ﻫﻤﺎﻳﻮﻥﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﺍﻯ ﺩﻳﻨﻰ ـ ﺗﺎﺭﻳﺨﻰ ﻭ ِ ﭘﻴﺮﻭ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺍﺯ ﺳﺪﺓ ﻫﻔﺘﻢ

[sam arch 55,878]

ﺩﻛﺘﺮ ّﺳﺠﺎﺩ ِ ﺁﻳﺪﻧﻠﻮ (ﺩﺍﻧﺸﻴﺎﺭ ﺯﺑﺎﻥ و ادبیات ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﻴﺎﻡ ﻧﻮﺭ ارومیه)

 

 

تاملی ﻛﻮﺗـﺎﻩ ﺩﺭ ﻛﺎﺭﻧﺎﻣـﮥ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻫـﺎی ﺍﺩﺑـﯽ ﺩﺭ ﺣـﻮﺯۀ ﻣﺘﻦ ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻧﺸـﺎﻥ ﻣﯽ ﺩﻫﺪ ﻛـﻪ ﺗﺼﺤﻴـﺢ ﻭ ِ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎی ﻓﺎﺭﺳـﯽ ﺑـﺎ ِ ﻣﻮﺿﻮﻋـﺎﺕ ِ ﮔﻮﻧﺎﮔـﻮﻥ ﭘﻬﻠﻮﺍﻧـﯽ، ﺩﻳﻨﯽ ـ ﻣﺬﻫﺒـﯽ، ﺗﺎﺭﻳﺨـﯽ، ﻏﻨﺎﻳـﯽ،رمانس ﻭ... ﺩﺭ ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺑـﺎ ﻣﺘـﻮﻥ ﺩﻳﮕـﺮ ﺍﻗﺒـﺎﻝ ﻛﻤﺘـﺮی ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺍﺳـﺖ.1 ﺩﻟﻴـﻞ ﻳـﺎ ِ ﺩﻻﻳـﻞ ﺍﻳـﻦ ﻛﻢ ّ ﺗﻮﺟﻬـﯽ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷـﺪ، ﺍﻳـﻦ ﺁﺛـﺎﺭ ﺑﺨـﺶ ﺑﺰﺭﮔـﯽ ﺍﺯ ﻣﻴـﺮﺍﺙ ﺍﺩﺑﯽ ـ ِ ﻓﺮﻫﻨﮕـﯽ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺍﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺍﻫﺘﻤـﺎﻡ ﺑـﻪ ﺗﺼﺤﻴـﺢ ﻋﻠﻤـﯽ ﻭ ﭼـﺎپ ﺭﻭﺷـﻤﻨﺪ ﺁﻧﻬﺎ، ﺑـﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫـﺎی ﺯﺑﺎﻧـﯽ، ﺍﺩﺑـﯽ، ﺗﺎﺭﻳﺨـﯽ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ ﻭ... ﺑﺴـﻴﺎﺭ ﺍﻓـﺰﻭﺩﻩ ﺧﻮﺍﻫـﺪ ﺷـﺪ ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳـﯽ ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﺍﻣـﺮﻭﺯ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮۀ ﺻﻮﻟـﯽ ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷـﺪﻩ ﺍﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺭﺍ ﺛﺎﺑـﺖ ﻛـﺮﺩﻩ ﺍﺳـﺖ.

