مایعات چگونه از بدن دفع می شوند؟

[masi eng 47,044]

دفع از راه کلیه ها:

در یک فرد سالم و در شرایط عادی، قسمت اعظم آب وارد شده به بدن به شکل ادرار دفع می شود. ادرار تولیدی تقریباً با میزان آبی که شخص به طور روزانه از راه نوشیدن نوشیدنی های مختلف به دست می آورد برابر است. یعنی حجم ادرار تقریباً یک تا 1.5 لیتر در روز است. حجم ادرار در یک فرد به عوامل متعددی بستگی دارد. آب و هوا، عادات شخص، نوع غذاهای مصرفی، زمان (حجم ادرار تولیدی در شب تا حدود نصف میزان روز کاهش می یابد) و بالأخره سلامت کلیه ها از جمله این عوامل هستند.

دفع از راه مدفوع:

اگرچه در شرایط عادی روزانه حدود 80 تا 150 میلی لیتر آب از راه مدفوع از بدن دفع می شود، لکن در شرایط مرضی و اسهال شدید، این میزان می تواند به بیش از سه لیتر افزایش یابد! جایگزین نشدن مایعات از دست رفته مخصوصاً در بچه ها می تواند عواقب وخیمی به دنبال داشته باشد.

دفع از راه پوست:

الف-عرق کردن:

در شرایط عادی در یک شخص سالم میزان عرق کردن حدود 100 میلی لیتر در روز است. لازم به تذکر است که میزان عرق برحسب شرایط محیطی و فعالیت های بدنی می تواند تا چند لیتر افزایش یابد که در این شرایط تنها جبران آب از دست رفته کافی نیست و باید متناسب با شدت عرق کردن، مواد محلولی را که از دست رفته اند (به خصوص یون های سدیم و کلر) را نیز جبران کرد.

ب-دفع غیر محسوس از طریق پوست:

یک فرد بالغ روزانه به طور متوسط 300 تا 400 میلی لیتر به طور نامحسوس، از طریق پوست از دست می دهد که تابع شرایط محیطی و یا فردی نیست. این رقم از رقم تعریق محسوس جداست و حتی در افرادی که به طور ارثی غدد عرق ندارند نیز دفع می شود. پوست بدن با توجه به ترکیب و ساختمان مخصوصی که دارد (لایه شاخی پر از کلسترول پوست) از انتشار آب به خارج جلوگیری می کند و چنانچه به هر دلیلی، به عنوان مثال در سوختگی های وسیع، پوست آسیب ببیند دفع آب از این طریق به شدت افزایش می یابد و می تواند تا ده برابر افزایش یابد و به سه تا پنج لیتر در روز برسد که بایستی جبران شود. بنابراین لازم است به کسانی که دچار سوختگی شده اند مقادیر زیادی مایع، معمولاً از راه داخل وریدی داد تا این دفع مایع متعادل شود.

تبخیر از دستگاه تنفس:

دستگاه تنفسی از بینی تا سطح کیسه های ششی، پوشیده از مخاط مرطوب است و بنابراین هوای وارد شده به ریه ها در هنگام بازدم تقریباً پر از بخار آب می شود. بر این اساس یک فرد بالغ در شرایط عادی در هوای روزانه حدود 400 میلی لیتر آب به طور غیرمحسوس از این طریق از دست می دهد.

در هوای سرد به علت کاهش فشار بخار آب در هوای محیط و در فعالیت های شدید بدنی به علت افزایش فعالیت دستگاه تنفس میزان دفع آب از طریق دستگاه تنفس افزایش می یابد. مجموع آب از دست رفته از طریق دستگاه تنفس و دفع غیر محسوس پوستی را به اصطلاح "دفع غیر محسوس آب" می نامند.

در بعضی از بیماران لازم است میزان ورود و دفع آب در آنها به شکل دقیق مشخص شود که برای این کار جداول و نوموگرام های مربوطه مورد استفاده قرار می گیرد. به این صورت که با داشتن قد و وزن، سطح بدن بیمار را از روی نوموگرام برحسب متر مربع تعیین و در عدد 500 ضرب می کنیم و به این ترتیب میزان دفع غیرمحسوس آب برحسب میلی لیتر در روز مشخص می شود. برای مثال اگر با توجه به نوموگرام سطح بدن کودکی 0.8 مترمربع باشد، میزان دفع غیرمحسوس آب در این بیمار برابر با 400 میلی لیتر (0.8 . 500= 400) در 24 ساعت محاسبه می شود.

همان طور که ذکر شد بر حسب شرایط فردی و آب و هوایی میزان دریافت و دفع روزانه آب در دامنه بسیار وسیعی می تواند تغییر کند و برقراری تعادل بین دریافت و دفع آب بسیار مهم است.

ورود آب به بدن بیشتر به وسیله مرکز تشنگی کنترل می شود و دفع آب اضافی بیشتر به وسیله کلیه ها کنترل می شود.

 

منبع: درسنامه دستگاه کلیه و مجاری ادراری/ دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی/ فصل بیوشیمی/ تألیف دکتر خلیل زارعیان، دکتر نوشابه کیهان، دکتر فریده اسفندی، دکتر امیراحمد اسفندی.

[TABLE=class: MsoTableGrid]

[TR]

[TD=width: 208]

دریافت و دفع مایعات بدن

[/TD]

[TD=width: 265] میلی لیتر در 24 ساعت

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=width: 208]

دریافت:

نوشیدنی ها

خوراکی های جامد

آب متابولیسمی

[/TD]

[TD=width: 265]

1000 تا 1500 میلی لیتر در 24 ساعت

700 تا 1000 میلی لیتر در 24 ساعت

حدود 300 میلی لیتر در 24 ساعت

[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=width: 208]

دفع:

ادرار

مدفوع

دستگاه تنفس (نامحسوس)

پوست (نامحسوس)

عرق

[/TD]

[TD=width: 265]

1000 تا 1500 میلی لیتر در 24 ساعت

80 تا 150 میلی لیتر در 24 ساعت

حدود 350 میلی لیتر در 24 ساعت

حدود 350 میلی لیتر در 24 ساعت

حدود 100 میلی لیتر در 24 ساعت

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]