باغ ویلا ؛ ۱۰۰ سال بعد از میلاد مسیح

[Mohammad Aref 120,438]

ایده اولیه ساختن «باغ ویلاها» از سرزمین «یونان» آغاز و در امپراتوری «روم» به حداعلی خود رسید. لغت «کوشک» (palace) برگرفته از ویلای آگوستوس (Augustus) بر روی تپه «پالاتین» (Palatine) روم می باشد. به مرور زمان ویلا به دارایی کاملاً مجللی با ساختمان های اصلی اشراف، باغ ها و تعداد زیادی فضاها و ساختمان فرعی و تابع بدل شد. به طور همزمان ویلاهای شهری و روستایی ساخته شدند. باغ ویلاها برای زندگی، استراحت، تمرینات، برای ملاقات دوستان و قرارهای کاری- در هادریانا ویلا برای اداره امپراتوری- استفاده می شدند. ویلاها در اصل تکامل یافته جزئیات باغ های ماقبل خود بودند: باغ های خانوادگی، بیشه مقدس، باغ معبدها(امپراتورها در این دوره خدایان شمرده می شدند) و باغ های شکار .(صاحبان باغ از شکار و به علاوه از ذخیره گوشت تازه نیز، لذت می بردند)

 

شکل و ساختار

بناها و باغ ها در داخل محوطه ای محصور گردهم آمده اند. فضاهای همجوار بناهای منفرد به صورت محوری طراحی گردیده اند اما، براساس استاندارهای موجود در ویلاهای رنسانس، کمبود ارتباط محوری بین بناها موجب تعجب و شگفتی است. بناها، مانند بسته هایی بر روی میز، بر روی سطح زمین پخش شده اند. هیچ قانون و نظام کلی طراحی وجود نداشته و یا می توان گفت باغ نامتقارن بوده است. در جنوب اسپانیا(در قرن ۱۳) مورس ها(Moors)(اهالی شمال آفریقا) باغ ویلاهای مجللی ساختند، آنها باغ را مانند نمونه های سابق رومی با تصاویر و نمودی از باغ های بهشت در شرق طراحی کردند. با آمدن رنسانس، تکرار بناهای ویلایی در ایتالیا از سر گرفته شد. سیمای ظاهری و معمول آنها شامل استخرها، فواره ها، ایوان ستون دار، مجسمه ها، درختان همیشه سبز و پارک های شکار حاشیه ای می شود( مانند ویلای لانته (villa Lante) ، الحمراء (Alhambra) ، جنرالایف (Generalife) ، وهادریانا ویلا(Hadrian’s villa)).

 

باغ الحمراء:

یکی از زیباترین آثار به جا مانده از اعراب در اسپانیا، باغ های اسلامی الحمراء در غرناطه می باشد. الحمراء بر روی تپه «سابیکا» قرار گرفته است. آخرین استحکامات کوه های«سییِرا نِوادا» که در میان جلگه حاصلخیز رودخانه های «دارو» و «جنیل» گسترده شده است و مانند آکروپولیس بر «قرانطه» مسلط می باشد. ریشه و زمان ساخت بناهای الحمراء به قرن نهم میلادی باز می گردد، ولی شواهد نشان می دهد که قبل از الحمراء بناهای رومی و یا ساختار قدیمی تری در این مکان وجود داشته است. بعد از سرنگونی خلیفه قرطبه در قرن یازدهم میلادی، مکان پایتخت در این سرزمین، از«زیریدا» به قرانطه انتقال داده شد. از دوره های گذشته در قرانطه بر روی شیب های کوه، مردمی با اجتماعات نیرومندی زندگی می کردند. در زمان خلیفه وقت، وزیر نخست دربار «ساموئل نگرلا» خرابه های متروکه در تپه «سابیکا» را بازسازی و قصرخود را در همان مکان بنا نمود. تاخت و تاز «المراوید» و«المحاد» از آفریقای شمالی در قرن دوازدهم میلادی، به آشفتگی ها و آشوب های زیادی در استحکامات «البَیزین» و بناهای الحمراء منجر شد که تا حدودی به ویرانی آنها انجامید(شکل۱).

 

شکل 1

بین سال های۱۲۳۲تا ۱۲۷۳،«الاحمر»، از سلسله«ناصرید»، ابتدا در استحکامات«البَیزین» مستقر شد ولی تأثیر ویرانه های تپه«سابیکا» به حدی بود که محل سلطنتش را به این مکان انتقال داد، این در واقع آغاز اقتدار الحمراء بود.

 

الحمراء، قصر شهری بود که برای استفاده رسمی، تشریفاتی و نیروی کار ساخته شد. ساختار شهرگون آن از خالص ترین اصول شرقی برگرفته شده است. ساختار باغ شهر به طور کلی از سه بخش و شالوده اصلی تشکیل شده: «الکزابا» یا «القصبه» که استحکامت نظامی برای محافظت از سلطان، خانواده او و سایر دولتمردان بوده است. قسمت دوم، مجموعه قصرهای شاهی بوده که از «الکزابا» جدا شده و در شمال سایت برای پادشاه و اقوام نزدیک او مورد استفاده بوده است(شکل۲). بخش شاهی از فضاهای مدیریتی و اتاق هایی برای ملاقات مدیران و شنوندگان عمومی تشکیل یافته است. در این مجموعه قصرهای متعددی وجود دارد که در بازه زمانی مختلفی ساخته شده اند( از قرون وسطی تا باروک). ساختار قصرها با آب و سبزینگی پیوند نزدیک داشته است و این عناصر نقش مهمی در ساختارحیاط و باغ ها در داخل قصرها بازی می کردند(شکل۳). بخش سوم، بخش شهری، برای تأمین احتیاجات مصرفی در راستای یک خیابان اصلی سازمان یافته بود که از غرب به شرق شیب ملایمی داشت. بخش شهری یا «مدینا» از بخش های عمومی تری تشکیل یافته بود، فضاهای تجاری به همراه یک مسجد).