ﻣﻨﻈﻮﻣـﮥ ﺩﻳﻨﯽ ـ ِ ﺗﺎﺭﻳﺨـﯽ ﻫﻤﺎﻳـﻮﻥ ﻧﺎﻣـﮥ َﺯّﺟﺎﺟـﯽ ﻳﻜـﯽ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﺁﺛـﺎﺭ ً ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ ﮔﻢ ﻧـﺎﻡ ﻭ ﻣﻐﻔﻮﻝ ﻣﺎﻧـﺪﻩ ﺍﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺭﻏـﻢ ﺗﻔﺼﻴـﻞ ﻭ ﻗﺪﻣـﺖ ﺁﻥ، ﺳـﺎﻝ ﻫﺎ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑـﻮﺩﻩ ﻭ ﭼﻨﺎﻥ ﻛﻪ ﺍﺷـﺎﺭﻩ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷـﺪ،ﭘـﺲ ﺍﺯ ﺗﺼﺤﻴـﺢ ﻭ ﺍﻧﺘﺸـﺎﺭﺵ ﻧﻴﺰ ﻫﻨﻮﺯ ﺁﻥ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳـﺰﺍﻭﺍﺭ ﺍﺳـﺖ، معرفی ﻧﺸـﺪﻩ ﻭ ﻣـﻮﺭﺩ ّ ﺗﻮﺟ ِـﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘـﯽ ﻗـﺮﺍﺭ ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ ﺍﺳـﺖ. ﻧـﺎﻡ ﺯﺟﺎﺟـﯽ، َﺳـﺮﺍﻳﻨﺪۀ ﺳـﺪۀ ﻫﻔﺘـﻢ ﻭ ﻣﻨﻈﻮﻣـﮥ ﺑﻠﻨﺪﺵ،ﻫﻤﺎﻳﻮﻥ ﻧﺎﻣـﻪﺩﺭ ﺣـﺪﻭﺩ ﺟﺴـﺖ ﻭﺟﻮﻫﺎی ﻧﮕﺎﺭﻧـﺪﻩ ﺩﺭ ﺗﺬﻛﺮﻩ ﻫـﺎی ّ ﻣﻬـﻢ ﻓﺎﺭﺳـﯽ ﺑﻪ ﻭﻳـﮋﻩ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫـﺎی ﺟﺎﻣـﻊ ﻭ ﭘﺮ ﺑﺮﮔـﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻼﺻﺔ ِ ﺍﻻﺷـﻌﺎﺭﻣﻴﺮ ﺗﻘﯽ ﺍﻟﺪﻳـﻦ محمد ﻛﺎﺷـﺎﻧﯽ،2 ﻋﺮﻓﺎﺕ ﺍﻟﻌﺎﺷـﻘﻴﻦ ﻭ ﻋﺮﺻﺎﺕ ِ ﺍﻟﻌﺎﺭﻓﻴـﻦ ﺗﻘﯽ ﺍﻟﺪﻳـﻦ محمد ﺍﻭﺣـﺪی ﺩﻗﺎﻳﻘـﯽ ﺑﻠﻴﺎﻧـﯽ، ﺭﻳﺎﺽ ِ ﺍﻟﺸـﻌﺮﺍی ﻭﺍﻟـﻪ ﺩﺍﻏﺴـﺘﺎﻧﯽ ﻭ... ﻧﻴﺎﻣـﺪﻩ ﻭ ﻇﺎﻫـﺮﺍً ﺍﺷـﺎﺭﻩ ﺑﻪ ﺍﻭ ﻭ ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪ ﺍﺵ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑـﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎﺕ ﻣﻌﺎﺻﺮﺍﻥ ﺍﺳـﺖ.

 

