معرفی فک خزری

[An@hita 8,666]

فک خزر با نام علمی Phoca Caspica به عنوان تنها پستاندار دریای خزر یکی از گونه هایی است که از نظر دیرینه شناسی متعلق به دوره سوم زمین شناسی است.

تا یک قرن پیش جمعیت آن در دریای خزر بالغ بر یک میلیون راس بوده است که به دلایل زیادی جمعیت آن در حال حاضر به حدود یکصدهزار راس رسیده است.

از جمله گونه هایی است که در لیست قرمز سازمان بین المللی حفاظت از طبیعت IUCN قرار دارد. فک خزری یکی از کوچکترین گونه های خانواده Phocidae است. طول بدن در جنس نر و ماده تقریبا مشابه و حداکثر وزن ان ها به طور متوسط در حدود 100 - 90 کیلوگرم گزارش شده است.

اسامی رایج فک خزری به زبان روسی Nepra ، tyulen ، قزاقستان balak ، ترکمنستان duvlen ، آذربایجان suiti و به زبان انگلیسی seal و در ایران در مازندران و گیلان سگ دریایی و در گلستان(ترکمنی) دولن نامیده می شود.

 

 

زیستگاه :

دریای خزر و رودخانه های بزرگ منتهی به این دریا مانند ولگا و اورال

 

 

 

 

پراکندگی :

فک خزری فقط در دریای خزر زندگی می کند و بومی این دریاست. در اواخر بهار، تابستان و اوایل پاییز در مناطق میانی و جنوبی خزر که آب عمیق تر و سردتری دارد به سر می برد. در این فصل معمولا در آب های نزدیک سواحل گیلان و مازندران بخصوص سواحل شرقی میانکاله و در استان گلستان در تالاب بین المللی گمیشان و خلیج گرگان در حالیکه سرشان از آب بیرون است قابل رویت هستند و در اواخر پاییز و زمستان جهت زادآوری بر روی قطعات یخی سواحل شمالی خزر دیده می شوند.

 

 

 

[An@hita 8,666]

شرایط زیست محیطی :

 

این گونه وابسته به آب های لب شور دریایی است که قدرت تحمل درجه حرارت های متفاوت را دارد. اما ترجیح میدهد در آب های سرد ملایم سطحی که درجه حرارت آن از 20 درجه سانتیگراد بیشتر نباشد به سر برد.

فک ها در لایه های سطحی آب حرکت می کنند و برای جستجوی طعمه تا عمق بیش از 80 متر غواصی می کنند. بالا آمدن سطح آب دریای خزر در سالیان اخیر، انتخاب پناهگاه های موقتی برای فک ها را تحت تاثیر قرار داده است.

 

 

 

 

رفتار تغذیه ای :

فک خزری صیادی ماهی خوار است. رژیم غذایی آن بر اساس گونه هایی از ماهیان است که چرخه زندگی کوتاهی دارند. 80 درصد رژیم غذایی فک خزری را شگ ماهیان (کلیکا) تشکیل می دهد. علاوه بر این از سایر ماهیان نظیر گاوماهیان و کلمه و برخی از سخت پوستان نیز تغذیه می کند.

 

 

 

 

رفتار تولیدمثل :

فک ها تولیدمثل جنسی دارند و در 7-5 سالگی به سن بلوغ می رسند. اغلب تک همسر هستند. ماده ها از میان 3 تا 4 رقیب نر یکی را به عنوان همسر انتخاب می نمایند.جفت گیری از اواخر بهمن ماه تا اواسط اسفند هنگامی که فک ها در نواحی شمالی دریای خزر به خصوص دهانه ی رودخانه های ولگا و اورال به سر می برند، انجام می گیرد.

دوره آبستنی در فک ها 11 ماه است. فاصله تولیدمثل آنها به طور معمول 2 تا 3 سال است. فک خزری تنها یک توله به دنیا می آورد و دوقلوزایی در آنها به ندرت اتفاق می افتد.

 

 

 

 

[An@hita 8,666]

عوامل تهدیدکننده :

 

1- بیماری ویروسی مشترک با سگ سانان (C.D.V). (در مرگ و میری که در فروردین ماه چندسال قبل در منطقه منگستا و قزاقستان رخ داد، طی دوهفته حدود 200 راس فک تلف شدند که نیمی از آنها نوزاد بودند. بیشتر کارشناسان بر این نظر هستند که آلودگی های نفتی یا تغییرات آب و هوایی زمینه ساز رشد این ویروس شده است).

2- وجود انواع سموم کشاورزی د.د.ت و سموم حاصل از پساب کارخانجات صنعتی و رسوب در بافت چربی این موجودات و اختلال در سیستم ایمنی بدن این موجودات.

3- افزایش آلودگی های نفتی خزر

4- ورود گونه های مهاجم (مانند شانه دار خزر و به تبع آن کاهش جمعیت ماهی کلیکا که غذای اصلی فک خزری را تشکیل می دهد).

5- عدم کنترل ضابطه مند برای حمایت از فک خزری توسط کشورهای ساحلی حاشیه خزر.

6- صید غیرمجاز و بی رویه این گونه منحصر به فرد جهت استفاده از چربی و پوست آن.

7- افزایش صید بی رویه و غیر مجاز ماهیان خزر علی الخصوص ماهی کلیکا که باعث کاهش منابع غذایی این پستاندار شده است.

8- نوسانات سطح آب دریا و تغییرات اقلیمی و به تبع آن ایجاد اختلال در امر تولید مثل.

 

 

 

راهکارهای حمایتی :

 

1- لزوم سالم سازی هرچه بیشتر زیستگاه های دریایی.

2- تعامل بین کشورهای حاشیه خزر و تصمیم گیری قطعی برای مبارزه با کاهش روزافزون و در نهایت جلوگیری از انقراض این گونه باستانی و پیگیری مجدانه در خصوص اجرای برنامه حفظ فک دریایی خزر که در سال 2007 به تصویب این کشورها رسیده است.

3- برگزاری کلاس های آموزشی برای صیادان درجهت جلوگیری از مرگ و میر فک خزر.

4- لزوم نظارت بر کنترل آلاینده های منابع آبی با منشا خشکی و دریایی (آلودگی های نفتی، سموم کشاورزی و پسابهای صنعتی)

5- اجرایی کردن کنوانسیون تهران.

 

 

 

 

منابع:

 

-ضیایی، هوشنگ - راهنمای صحرایی پستانداران ایران - چاپ دوم، پاییز 1378

-برآورد تعداد و تراکم فک خزری در آبهای جنوبی دریای خزر - سازمان حفاظت محیط زیست - دفتر محیط زیست دریایی - زمستان 1382

-www.Caspianenvironment.org