معرفی روستاي تاريخي و دستكند ميمند

[Mohammad Aref 120452]

ميمند روستايي صخره‌اي با مردماني با روح نرم و لطيف، روستايي ‌دستكند با چند هزار سال قدمت يادآور ايامي است كه انسانها خدايان خود را در بلنداي‌كوهها جستجو ميكردند و كوه مظهر صلابت و قدرت و الهه عزم و اراده و ايمان تلقي مي‌شد. اين بناي دستكند باستاني، بي‌گمان از نخستين سكونتگاه‌هاي بشري در ايران به شمار مي‌رود، دوراني كه هنوز ايرانيان مهرپرست بودند و كوهها را مقدس مي‌شمردند، اعتقادي كه بعدها نيز جلوه تاريخي و مذهبي داشت و همانگونه كه حضرت موسي(ع) در كوه طور به عبادت و عبوديت مي‌پرداخت و پيامبرگرامي اسلام نيز در غار و كوه حرا به پيامبري مبعوث گرديد. به هر تقدير چند هزار سال پيش از اين، انسانهايي با تيشه عشق و همت و حميت و با اراده و عزمي‌راسخ، فرهادگونه دل سنگ‌ها را شكافتند و يادگاري را به جا گذاشتند كه امروزه پس از گذشت ساليان همچنان نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ايراني به‌شمار مي‌رود. هنوز كسي واقف نيست كه اين مجموعه به دست چه كساني بوجود آمده و انگيزه اين مردمان از احداث چنين بناهايي چه بوده، اما انگيزه مردمان آن زمان بسيار مورد اهميت قرار دارد، چون در آن زمان و با آن وسايل ابتدايي، آفرينش چنين مجموعة با عظمتي با معماري بي‌نظير فابل تحسين است. عده‌اي از محققين نيز معتقدند كه مهرپرستان از غارهايي كه با دست در دل‌كوه كنده‌اند فقط براي عبادت و دفن مردگان استفاده مي‌كردند و بعد از مدتي بنا به اضطرار ناشي از‌آب و هوا و يا هر عامل محيطي مؤثر ديگري، اين غارها را براي سكونت برگزيده‌اند. آئين مهرپرستي قبل از ظهور آئين‌زرتشت در ايران رواج داشته و تا مدتها پس از ظهور وي نيز ادامه داشته‌است. ميمند به دليل استحكام دفاعي در طول تاريخ كمتر دستخوش تحولات كالبدي و اجتماعي شده است و بيشترين تغيير در آن مربوط به چند دهة اخير مي‌باشد. اين تمدن در ابتدا برگرفته از آئين‌مهرپرستي و بعد از آن آئين‌زرتشت بوده‌است. در زمان ساسانيان شهربابك به عنوان زادگاه بابك سرسلسلة ساساني مورد توجه خاص آنها بوده‌است. پس از ظهور اسلام و ورود آن به ايران مردم ميمند كه به آئين‌زرتشتي معتقد بودند به اسلام گرويده و مذهب شيعه را پذيرا گشتند.

 

ميمند در 38 كيلومتري شمال‌شرقي شهرستان شهربابك در عرض 30 درجه و 16 دقيقه و طول 55 درجه و 25 دقيقه قراردارد. ارتفاع آن از سطح دريا 2240 متر و وسعت آن 420 كيلومتر‌مربع است. باران ساليانه آن 185 ميليمتر است. اين روستا بين شهرهاي يزد، كرمان و شيراز قرار دارد. ميمند در دهستان‌ميمند، در شهرستان شهربابك و در استان كرمان واقع شده است.