ﻳﻜـﯽ ﺍﺯ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻳﺎﺩﻛﺮﺩﻫـﺎی ﻫﻤﺎﻳﻮﻥ ﻧﺎﻣـﻪﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ ِ ﺷﻨﺎﺳـﯽ چ. ﺁ. ﺍﺳـﺘﻮﺭی ﺍﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺟـﺎ ﺍﺯ ﺍﺛـﺮ ﺧﻮﻳـﺶ ﺁﻥ ﺭﺍ معرفی ﻭ ّ ﺍﻟﺒﺘـﻪ ﻧﺎﻇﻤـﺶ ﺭﺍ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺱ ﺫﻛـﺮ ﻛـﺮﺩﻩ ﺍﺳـﺖ: «ﻫﻤﺎﻳﻮﻥ ﻧﺎﻣـﻪ، ﺗﺎﺭﻳـﺦ ﻋﻤﻮﻣـﯽ ﻣﻨﻈـﻮﻡ ﺍﺯ ﺳـﺮﺍﻳﻨﺪۀ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺩﺳـﺘﻮﺭ ﻋﻄﺎﻣﻠـﻚ ﺟﻮﻳﻨـﯽ ﺑـﻪ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺍﺑﺎﻗﺎﺧـﺎﻥ (680 -663 ﻩ.ﻕ)ﺳـﺮﻭﺩﻩ ﺷـﺪﻩ ﺍﺳـﺖ. ﻳﮕﺎﻧـﻪ ﺟﻠـﺪ ﻣﻌـﺮﻭﻑ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳـﺦ ﺣﻀـﺮﺕ محمد ﻣﯽ ﺑﺎﺷـﺪ» (ادبیات ﻓﺎﺭﺳـﯽ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎی ﺗﺄﻟﻴـﻒ ﺍﺳـﺘﻮﺭی، 2) ﻭ «ﺗﺎﺭﻳـﺦ ِ ﻋﻤﻮﻣـﯽ ﻣﻨﻈﻮﻣـﯽ ﺍﺳـﺖ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺮﻭی ﺍﺯ ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻛـﻪ ﺍﺯ ﺯﺍﻳـﺶ ﺣﻀـﺮﺕ محمد ﺁﻏﺎﺯ ﻣﯽ ﺷـﻮﺩ ﻭ ﺑـﻪ ﮔﻤﺎﻥﺁ. ﺱ. ﭘﺎﭘﺎﺯﻳـﺎﻥ ﺑـﻪ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﻫﻼﻛـﻮ ﻣﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪﺩ. ﺩﺭ ﺁﻏـﺎﺯ ﺁﻥ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥﻣﺂﺧـﺬ ﻋﻤـﺪﻩ ﺑـﺮﺍی ﺩﻭﺭۀ ﺍﺧﻴـﺮ ﺍﺯ ﺗﺎﺭﻳـﺦ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸـﺎی ﺟﻮﻳﻨـﯽ ﻳﺎﺩ ﻣﯽ ﻛﻨـﺪ. ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻭ ﻳﮕﺎﻧـﻪ ﺟﻠـﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪﻩ (ﻭ ﻳـﺎ ﺑﻪ ﻃـﻮﺭ کلی ﻣﻮﺟـﻮﺩ) ﺁﻥ ﺩﺍﺭﺍی ﺑﺨـﺶ ﺯﻧﺪﮔﺎﻧـﯽ ﺣﻀـﺮﺕ محمد ﻭ ﻏـﺰﻭﺍﺕ ﺍﻭﺳـﺖ» (ﻫﻤـﺎﻥ: 777). ﻫﻤﺎﻳﻮﻥ ﻧﺎﻣـﻪ ﺩﺍﺭﺍی ﺩﻭ ﺑﺨـﺶ ﺍﺳـﺖ اما ﺍﺳـﺘﻮﺭی ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺩﺳـﺖ ِ ﻧﻮﻳﺲ ﻧﻴﻤﮥ ﻧﺨﺴـﺖ ﺁﻥ ﺩﺳﺘﺮﺳـﯽ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﻭ ﻫﻤـﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﻴـﺰ معرفی ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳـﺖ.

 

