پياده راه، ابزاری برای اعمال سیاست های حاکمیت

[Mohammad Aref 120,438]

مروری بر سیاست پیاده راه سازی در شهر پکن

 

این نوشتار حاصل سفر پژوهشی انجمن سفر مرکز پژوهشی نظر به کشور چین و منطقه تبت درسال 1389 می‌باشد.

 

 

چکیده

 

حرکت پیاده در شهر، نقش مهمی را در منظر شهرها بر عهده دارد. حرکت در مسیر پیاده شکل اولیه¬ای از تجربه شهر را باعث می¬شود که واکنش¬های افراد نسبت به شهر را پدید می¬آورد. به عبارت دیگر، فضاهای پیاده در شهر عرصه¬ای برای تشکیل نهادهای مردمی و وقوع رویدادهای اجتماعی است. لذا توجه به جنبه¬های ادارک بصری و مفهومی فضا، از جمله مهمترین مواردی هستند که در نحوه شکل¬گیری فضای پیاده موثر هستند. گرایش شهرهای سوسیالیستی به تولید "راه"، این ایده را به ذهن می¬رساند که تولید فضاهای پیاده محور با الگوهای از پیش تعیین شده، اهمیت ویژه¬ای در منظر این شهرها داشته باشد.

طراحی فضاهای پیاده¬محور در سیاست¬های ساماندهی منظرشهر، اقدامی جهت ساماندهی نهادهای اجتماعی و فرهنگی به¬شمار می‌آید. در چین، گرایش مدیریت¬شهری به ساماندهی منظر پیاده¬راه، برگرفته از سیاست¬های بین¬المللی حاکمیت در دوره اصلاحات است. در این رویکرد، تولید فضا بر اساس سنت¬های چین جایگاهی ندارد و تبلور دو شعار اصلی دولت اصلاحات شامل توسعه اقتصادی و درهای باز سیاسی در فضای شهر هدف اصلی است. پیاده¬راه¬های پکن، بیش از آنکه به دنبال تقویت نهادهای مردمی و خاطره انگيزي محيط شهري براي شهروندان باشد به دنبال نمایش سطحی از شهر مدرن است.

 

مكان گزيني پياده¬راه¬ها در نقاط اقتصادی و نوساخته شهر، عدم تركيب محور پياده با بافت اطراف، عدم دسترسي پياده به خيابان¬هاي موازي اين محورها، مشخص نبودن محدوده طراحي و نیز عدم تعریف نقاط ابتدا و انتهای مسیر جهت آماده سازي ذهني كاربر، از جمله مهمترین سیاست¬های دولت در طراحی پیاده¬راه در چین است. پیاده¬راه در چین، ابزاری برای اثبات تغییر نگرش دولت اصلاحات نسبت به گذشته در جامعه جهانی است. در این رویکرد جامعه سنتی چین جایگاه خود را از دست داده است و مردم تنها به آینده نظر دارند.

 

 

کلید واژگان : منظر شهری، پیاده راه، حکومت سوسیالیستی، پکن

 

منبع: سازمان زیباسازی شهر تهران

[Mohammad Aref 120,438]

مقدمه

 

شهر، نوعی مکان است. محصول یکجا نشینی انسان و تکامل مفاهیم بنیادی ذهن اوست(منصوری،1389).

 

 

مکان، پدیده¬ای فیزیکی- معنوی است که حاصل تجربه انسان در جایی و محصول تاریخ است. ماده و معنا دو صفت قابل تشخیص مکان، اما غیر قابل انفکاک است. منظر گونه ای دیگر از مکان و محصول تعامل انسان و محیط در فضای بیرون است. منظز خود به خود پدید نمی¬آید، بلکه از خلال تجربه انسان در فضا و به تدریج حاصل می¬شود. شهر نیز نوعی مکان است که مظاهر محیط فیزیکی آن از تاریخ اندیشه و ذهن شهروندان که ان را سامان داده قابل حذف نیست. منظر شهری ادراک سیال شهروندان از شهر در ارتباط با نمادها و مصادیق فیزیکی آنها با بررسی تاریخی و حوادث اجتماعی ، مورد مطالعه قرار می دهد. تفسیر منظر شهر تحولات تاریخی شهر و ذهنیت شهروندان را رمزگشایی می¬کند؛ به شرط آنکه رد پای تاریخ بر صورت شهر باقی مانده باشد. اگرچه منظر شهر بر اساس اصالت بعد معنایی شهر پدید آمده، اما کارکردها و کالبد شهر ابزار کنترل و هدایت منظر شهر است(منصوری،1389).

 

 

خیابان از مهمترین عناصر منظر شهری است که نقش اصلی در حرکت شهروندان در شهر و ادراک آنها از محیط را فراهم می کند. راه اصلی ترین موقعیت درک یک شهر است (منصوری 1386 ). راه رفتن در خیابان شکلی ابتدایی از تجربه کردن شهر را به ما می دهد.