 

آنچه مورد اهميت است و بي‌شك بر نحوه شناخت ميمندي اثر گذارده اين است كه مسكن از روي هم گذاردن سنگ و آجر و غيره پديد نمي‌آيد، يعني در فضاي باز ساخته نمي‌شود، بلكه با از ميان برداشتن انبوهي از خاك شكل ميگيرد و انسان نياز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلكه بايد توده‌اي را بردارد تا پناهگاه مهيا شود. به همين دليل براي اتاق، طاقچه در اندازه‌هاي مختلف كنده شده است كه جاي رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و غيرو كنده شده است. به همين دليل كنار ديوارهاي خانه گنجه گذارده نمي‌شود، بلكه با كندن ديوار، حفره يا طاقچه‌اي بوجود مي‌آيد كه اشياء و لوازم در آنها گذاشته شده و يا در آنها آويزان مي‌گردند.كل يك خانه كه ممكن است شامل يك يا چند اتاق و اصطبل باشد يك كيچه است. يك واحد يك ورودي مشترك دارد و در پاگرد ممكن است طويله در يك سو و اتاق نشيمن در طرف ديگر باشد. همه كيچه‌ها يك ساختار ندارند. هم اندازه و هم تعداد اتاقها متفاوت است و همانگونه كه ذكر شد نام هر واحد كيچه ( kiche ) است. جدا كردن اتاق از پستو و يا پوشانيدن برخي از طاقچه ها با پرده‌اي پارچه‌اي صورت مي‌گيرد. كليدون در ديوار كنار درب نصب مي‌شود، كليد را در آن قرار مي دهند تا زبانه پشت در قرار گيرد. درجه حرارت اين اتاقها حدود 5 درجه متفاوت از بيرون است. در سال 1383در بهمن‌ماه در حالي كه در بيرون حرارت 10 درجه سانتيگراد بود، در درون 15 درجه و در خرداد ماه 1384 در حالي كه بيرون 24 درجه سانتيگراد بود در درون 18 درجه سانتيگراد بود. ايجاد اجاق و در زبان محلي ديدون ( didon ) در درون اتاقها و سوزاندن هيزم طي ساليان متمادي در آن موجب سياهي رنگ سقف و بدنة اتاقها شده و برپا كردن آتش و تهيه غذا در درون اتاقها باعث گرديده تا بدنه داخل اتاقها ايزولاسيون شده و باعث عمر بيشتر اتاقها شود و متأسفانه چون ديگر در خيلي از اتاقها آتش افروخته نمي‌شود باعث شده تا خاك سقفها به آهستگي ريزش پيدا كند. اندازه اين اتاقها كه البته از نظر هندسي منظم نيستند، متفاوت است و يك اتاق 3*4 به بلندي 90/1 تا 10/2 متر معمولي است و بزرگترين كيچه از 90 متر مربع تجاوز نمي كند. كف پوشها اكثراً نمد، مخشيف، گليم يا قاليچه به اندازه‌هاي متفاوت در سايزهاي150*1 و 40/1*80/1 متر موجود است.

 

تعداد كيچه ها در خود روستا 406 عدد و تعداد اطاق ها 2560 عدد مي باشد.

 

ساكنان اين روستا داراي آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گويش آنها هنوز از كلمات پهلوي ساساني استفاده مي شود. روستاي 3 هزارساله ميمند تنها روستاي تاريخي در جهان است كه هنوز روابط سنتي زندگي در آن جريان دارد و مي توان تعامل انسان و طبيعت در هزار دوم ميلادي را بخوبي در آن ديد. اين روستا هفتمين منظر فرهنگي_طبيعي و تاريخي جهان بود كه جايزه مركوري را دريافت كرد.

 

جايزه ملينا مركوري جايزه اي است كه از سوي دولت يونان و با همكاري مجامع فرهنگي بين المللي مانند يونسكو و ايكوموس (شواري حفاظت از بناها و محوطه هاي تاريخي) به آثاري اهدا مي شود كه داراي شرايط و ضوابط فرهنگي، طبيعي و تاريخي منحصر به فرد باشد.

 

روستاي ميمند در مهر ماه 1385 به عنوان روستاي نمونه ملي گردشگري معرفي گرديد.

مدارك براي شركت در مسابقه بزرگ معماري آقا خان ارسال شده است و در ضمن اقداماتي جهت ثبت جهاني ميمند صورت گرفته است.