ﺩﺭ ّ ﺍﻟﺬﺭﻳﻌـﻪ ﻫـﻢ ﻫﻤﻴـﻦ ﺑﺨـﺶ ﺍﺯ ﻫﻤﺎﻳﻮﻥ ﻧﺎﻣﻪﺑـﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫـﯽ معرفی ﺷـﺪﻩ ﺍﺳـﺖ «ﺗﺎﺭﻳـﺦ ّﻋﺎﻡ ﻓﺎﺭﺳـﯽ ﻋﻠـﯽ ﻃﺮﺍﺯ ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﯽ ﺣـﻮﺍﻝ ﺍﻟﻨﺒـﯽ ﻭ ﺍﻟﺨﻠﻔـﺎ ﺍﻟﯽ ﻋﻬـﺪ ﻫﻮﻻﻛﻮ ﺧـﺎﻥ ﺍﻟﻤﻐﻮﻟـﯽ. ﺍﻟّﻔﻪ ﻣﻦ ﻛﺎﻥ ﻓـﯽ ﺧﺪﻣـﺔ ﺍﻟﺪﻭﻟﺔ ﻓـﯽ ﻋﻬﺪ ﺁﺑﺎﻗﺎﺧـﺎﻥ ﺍﻟﻤﻐﻮﻟـﯽ (680 -663) ﺑﺎﻣـﺮ ﻣـﻦ ﻋﻄﺎﻣﻠﻚ ﺍﻟﺠﻮﻳﻨـﯽ ﺍﻟﻮﺯﻳﺮ» (ﺁﻗﺎ ﺑـﺰﺭگ ﺍﻟﻄﻬﺮﺍﻧﯽ، 1403: 5). ﻇﺎﻫـﺮﺍً ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳـﯽ ﺩﺭﺑـﺎﺭۀ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪ ﺍﺯ ﺷـﺎﺩﺭﻭﺍﻥ ﺍﺳـﺘﺎﺩ ﺣﺒﻴﺒﯽ ﺍﺳـﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﺳـﻔﻨﺪﻣـﺎﻩ ﺳـﺎﻝ 1331 ﺩﺭ مجله ی یغما ﭼﺎپ ﺷـﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺍﻳﺸـﺎﻥ ـ ﺑﺎﺯ ﮔﻮﻳـﺎ ﺑـﺮﺍی اولین ﺑﺎﺭ ـ ﻧﺴـﺨﮥ ﻧﻴﻤـﮥ ِ ﺩﻭﻡ ﻫﻤﺎﻳﻮﻥ ﻧﺎﻣـﻪ ﺭﺍ ّ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺑﯽ ﺫﻛـﺮ ﺍﻳـﻦ ﻧـﺎﻡ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺗﺎﺭﻳـﺦ ﻣﻨﻈﻮﻡ زجاجی معرفی کرده ﻭ ﺑـﺮ ﺍﺳـﺎﺱ ﺁﻥ ﺁﮔﺎﻫﯽ ﻫﺎﻳـﯽ ﺩﺭﺑـﺎﺭۀ ّﺯﺟﺎﺟـﯽ ﺑـﻪ ﺩﺳـﺖ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧـﺪ (ﺭ.ک. ﺣﺒﻴﺒـﯽ، 559-554 :1331). ﺯﻧﺪﻩ ﻳـﺎﺩ ّﻋﻼﻣـﻪ ﺩﻫﺨـﺪﺍ ﺫﻳـﻞ «ﺯﺟﺎﺟﯽ»3 ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺍﻧﺪ «ﺷـﺎﻋﺮی ﺍﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻇﺎﻫﺮﺍً ﺩﺭ ﻗـﺮﻥ ﻫﻔﺘﻢ ﺩﺭ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻣﯽ ﺯﻳﺴـﺘﻪ ﺍﺳـﺖ» ﻭ ﺳـﭙﺲ ﻗﻄﻌـﻪ ﺍی ﺍﺯ ﻭی ﺭﺍ ﻛـﻪ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸـﺎی ﺟﻮﻳﻨـﯽ ﺁﻣـﺪﻩ ﺍﺳـﺖ ﻧﻘـﻞ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﻧـﺪ (ﺭ.ک. ﺩﻫﺨـﺪﺍ، : ﺫﻳـﻞ ّ ﻣـﺎﺩۀ «ﺯﺟﺎﺟـﯽ»). ﻣﺮﺣﻮﻡ ﺩﻛﺘـﺮ خیام پور ﻧـﺎﻡ ّﺯﺟﺎﺟﯽ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺳـﺨﻨﻮﺭﺍﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﺑـﻪ ﻣﻘﺎﻟـﮥ ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘـﻪ ﺍﺯ ﺍﺳـﺘﺎﺩ ﺣﺒﻴﺒـﯽ ﺍﺭﺟـﺎﻉ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﻧـﺪ (ﺭ.ک.خیام پور، 411/1 :1368). معرفی اﺳـﺘﺎﺩ ﻣﻨـﺰﻭی ِ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﺍﺳـﺘﻮﺭی ﺍﺳـﺖ ﻭ ﺑﺎ ِ ﻭﺟـﻮﺩ ﻣﻘﺎﻟـﮥ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﯽ ﺣﺒﻴﺒـﯽ ﺩﺭﺑـﺎﺭۀ ﺩﺳـﺖ ِ ﻧﻮﻳﺲ ﻧﻴﻤـﮥ ِ ﺩﻭﻡ ﻫﻤﺎﻳﻮﻥ ﻧﺎﻣﻪﺍﻳﺸـﺎﻥ ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ ﻧﺴـﺨﮥ ِ ﺑﺨـﺶ ِ ﻧﺨﺴـﺖ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﮥ ِ ﻣﺎﺗﻨـﺎﺩﺭﺍﻥ ﺍﻳـﺮﻭﺍﻥ ﺩﺭ ﺭﻣﻨﺴـﺘﺎﻥ ﺍﺷـﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﻧـﺪ (ﺭ.ک. ﻣﻨـﺰﻭی، 4546/6 :1353).

 

 

ادامه متن در فایل پی دی اف پیشرو...

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

[TABLE=width: 95%]

[TR]

[TD=class: HTitle, width: 100%, colspan: 2, align: center]همايون نامه منظومه اي ديني تاريخي و پيروِ شاهنامه از سدۀ هفتم[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=colspan: 2]نويسنده:سجاد آيدنلو

 

ادبيات ،شماره پياپي 190، ،سال شانزدهم،، شماره در سال 10، مرداد، 1392، صفحه 55-67

نوع مطلب: نقد و بررسي[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام