تاثير نور در كيفيت زندگي شهری

[Mohammad Aref 120,438]

نور كه در فرهنگ‌هاي ملل مختلف از جايگاه قدسي برخوردار است، در فرهنگ، معماري، تفكر و نگاه ايرانيان تاثير شگرفي برجا گذاشته است.

 

نگاهي گذرا به معماري شهرهاي ايران در گذشته موايد اين مطلب است كه قبل از ورود تكنولوژي‌هاي امروزين روشنايي و نورپردازي به زندگي بشر، نور در زندگي انسان ايراني نقش قابل انكاري داشته است به خصوص كه نخستين تاثير آن را در نوع نگاه به معماري شهرهاي ايران مي‌توان مشاهده كرد به گونه‌اي كه در نگاه ايرانيان نور تنها براي روشنايي نيست بلكه منبع، زاويه، رنگ و... نور در هماهنگي كامل با سازه تعريف مي‌شود. رواق‌ها، طاق‌ها، قوس‌ها، اُرسي‌ها و پنجره‌هاي مشبك و همچنين هزاران شاهكار ديگر در معماري ايراني از جمله همين تاثيراتي است كه نور در خلق فضاهاي زندگي انسان ايراني داشته است. امروزه اما نه‌ تنها هيچ اثري از اين معماري فاخر در ساخت‌و‌ساز‌ شهرهاي ما نيست بلكه به مدد تكنولوژي‌هاي نوري و سيستم‌هاي نورپردازي جديد آلودگي‌هاي شديد نوري در شهرهاي ما به معضلي براي ساكنان آن تبديل شده است. علاوه بر آن به دليل استفاده غيركارشناسي از نور براي روشنايي و نورپردازي و همچنين مصرف بيش از حد انرژي و بهره‌وري كم آن تنها منابع انرژي است كه از بين مي‌رود. مدت‌هاست كه كشورهاي پيشرفته از تكنولوژهاي نوري براي نورپردازي و در نتيجه زيباسازي فضاهاي شهري استفاده مي‌كنند. حتي استفاده منطقي و ضابطه‌مند نور در شهرهاي اين كشورها باعث شده تا نوعي زندگي شبانه در فضاهاي شهري شكل گيرد كه موجب پويايي و شادابي شهر شده است به‌گونه‌اي كه شهر در 24 ساعت شبانه‌روز براي شهروندان محل حركت، پويايي و زندگي است. از سوي ديگر در بسياري از دانشگاه‌هاي اين كشورها رشته‌هاي تخصصي نورپردازي تدريس شده و ساليانه فارغ‌تحصيلان اين رشته‌ها روانه ‌بازار كار مي‌شوند. به مدد همين تخصص است كه فضاهاي شهرهاي در اين كشورها نه‌تنها هيچ‌آشفتگي در آن ديده‌نمي‌شود بلكه شهروندان براي رهايي از استرس‌هاي روزمره‌ زندگي به فضاي شهر پناه مي‌آورند تا ساعتي را فارغ از تنش‌هاي زندگي ماشيني از شادابي و سر‌زندگي شهر استفاده‌ كنند. در ايران اما هنوز چنين رشته‌اي وارد عرصه دانشگاه‌هاي كشور نشده و تمام توان و تكنولوژي نوري و نورپردزي ما را مي‌توان در لاله‌زار تهران خلاصه كرد. اگرچه در يكي- دو سال اخير به‌پيشنهاد سازمان زيباسازي شهر تهران و با همكاري دانشگاه تربيت مدرس اقداماتي براي راه‌اندازي رشته‌ دانشگاهي در زمينه‌هاي نورپردازي‌شهري شده است اما متخصصان كمتر از انگشتان يك دست كشورمان در اين رشته را مي‌توان افراد تحصيل كرده در فرنگ دانست. اكنون به دليل عدم توجه به آموزش نيروهاي متخصص در زمينه نورپردازي شهري و از سوي ديگر پيشرفت و گسترش تكنولوزي‌هاي نوري، مدتي است كه در كلانشهرها و حتي شهرهاي كوچك كشورمان به مبلمان شهري و سازه‌هاي نوري و نورپرداي بر مي‌خوريم كه نه‌تنها هيچ تناسبي با محيط و فرهنگ ما ندارد بلكه باعث آلودگي شديد نوري نيز شده است كه پس از مدتي به‌ دليل عدم رعايت مسائلي فني و زيباشناختي باعث ايجاد تنش و استرس روحي و رواني در شهروندان مي‌شود. در بسياري از نورپردازيهاي شهري پوشاندن و استتار نواقص و كاستي‌هاي يك سوژه تنها دليل نورپردازي آن است در حالي كه در تعاريف نورپردازي، نماياندن زواياي پنهان و زيباي يك اثر و توجه دادن نگاه ‌شهروندان به اين ويژگي‌ها مي‌تواند دليل نورپردازي آن باشد.

تجربه‌ كشورهاي صاحب تكنولوژي‌ نورپردازي نشان مي‌دهد كه استفاده از نور براي روشنايي و نورپردازي در فضاهاي ناايمن (فضاهاي بي‌دفاع) شهري نشان مي‌دهد كه استفاده از اين تكنولوژي باعث كاهش بزهكاري و افزايش امنيت شهروندان در فضاي شهر شده است. همچنين استفاده از نور براي نشان دادن ابتكار، خلاقيت‌ها، دستاوردهاي بشري و ايجاد حس تعلق خاطر شهروندان در فضاي شهر به امري رايج تبديل شده است.

تهران به عنوان كلانشهر كشور كه الگوي ديگر شهرها در خيلي از زمينه‌ها است در چندسال اخير گام‌هاي بسيار خوبي در ضابطه‌مند شدن نورپردازي شهري برداشته است با اين حال عدم هماهنگي در استفاده از تكنولوژي‌هاي نوري و همچنين عدم وجود طرحي جامع در اين زمينه باعث ايجاد مشكلاتي در فضاي شهر شده است كه اگر به صورت مديريت واحد شهري نتوانيم آن را حل كنيم در آينده نچندان دور شاهد معضلات جبران ناپذير خواهيم بود. معضلاتي كه با روح و روان شهروندان در ارتباط است.

 

نویسنده: م.رجب پور

منبع: سازمان زیباسازی شهر تهران