 

 

معاني واژه ميمند و اصطلاح آن ميمند در لغت و اصطلاح به تعابير مردمانش و آنچه صاحبنظران در پيرامون آن نقل مي‌كنند تعابير متفاوتي دارد:

ـ عده‌اي معتقدند اصطلاح و لغت ميمند، از دو واژه ( مي ) و ( مند ) است كه (مي‌) به معناي شراب و(مند) به معناي مست و مستي مي‌باشد. اما تعبير فلسفي اين اصطلاح آن است كه چون اين روستا در قبل از اسلام حفر شده، مردان اين نواحي (مي ) مي‌نوشيده‌اند و مست مي‌شده‌اند و اين حفره ها را در اثر مستي مي‌كنده‌اند.

ـ عده‌اي ديگر عقيده دارند واژه ميمند مأخذ از ميمنت و مباركي بوده است.

ـ عده‌اي نيز بر اين باورند كه مردمان اين نواحي از ميمند فارس مهاجرت كرده و چون در اين ناحيه اقامت گزيده‌اند، آن را ميمند نام نهاده‌اند و باورهاي ديگر....

 

خصوصيات طبيعي

آب و هواي ميمند از نوع معتدل كوهستاني است كه از ويژگيهاي آن زمستانهاي سرد و تابستانهاي معتدل است. روستاي‌ميمند در مرز مشترك دشت و كوهستان قرار دارد و اين دشت در فاصلة شهر بابك و ميمند قرار داشته و درگذشته پوشيده از درختان‌پسته و بادام‌وحشي بوده‌است كه در حال حاضر محدود به دشتهاي اطراف روستاي ميمند مي شود.كمي نزديكتر به به روستاي‌ميمند نيز درختان توت و شاه‌توت به وفور يافت مي‌شود. دشت ميمند همچنين مملو از جانوران بياباني همچون مار، سوسمار، جوجه تيغي، لاك‌پشت، خرگوش و... است. به علاوه در كوهستانهاي‌ميمند نيز حيوانات‌وحشي مختلفي همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزكوهي،كبك و پرندگان شكاري يافت‌مي‌شود.

چندين رودخانة فصلي و تعدادي قنات به علاوه چند چشمه در ميمند و اطراف آن وجود دارد كه موجب رونق كشاورزي در اين منطقه گرديده‌است. كشاورزي در ميمند همچون ساير آثارطبيعي جلوه ويژه‌اي به اين روستا ميدهد. در فصل بهار ميمند زيباترين چهره را به خود ميگيرد. طراوت، شادابي و سرسبزي دشت ميمند و آب و هواي

مطلوب آن انبوهي از جمعيت شهرها و روستاههاي اطراف را به سمت خود كشيده و مردم اوقات فراغت خود را در اين روستا و يا دركنار چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانة ميمند ميگذرانند.

 

 

اقتصاد و فرهنگ و مردم

اقتصاد مردم ميمند بر سه محور كشاورزي، دامداري و قاليبافي مي‌چرخد كه در اين ميان قاليبافي نقش بسيار مهمي داشته‌است به گونه‌اي كه در حال حاضر نيز قالي ميمند از بهترين قاليهاي‌كرمان بوده و شهرت جهاني دارد. عليرغم ورود تكنولوژي به زندگي روستائيان،مردمان ميمند از همان ابزارهاي سنتي براي بر آوردن نياز خود استفاده كرده و كمتر به ابزارهاي مدرن روي آورده‌اند.

اهالي روستا مسلمان و شيعةاثني‌عشري هستند و مسجد و حسينية ميمند علاوه بر وجوه مذهبي مركز تبادل نظر اهالي مي‌باشد.

 

گياهان دارويي منطقة ميمند

گياهان همواره در محيط زيست ميمند وجود داشته و گياهان‌دارويي در اين منطقه نقش مهمي را ايفا نموده‌اند. آنچه مسلم است، انسان براي رهايي از درد و درمان‌ بيماريها در گذشته و حال بهترين شيوه را، استفاده از داروهاي‌گياهي در نظر داشته‌است و منطقة ميمند از اين امر مستثني نيست.

