عفونت میكروبی پلك ها در زمینه درماتیت آتوپیك ایجاد می شود كه باعث بدتر شدن خارش و سایر علائم چشمی می شود. در این حالت درمان عفونت با استفاده از قطره ها و پمادهای آنتی بیوتیك و شستشوی مكرر پلك ها می تواند به رفع عفونت و بهتر شدن علائم كمك كند.

علائم چشمی درماتیت آتوپیك ممكن است فرد را سال ها درگیر كند. به علاوه در افراد مبتلا به این بیماری احتمال ایجاد آب مروارید (كاتاراكت) و لك قرنیه بیشتر از افراد عادی است به همین دلایل این افراد باید مرتباً تحت نظر چشم پزشك باشند.

[نازنين تركـان 783]

● كراتوكنژنكتیویت بهاره (Vernal Keratoconjunctivitis)

كراتوكنژنكتیویت (التهاب ملتحمه و قرنیه) بهاره بیماری ناشایعی است كه اغلب در مناطق روستایی گرمسیر و در نوجوانان، بخصوص پسرها اتفاق می افتد و قبل از ۲۰ سالگی به تدریج بهبود می یابد. بیماری معمولاً از اواسط بهار كه هوا رو به گرمی می رود شروع می شود و پس از ۳-۲ ماه كم كم برطرف می شود و در سال بعد مجدداً عود می كند.

در این بیماری چشم ها خارش شدید پیدا می كند و پلك ها متورم و سنگین می شوند (گاهی به همین علت فرد ظاهر خواب آلوده پیدا می کند). ممکن است حساسیت به نور ایجاد گردد. معمولاً ترشحات شیری رنگ چسبناک در گوشه چشم ها جمع می شود. در پشت پلک بالایی ظاهر سنگ فرشی ایجاد می شود (این منظره در معاینه، با میکروسکوپ چشم پزشکی به راحتی با برگرداندن پلک قابل مشاهده است) همچنین به علت تجمع سلول های التهابی در ملتحمه ممکن است لکه های سفیدرنگی در ملتحمه و دور قرنیه دیده شود. گاهی اوقات در این بیماران بافت ملتحمه در اطراف قرنیه حالت برجسته و پشته پشته یدا می کند.

کراتوکنژنکتیویت ها بهاره می تواند به علت خارش مکرر باعث ایجاد خراش و لک قرنیه شود. مؤثرترین درمان این بیماری استفاده از قطره های استروئید چشمی (برای مدت کوتاه و زیر نظر چشم پزشک) است. می توان برای کمک به کنترل بیماری و جلوگیری از عود آن از قطره های پایدار کننده ماست سل ها و قطره های آنتی هیستامین موضعی نیز استفاده کرد. استفاده از عینک های آفتابی با شیشه بزرگ و دسته های ضخیم (که از ورود گرد و خاک به چشم جلوگیری می کند) می تواند به کنترل بیماری کمک کند. همچنین استفاده از کمپرس آب سرد و خنک کردن محل زندگی می تواند تا حدی علائم را تسکین بخشد.

[نازنين تركـان 783]

● حساسین ناشی از لنز تماسی (کنتاکت لنز)

هر جسم خارجی که بصورت مزمن با ملتحمه و سطح داخلی پلک در تماس باشد می تواند باعث بروز حساسیت شود. در مورد لنز تماسی خود لنز، رسوبات پروتئینی ایجاد شده بر روی لنز و محلول های تمیز کننده لنز (بخصوص مواد نگهدارنده موجود در محلول) می تواند موجب ایجاد حساسیت شود. خوابیدن با لنز تماسی احتمال ایجاد حساسیت را شدیداً افزایش می دهد.

حساسیت به لنز تماسی معمولاً بصورت قرمزی و خارش چشم و ایجاد ترشحات فراوان و غلیظ بروز می کند. بعلاوه معمولاً در سطح خلفی پشت پلک فوقانی حالت پشته پشته ایجاد می شود (این پشته ها در حقیقت برجستگی های طبیعی ملتحمه هستند که پاپیلا نام دارند و در اثر حساسیت بصورت غیر طبیعی بزرگ و برجسته می شوند)

مؤثرترین درمان این نوع حساسیت توقف استفاده از لنز تماسی است. معمولاً قرمزی و خارش چشم چند روز تا چند هفته پس از توقف استفاده از لنز بهبود می یابد اما برطرف شدن برجستگی های پشت پلک (پاپیلاها) ممکن است چندین ماه طول بکشد. در صورتیکه نتوان از عینک یا روش های دیگر برای اصلاح دید استفاده کرد و فرد ناچار به استفاده از لنز باشد تغییر نوع لنز، تمیز کردن مکرر لنز و شیسشوی کامل رسوبات پروتئینی و سپس آبکشی دقیق با آب مقطر و یا استفاده از لنزهایی که به صورت روزانه تعویض می شوند ممکن است به بهبود این عارضه کمک کند.