 

 

آنچه در مقاله حاضر مورد بررسی است، منظر پیاده ره های شهر پکن به عنوان یک شهر دارای سابقه سوسیالیستی و تأثیر این اندیشه بر منظر شهر و در ادامه تأثیر انقلاب فرهنگی 1976 وپیش رو گرفتن سیاست درهای باز بر برنامه ریزی پیاده راه های این شهر است.

 

 

مبانی اندیشه شهرهای کمونیستی، منتج از بیانیه کارل مارکس در سال 1848 در رابطه با شهر سوسیالیستی که حاصل تفکر اقتدارگرا و تصمیمات و برنامه ریزی شهری از جانب حکومت بدون دخالت شهرداری ها و دستورات از بالا به پایین و اجرای سریع و ضربتی توسط حکومت است که رابطه انسان با محیط و جامعه با مخاطب و خلق فضا و ایجاد مکان در آن جایی ندارد.

[Mohammad Aref 120,438]

مفهوم پیاده راه

 

حرکت پیاده، طبیعی، قدیمی و ضروری¬ ترین شکل جابجایی انسان در محیط است که نقش اساسی در ادراک محیط و ارتباط با آن دارد (عاشوری،1388).

 

 

در این حرکت کردن ها و در واکنش نسبت به نام مکان های شهر، مردم داستانهایی ابداع می¬کنند وبه فضاهایی که وارد می شوند، معنا می بخشند (مدنی پور،1379). پیاده راه چیزی بیش از مجموعه مغازه هاست. این مکان ها زمینه های فرهنگی ، تفریحی، فراغتی، گردشی، زندگی مدنی و تبادل دیدگاه، عقاید و نظرات جامعه را فراهم می¬آورند(تبیالدز، 1385) فضاهای پیاده عرصه برای وقوع رویدادهای اجتماعی، سیاسی، ایجاد خاطره و بیان احساسات جمعی است (فکوهی، 1385). معبر پیاده شکافی نیست بین دو دیوار که برای عبور عابر پیاده طراحی شده باشد؛ بلکه یک سری از مجموع تفاوت هاست، تفاوت میان "درون" و "برون" که از کنجکاوی و انتظار سرچشمه می گیرد (کالن،1382).

 

 

نقش های فضای پیاده در زندگی مردم که موجبات سرزندگی و خاطره انگیزی آنها می شود، به قرار زیر است:

 

نقش ادراکی:

 

مهمترین کارکرد فضاهای پیاده در شهر نقش ادراکی آن است. درک توأمان کالبد و روح موجود در شهر با حرکت پیاده در شهر بسیار سهل الوصول تر است. بنابراین نقش پیاده راه در ثبت خاطرات و حوادث تاریخی در ذهن کاربر بسیار حائز اهمیت است. در نتیجه در طراحی این فضاها نحوه درک کاربر از فضا جزء احکام طراحی منظر است و از فاکتورهای بسیار مهم طراحی منظرین محیط به شمار می رود.

 

پیاده روی بیشترین نزدیکی را به محیط دارد، بنابراین اجازه می دهد که فرآیند تفسیر و به خاطر آوردن منسجم تر باشد (مدنی پور؛ به نقل از: عاشوری، 1389)

 

 

نقش اجتماعی- فرهنگی:

 

حضور افراد جامعه به عنوان کاربر در فضای شهری یک امر بدیهی است، اما ساماندهی فضای شهری و جهت دادن به تقویت فضای جمعی به منظور جذب حداکثری حضور افراد در فضای شهری باعث ایجاد حیات در فضای شهری می شود.

احداث پیاده راه های شهری می تواند سیاست حیات مدنی و حضور اجتماعی افراد در شهر را تقویت کند ام ب شرط آنکه فراتر از کالبد عملکرده و لایه های ادراکی کاربر از فضا را نیز مد نظر قرار داده باشد.

 

 

نقش فراغتی:

 

گردش در شهراز اشکال گذراندن اوقات فراغت است که پیاده راه ها می توانند بیشترین سهم را در بر آورده کردن این نیاز داشته باشند. شاید فضایی مثل پارک هم بتواند این نقش را ایفا کند ولی وجه تفاوت پیاده راه با این گونه فضاها گره خوردن زندگی روزمره شهروندان با آنها و ثبت خاطره ذهنی و زندگی جمعی است. مسیرهای پیاده ی توأم با نشانه ها و نقاط عطف و تاریخی ، به مثابه مکانی برای قرائت سناریوی شهری و حفظ پایداری خاطره ی شهر است (ماتلاک؛ به نقل از عاشوری، 1389).

 

نقش زیست محیطی:

 

منظر راه چینی:

 

کشور چین در دوره معاصر از سال 1921 با تشکیل حزب کمونیست و پس از آن با روی کار آمدن مائو به یک کشور با حاکمیت کمونیست تبدیل شد.