 

حمام ميمند

حمام ميمند كه مثل خانه‌هاي آن در دل سنگ كنده شده يكي از عجايب اين خانه‌ها است كه بصورت حمامهاي سنتي داراي خزانه بوده و طبق روايات مردمان آنجا كه به خاطر دارند و شواهد موجود مسائل و نكات بهداشتي در آن رعايت مي‌شده است. ساختمان اين حمام بدين طريق است كه: كوچه‌اي آنرا به داخل دالاني وصل مي‌كند يعني اول مانند ديگر حفره‌هاي آن كوچه كنده شده و اين كوچه در انتها به دالاني ختم مي شود پس از دالان يعني در وسط آن دري است كه به رختكن حمام متصل مي شود اين رختكن داراي حوضي در وسط و سه سكو در اطراف مي‌باشد. كه درب ديگري آنرا به صحن حمام وصل مي‌كند در پايين صحن خزانه‌اي كنده شده كه در سنگ است و منفذي هلالي شكل آنرا به صحن وصل مي‌كند كه براي برداشتن آب بوده در وسط خزانه گودالي است كه جاي قرار دادن ديگي براي گرم كردن آب بوده و در پايين و پشت اين چاله دالاني است كه درب آن به خارج حمام باز مي‌شده كه آتش‌خانه و محل بر‌افروختن آتش در زير حمام قرار داشته. براي گرم كردن حمام منفذي بوده كه دود در آن مي‌پيچيده و آنرا گرم مي‌كرده كه پس از گرم شدن گرفته مي‌شده است. و اما در طرف راست خزانه حوضي بوده كه محل شستن پا و آب كشيدن آن بوده‌است و در طرف چپ حمام بريدگي كوچكي براي نظافت و دارو كشيدن بوده‌است. طريقه حمام كردن به اين ترتيب انجام مي‌گرفته است كه حمامي در جلو خزانه مي‌ايستاده و بدن مراجعه‌كنندگان را بوسيله ظرفي با ريختن آب خيس ميكرده كه پس از چرك كردن و ريختن آب دوباره و تميز شدن بدن. فرد مي‌توانسته براي غسل كردن داخل خزانه برود و پس از انجام غسل از سمت راست يعني اطاقي كه حوض در آن بوده خارج مي‌شده و پاي خود را آب مي‌كشيده است. از نكات عجيب در اين حمام آن است كه سوراخي در بالاي صحن و رختكن مي باشد كه سنگي مرمر بر روي آن گذاشته‌اند كه اين سنگ به طرز عجيبي نور را در حمام منعكس مي‌كند و در واقع منبع نور حمام مي‌باشد. علاوه بر اين ديگر منابع روشنايي حمام عبارتند از: روغن گياهي بنام ( كن تون ) يا كنده خشك پوسيده‌اي كه كمتر دود مي‌كند. ريشه گياهي بنام ( جلا ) كه نوعي خار بوده و از آن كتيرا به عمل مي‌آورند و چراغ‌موشي، كه اكنون اين حمام برق‌كشي شده است

 

مدرسه

مدرسه قديم روستا، به همان شيوه و طرح واحدهاي مسكوني ساخته شده‌است، با اين تفاوت كه عرض و عمق كيچه و مسير ورود آن بيشتر از واحدهاي مسكوني است. به طور كلي هرچه از ابتداي كيچه به عمق آن مي‌رويم ابعاد كلاسها گسترده‌تر مي‌شود و اين، به دليل افزايش ضخامت بوده‌است. طول كيچه مدرسه كه در كوه كنده شده- حدود 18 متر مي باشد و عرض آن از ابتدا تا انتها بين 15 الي 6 متر متغير است. در مجموع اين مدرسه داراي 5 فضا كه از آنها به عنوان كلاس و دفتر استفاده مي‌شده است. دوتا از اين فضاها در امتداد كيچه و سه تاي آنها در سه طرف ايواني به ارتفاع سه متركه در انتهاي كيچه كنده شده قرار دارد كه ابعاد آن 5/5 �5/5 و داراي دو ورودي مي‌باشد. حجاران ميمندي اين كلاس را در انتهاي كيچه ساخته‌اند. زيرا ضخامت سقف به مرور كه به عمق مي رويم بيشتر مي‌شود. در جلوه كيچه مدرسه، حياط بزرگي قرار دارد كه به سنگ خشكه چين محصور شده است. و درون آن درختي بنام (تايي ) وجود دارد.