 

شکل ۲ : بحش های اصلی الحمراء (بخش سبز ، استحکامات نظامی ، بخش زرد شهر شاهی و بخش آبی جنرالایف)

 

شکل ۳ : باغ مورد سبز و حیاط شیر ها در الحمراء

 

بخش بالایی شهر، شامل انواع اتاق های کار و کارگاه هنرهای دستی ، کوره های کوزه پزی و شیشه سازی، ضرابخانه و دباغی می بود. رودخانه و آب مصرفی توسط داکت های آبی وارد الحمراء می شد وموازی با خیابان سلطنتی پایین می رفت، تقسیمات آب به تمام بخش های حوزه توسط سیستم لوله کشی کاملی انجام می شد.

 

دورتادور الحمراء توسط برج وباروهایی نفوذ ناپذیری احاطه شده است. ۴ دروازه در این دیواره تعبیه شده است. ۲ دروازه در شمال معروف به دروازه نظامی و دو دروازه در جنوب به دروازه عدالت و ۷ طبقه معروف است.بخش بالایی شهر، شامل انواع اتاق های کار و کارگاه هنرهای دستی ، کوره های کوزه پزی و شیشه سازی، ضرابخانه و دباغی می بود. رودخانه و آب مصرفی توسط داکت های آبی وارد الحمراء می شد وموازی با خیابان سلطنتی پایین می رفت، تقسیمات آب به تمام بخش های حوزه توسط سیستم لوله کشی کاملی انجام می شد.

 

شکل ۴ : حیاط مورد سبز در الحمراء

 

شکل ۵ : نمایی دیگر از باغ مورد در الحمراء

 

شکل ۶ : نمایی شماتیک از باغ مورد و باغ شیر ها

ویژگی الحمراء در زمینه باغ سازی، باغ در باغ بودن این مجموعه می باشد. محرمیت در تمام حیاط ها به گونه ای حفظ شده است. دور تا دور حیاطها فضاهای مسکونی و اداری قرار گرفته است، از جمله این حیاط ها، حیاط«مورد سبز» و « شیرها» می باشد(شکل۴و۵ ).

 

از حیاط در معماری بومی اسلامی به عنوان مهم ترین عضوی که بر اساس آن می توان میزان قدرت سیاسی واقتصادی یک خانواده را مورد مطالعه قرار داد، یاد شده است. در داخل قصر حیاط های تودرتویی بوده که یکی از آنها «حیاط مورد سبز» می باشد. حیاط«مورد سبز»، به خاطر دو نوار باریک در کناره های استخر میانی به این نام خوانده می شده است. انتهای هر مسیر از کانال به یک فواره ختم می شده که تمام طول حیاط را قطع می کرده است. پوشش گیاهی ارگانیک بوده است، اما در دوره رنسانس فرم تغییر یافته و حرص شدند. تختگاه پادشاه در کلاه فرنگی اصلی واقع بود و در همان مکان با میهمان ملاقات می کردند(شکل۶).

 

دومین حیاط شاخص در الحمراء، حیاط شیرها، یک حیاط چهار بخشی به صورت صلیبی شکل می باشد. . نکته ای که وجود دارد بر خلاف حیاط های دیگر حیاط شیرها فاقد پوشش گیاهی می­باشد، ، اما چنانکه فواره های سرپوشیده در چهار گوشه وجود داشت، پوشش گیاهی نیز درآنجا یافت می شده است(شکل۷). در محل تلاقی دو محور عرضی و طولی فواره سنگی عظیمی واقع می باشد که دور تا دور آن توسط مجسمه هایی از شیرهای نشسته تزیین شده که آب از دهان آنها جاری می شده است. این فرم باغ اسپانیای اسلامی نمود واضحی از «پارادایز» یا «پردیس» است. امتداد این محورها راستای چهار جهت اصلی را نشان می داد. وجود کلاه فرنگی ها نمود دیگری از باغ ایران در این باغ می باشد(شکل۸). در دوره رنسانس حیاط های دیگر به طور کامل تغییر یافتند، علی رغم تغییرات اخیر، حالات قدیمی اشیاء در گیاه کاری حیاط خلوت کوچک «داراکسا» بدون تغییر مانده است( خلوتگاه سلطان).

 

در اصل الحمراء ( مانند مدینه الزهرا) یک فضای منسجم و مجرد را تشکیل می دهد. قسمت های پایین تپه پوشیده از درختان در هم تنیده است- که دره باریکی بین تپه الحمراء واقعی و کوه مورور پوشانده- چیزی که هنوز به نام الحمراء پارک نامیده می شود. نارون های بسیار زیبایی که هنوز پابرجا هستند، به احتمال زیاد توسط دوک«ولینگتون»انگلیسی کاشته شده اند. باغ های مطبق از شیب تپه الحمراء بالا رفته اند و شاید هنوز بتوانیم آثار به جا مانده از آنها را در باغ های دالان دار، باغ های رنسانسی چارلز پنجم، که زمانی ورودی زیبا و فواره های عالی داشتند، ببینیم. باغ قصر موریشی، اهالی شمال آفریقا، در انتهای مسیر عریض بر روی تپه دیده می شود.( Official Guide the Alhambra and Generalife)

 

شکل ۷: تصویر هوایی از الحمراء بر روی تپه سابیکا

 

شکل ۸ : حیاط شیر ها و فواره های داخل کوشک

 

شکل ۹: پلان حیاط شیرها

 

 

منبع: نشریه اینترنتی معماری منظر