به علاوه ممکن است لازم باشد قطره های چشمی پایدار کننده ماست سل ها تا چند ماه در این افراد مصرف شود. (در موقع استفاده از قطره باید لنز تماسی را از چشم خارج کرد)

[نازنين تركـان 783]

● حساسیت های پلک

حساسیت های پلک اغلب نوعی واکنش حساسیتی ویروس است که در اثر برخورد مستقیم با یک ماده آلرژی زای خاص ایجاد می شود. این عارضه معمولاً در اثر تماس با مواد شوینده یا مواد آرایشی اتفاق می افتد و به همین دلیل در خانم ها شایع تر است. (لاک ناخن در صورت مالیدن دست ها به چشم می تواند این عارضه را ایجاد کند).

علائم این نوع حساسیت معمولاً ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از برخورد با ماده آلرژی زا اتفاق می افتد. معمولاً پلک ها دچار خارش شدید و قرمزی می شود، ممکن است جوش های ریز آبکی روی پلک ها ایجاد شود گاهی ملتحمه نیز قرمز می شود. درصورتیکه فرد بطور مکرر با ماده آلرژی زا در تماس باشد پوست پلک ها ضخیم شده حالت چرمی پیدا می کند و پلک کلفت می شود.

بهترین درمان این عارضه شناسایی ماده مولد حساسیت و پرهیز از آن است. در موارد حاد شدید استفاده از یک پماد چشمی استروئیدی ملایم برای مدت چند روز می تواند به کنترل علائم کمک کند. درصورتیکه عفونت میکروبی به ضایعه حساسیتی پلک اضافه شود لازم است عفونت با داروهای آنتی بیوتیکی درمان شود.

[نازنين تركـان 783]

● چه بیماری هایی با آلرژی چشمی اشتباه می شوند؟

بطور کلی در مواردیکه علائم آلرژی شدیدتر از معمول است یا علائم به اقدامات معمول برطرف نمی شود لازم است حتماً معاینه چشم پزشکی انجام شود چون برخی از بیماری های جدی چشمی می تواند در ابتدا تظاهراتی مشابه آلرژی داشته باشد.

بسیاری از بیماری های چشمی می توانند با آلرژی اشتباه شوند. شایعترین این بیماری ها عبارتند از:

خشکی چشم: معمولاً باعث ایجاد سوزش چشم ها و احساس وجود شن ریزه در چشم می شود. در این بیماری خارش چشم کمتر از بیماری های آلرژیک است. بعلاوه خشکی چشم معمولاً افراد مسن را مبتلا می کند در حالیکه آلرژی در افراد جوانتر اتفاق می افتد. یک نکته مهم آن است که داروهای آنتی هیستامین که برای کنترل علائم آلرژی مصرف می شوند می توانند خشکی چشم را بدتر کنند.

انسداد مجرای اشکی: در این بیماری نیز به علت بسته شدن مجرای اشکی چشم ها دچار اشکریزش می شود اما بر خلاف بیماری های آلرژیک در این حالت معمولاً خارش وجود ندارد. این بیماری نیز در افراد مسن تر شایع تر است.

ورم ملتحمه عفونی: ورم ملتحمه عفونی ناشی از بیماری ها و ویروس ها می تواند علائمی شبیه آلرژی چشمی ایجاد کند. تشخیص ورم ملتحمه عفونی از آلرژی چشمی مهم است چون ورم ملتحمه عفونی بخصوص نوع ویروسی آن، شدیداً واگیردار است و می تواند اطرافیان را مبتلا کند.

بطور کلی در مواردیکه علائم آلرژی شدیدتر از معمول است یا علائم به اقدامات معمول برطرف نمی شود لازم است حتماً معاینه چشم پزشکی انجام شود چون برخی از بیماری های جدی چشمی می تواند در ابتدا تظاهراتی مشابه آلرژی داشته باشد.

[نازنين تركـان 783]

● آلرژی چشمی چگونه درمان می شود؟

پرهیز از عامل حساسیت زا: در مواردیکه بتوان ماده مسؤول ایجاد آلرژی را شناسایی کرد، بهترین و مؤثرترین درمان پرهیز از تماس با این ماده است.

پاکسازی و بهبود محیط زندگی: تمیز نگه داشتن خانه به منظور به حداقل رساندن گرد و غبار، پرهیز از نگه داری حیوانات خانگی، حفظ رطوبت مناسب در هوا و خنک کردن هوای منزل و استفاده از صافی های جذب کننده غبار می تواند به کنترل علائم آلرژی کمک کند.

پرهیز از خاراندن چشم ها

استفاده از کمپرس سرد: کمپرس سرد باعث کم شدن تحریک چشم ها و احساس خارش می شود و معمولاً اثر تسکین دهنده دارد.