 

مسجد

مسجد ميمند مولود تغييراتي است كه در يك يا چند واحد مسكوني داده شده‌است. اين مسجد در حدود 120 متر مربع وسعت داردو شكل آن مدور و نامنظم است بعد از عبور از راهرويي به پهناي 5/1 متر به صحن مسجد مي‌رسيم. سقف مسجد بر روي سه ستون سنگي به ارتفاع دو متر بنا شده‌است. محراب مسجد در سنگ كنده شده و ارتفاع آن در حدود 1 متر مي‌باشد. حجاران ميمندي كه آثار و نشانه‌هاي تيشه آنها بر در و ديوارها و سقف مسجد هنوز به خوبي نمايان است. در مسجد طاقچه‌ها، محراب و منبر سنگي ايجاد كرده‌اند. علاوه بر اين در طرفين ورودي مسجد � در بدنه ديوار � طاقچه‌هايي مخصوص قرار دادن كفش ايجاد كرده‌اند. كف مسجد فاقد سنگفرش و يا هر پوشش ساختماني بوده و با قالي‌هاي دستباف ميمندي، كف سنگي آن فرش شده. اين مسجد هيچگونه منفذي براي نور‌گيري ندارد و نور آن از طريق در ورودي مسجد تامين مي‌شود بناي اين مسجد با توجه به اسناد موجود به سال 1240 هجري قمري بر مي‌گردد.

 

حسينيه

حسينيه ميمند، در وسط روستا قرار دارد و داراي سه ايوانچه با طاق گهواره‌اي است كه در انتهاي آنها وروديهاي حسينيه قرار دارند بناي حسينيه از تجمع چند منزل مسكوني صخره‌اي ايجاد شده و تمامي اجزاي آن از سنگ تراشيده شده‌اند فضاهاي داخلي حسينيه داراي پلاني نا‌منظم بوده و 200 متر مربع مساحت دارد كه چهار ستون قطور مستطيل شكل ايستايي آن را حفظ مي‌كنند در گذشته يك منبر سنگي چسبيده به زمين و متكي به اولين ستون كنار ورودي حسينيه وجود داشته‌است كه اخيرا آنرا تراشيده‌اند و به جاي آن منبر چوبي قرار داده‌اند. ارتفاع سقف حسينيه در بعضي از نقاط آن 80/1 و در نقاط ديگر، 30/2 متر مي‌باشد. حسينيه ميمند همچون ساير بناهاي صخره‌اي فاقد هرگونه تزيين و اندودي مي‌باشد و در آن كتيبه‌اي كه اشاره‌اي به تاريخ حسينيه كرده‌باشد وجود ندارد اين در‌حالي است كه بناي حسينيه مدام در حال تغيير بوده و در دوره‌هاي مختلف فضاهايي به آن اضافه شده‌است تا مساحت داخلي آن جوابگوي ساكنين باشد.

خدمات رفاهي و گردشگري

مهمانسرا: در محيطي به قدمت تاريخ به شيوه كاملا سنتي و برگرفته از طبيعت و معماري تاريخي روستا براي اقامت گردشگران داخلي و خارجي مهيا مي باشد.

رستوران سنتي( سفره سراي سنتي ): مبلمان به شيوه كاملا سنتي و برگرفته از طبيعت و معماري تاريخي روستا ساخته‌شده‌ و ميزهاي رستوران از سنگ و پايه چوبي دارد و با غذاهاي بومي و سنتي از ميهمانان پذيرايي مي شود.

در مبحث گردشگري نيز شركت خصوصي آريان ايساتيس ، برگزاركننده تورهاي كوهنوردي و ... در ميمند مي باشد.

 

منابع و مؤاخذ

طـرح هاي پيشنهادي خدمات گردشگري روستاي دستكند ميمند ـ محمد رضا حاجي رحيمي

سراي ميمند ـ سهيلا شهشهاني

شهربابك، سرزمين فيروزه ـ زهرا حسيني موسي

منبع: مرکز اطلاعات علمی تخصصی مدیریت شهری