 

اقدامات و سیاست های برنامه ریزی شهری که از اندیشه های کمونیستی بر آمده بود، تأثیر مستقیم بر منظر شهرهای چینی گذاشت. در سال 1979 پس از انقلاب فرهنگی چین ،حکومت با پیش گرفتن سیاست درهای باز اجتماعی-اقتصادی درصدد پیوستن به جرگه کشوررهای پیشرفته و مدرن شد. احداث برج های بلند مرتبه و ساماندهی نماهای فرسوده، پنهان کردن ساختمان های یک دست کمونیستی پشت نماهای بزک شده¬ی مدرن از مظاهر این نو گرایی بود. در ادامه حکومت با تقلید از نهضت پیاده گستری موجود در شهر های اروپایی، اقدام به ایجاد محورهای در نقاط مختلف شهر های چینی کرد. (تصویر1)

 

1- نمود جنبش پیاده¬گستری در فضای شهری شانگهای مدرن. مأخذ: نگارنده 1389

 

 

خیابان های "وان فو جینگ " و "The place “از نمونه های این پیاده راه ها هستند که در ادامه مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

[Mohammad Aref 120,438]

خیابان وان¬فوجینگ (Wangfujing):

 

 

 

این خیابان در محدوده مرکزی شهر پکن و در شرق شهر ممنوعه واقع شده است. دو طرف خیابان کاربری تجاری داشته و نمایندگی فروش برندهای معروف خارجی در این خیابان جای دارد. اگرچه کالبد جذاب و محل واقع شدن این خیابان در نزدیکی مرکز تاریخی شهر و میدان تیان¬آن¬من موجبات رونق این خیابان را فراهم کرده است، اما طراحی فضا بدون درنظر گرفتن پیشینه تاریخی سایت، با ظاهری مدرن بی توجه به بافت اطراف وسابقه تاریخی منطقه تنها در راستای اهداف و سیاست های مدرن سازی چهره شهر و بدون توجه به حضور مخاطب در فضا و نحوه درک او از منظر خیابان شکل گرفته است. عدم تعریف نقاط ابتدا و انتهای مسیر، عدم وجود تنوع کافی درطرح و نبود نقاط مکث و حرکت مناسب از نقاط ضعف این طرح می باشد(تصویر 2).

 

2- خیابان تجاری وان فو جینگ. پکن چین . مأخذ: نگارنده 1389

[Mohammad Aref 120,438]

خیابانThe place

 

این خیابان که مظهر چین مدرن است در واقع تابلو نمایشی است برای حکومت به اصطلاح روشنفکر در پایتخت چین جدید. آسمان این خیابان را صفحه نمایشی عظیم پوشانده که فقط ساعاتی از روز کاربری دارد و در مواقع که خورشید درآسمان است این صفحه نمایش خاموش می باشد. دو طرف این خیابان نیز محل فروش اجناس لوکس خارجی و برند های بین المللی است. در این خیابان شهروند چینی تقریباٌ جایی ندارد. اینجا مکان بنیاد های جمعی با حضور انسان نیست که باعث خاطره انگیزی محیط برای کاربر باشد.(تصویر3).

 

3- فضای پرجنب و جوش شب در مقابل روزهای خالی از جمعیت خیابان The Place، پکن. چین. مأخذ: نگارنده 1389

[Mohammad Aref 120,438]

جمع بندی:

 

آنچه در دو نمونه یاد شده مشترک است : عدم توجه به طراحی انسان محور در پیاد راه ها و پیش گرفتن سیاست های مدرنیزاسیون شهر به جای سیاست اجتماعی شهروندگرا در فضاهای شهری است. در شهر تهران نیز بررسی و مطالعه ایجاد پیاده راه¬های شهری از اقدامات اخیر برنامه¬ریزان و مدیران شهری است که با توجه به بستر تاریخی و اجتماعی شهر ایرانی، مطالعات بستر سایت و شناخت لایه¬های مختلف معنایی- عملکردی محیط¬های شهری ارئه دهنده مفاهیم و راهبرد¬های طراحی برای طراحان منظرشهری خواهد بود.

 

 

فهرست منابع:

 

تیبالدز، فرانسیس، 1385، شهرسازی شهروندگرا: ارتقاء عرصه‏های همگانی و محیطهای شهری، مترجم : محمد احمدی‏نژاد، اصفهان، نشرخاک

عاشوری، علی، 1388، "پیاده راه حرم، طراحی منظر خیابان شمالی حرم حضرت عبدالعظیم "، رساله کارشناسی ارشد رشته معماری منظر به راهنمایی دکتر سید امیر منصوری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

 

فکوهی، ناصر، 1385، انسان شناسی شهری، نشر نی، تهران

کالن، گوردون، 1382، "گزیده منظر شهری"، ترجمه م.طبیبیان، انتشارات دانشگاه تهران.

مدني پور، علی، 1379،" طراحي فضاي شهري" ترجمه فرهاد مرتضايي، شهرداري تهران

منصوری,سید امیر,1389, "چیستی منظر شهری" مجله منظر، سال دوم، شماره 9,پژوهشکده نظر، مرکز تحقیقات هنر، معماری و شهر¬سازی, تهران.