● استفاده از داروهای مناسب

آلرژی درمانی: در موارد خاص ممکن است بتوان با روش هایی مثل تلقیح ماده آلرژی زا و افزایش تدریجی مقدار آن، واکنش دستگاه ایمنی بدن به یک ماده خاص را تغییر داد و مانع بروز علائم آلرژی در فرد مبتلا گردید. البته این روش پرهزینه و وقتگیر است و در بسیاری موارد امکان پذیر نمی باشد. چه داروهایی در درمان آلرژی چشمی به کار می روند ؟

[نازنين تركـان 783]

● قطره اشک مصنوعی

قطره اشک مصنوعی گرچه اثر مستقیمی در درمان آلرژی ندارد، اما استفاده از آن باعث رقیق شدن مواد آلرژی زا تجمع یافته در چشم می شود، به علاوه تا حدی از چسبیدن مواد آلرژی زا به سطح ملتحمه جلوگیری می کند و عملکرد دفاعی لایه اشک را بهبود می بخشد. استفاده از این قطره ها به عنوان درمان کمکی بخصوص در افرادی که علاوه بر آلرژی زمینه خشکی چشم دارند گاه اثرات مفید شگفت آوری دارد.

● قطره های آنتی هیستامین و دکونژستانت (ضد احتقان)

به هیچ وجه از قطره های آنتی هیستامین و دكنونژستانت نظیر قطره نفازولین + آنتازولین بیش از یكی دو هفته بصورت متوالی استفاده نكنید زیر مصرف طولانی مدت این قطره ها خود می تواند باعث تحریك و قرمزی چشم شود و حتی ممکن است در اثر عدم مصرف قطره چشم شدیداً قرمز شود.

قطره های آنتی هیستامین اثر هیستامین در ملتحمه را خنثی می کنند و باعث کاهش خارش چشم ها می شوند، اما روی تورم و قرمزی اثر چندانی ندارند. قطره های آنتی هیستامین دو مزیت عمده نسبت به اشکال خوراکی آنتی هیستامین دارند: اولاً این قطره ها سریعتر از قرص و شربت اثر می کنند. ثانیاً مصرف دارو به صورت قطره کمتر از مصرف خوراکی باعث ایجاد خشکی چشم می شود.

قطره های دکونژستانت قرمزی چشم را کم می کنند و در نتیجه ظاهر فرد بهبود پیدا می کند اما این قطره ها اثری روی خارش ندارند. این داروها باعث تنگ شدن رگ های ملتحمه می شوند و در نتیجه قرمزی چشم کم می شود. البته در صورت مصرف طولانی مدت خود این قطره ها می توانند باعث تحریک و قرمزی چشم شوند. بعلاوه پس از چند روز مصرف مداوم چشم اصطلاحاً به این قطره ها عادت می کند و قطره بی اثر می شود و حتی ممکن است در اثر عدم مصرف قطره چشم شدیداً قرمز شود. بنابراین به هیچ وجه نباید این قطره ها را بیش از یكی دو هفته بصورت متوالی استفاده كرد. مصرف قطره های دكونژستانت در افراد مبتلا به آب سیاه (گلوكوم) ممكن است خطرناك باشد. بنابراین این افراد هرگز نباید بصورت خودسرانه این قطره ها را مصرف كنند.

در برخی از فراورده های دارویی مثل قطره نفازولین + آنتازولین ماده آنتی هیستامین و دكونژستانت با هم بكار رفته است. مصرف این قطره ها می تواند ظرف چند دقیقه قرمزی و خارش چشم را كنترل كند و معمولاً این اثر تا ۴-۳ ساعت قابل توجه است. بنابراین در درمان علائم حاد آلرژی می توان از این قطره ها استفاده كرد و مصرف كوتاه مدت آن ها معمولاً عارضه مهمی (به جزء سوزش چشم در موقع استفاده از قطره) ندارد. اما همانطور كه گفته شد مصرف دراز مدت آن ها چندان مفید نیست و ممكن است باعث بروز عوارضی شود.

[نازنين تركـان 783]

● قطره های پایدار كننده ماست سل ها

همانطور كه گفته شد واسطه اصلی ایجاد آلرژی ماده ای به نام "هیستامین" است كه از گروهی از سلول های ایمنی به نام "ماست سل ها" آزاد می شود. داروهای پایدار كننده ماست سل ها مانع آزاد شدن هیستامین از ماست سل ها می شود و در نتیجه از بروز واكنش های آلرژیك جلوگیری می كند. این داروها در تمام انواع حساسیت مؤثر است در افراد مبتلا به حساسیت فصلی و كراتوكنژنكتیویت بهاره می توان از یكی دو هفته پیش از شروع فصل حساسیت این قطره ها را استفاده كرد تا از بروز علائم حساسیت جلوگیری شود. از آنجا كه این داروها نسبتاً بدون عارضه هستند می توان مصرف آن ها را برای یك دوره طولانی (مثلاً چند ماه) ادامه داد بدون اینكه مشكل خاصی ایجاد شود. البته باید توجه داشت كه شروع اثر این داروها نسبتاً كند است و برای آغاز بهبودی با مصرف این داروها معمولاً چند روز زمان لازم است. از داروهای این گروه می توان به كرومولین سدیم اشاره كرد. البته در حال حاضر داروهای قوی تر و مؤثرتری نیز از این دسته در دسترس است.