تمشك

[masi eng 47,044]

گونه تمشک در جنگلهای شمال کشور از گرگان ، آستارا و همچنین در آذربایجان و کردستان و بختیاری و لرستان و کرمان و خراسان و دامنه های جنوبی البرز انتشار دارد : و در الیکا واقع در شمال شرقی کندوان تا 2500 متری ارتفاع از سطح دریا دیده شده است انشعابات آن گرد آلود و بدون گوشه و ضلع با خارهای خرد و غده ای است و با جست های ریشه جوش تکثیر می شود. برگهایش غشائی و دارای کرکهای پراکنده است برگچه انتهایی آن تخم مرغی چهار گوش و با قاعده ای کم و بیش قلبی شکل است. گوشوارک های آن نیزه ای می باشد پا یک های گل آن خزی و با غده های فلسی است کاسه آن کرکدار و به میوه اتصال دارد. گلهایش بیضی شکل و سفید و صاف و گرد آلود است. انواع تمشک که در شمال ایران به چشم می خورد دو نوع است : نوع اول تمشکهای دانه ریز که زود رس ترین تمشکها هستند و نوع دوم تمشکهای دانه درشت هستند و 2 هفته پس از دانه ریز می رسند. منظور از دانه ریز یا درشت تک تک میوه های موجود در هر میوه مرکب است که در نوع اول ریز تر و در نوع دوم درشت تر است. از انواع تمشکهای خارجی معروفترین آنها عبارتند از : 1- Theodor reimer از پر محصولترین تمشکها و برای باغ تمشک توصیه می شود. و در آمریکا بنام هیمالیا معروف است. 2- Wilson زودرس ترین واریته تمشک است. 3- Mammouth که میوه هایش حدود 15 روز بعد از ویلسون می رسند.

 

نیاز اکولوژیکی

 

آب و هوا

تمشکها به هوای آفتابی و گرم با کمی رطوبت نیاز دارند بادهایی با سرعت کم راتحمل می کنند ولی قادر به مقاومت در مقابل سرمای شدید به مدت زیاد نیستند. سرمای شدید (پائین تر از 15 درجه زیر صفر) قادر است تمام شاخه هایش را تا سطح زمین بخشکاند ولی قسمتهای زیر زمینی آن (ساقه های زیرزمینی) سالم باقی مانده و در بهار بعد جوانه های تازه می دهند که از آنها شاخه های تازه روئیده و رشد می کنند. این شاخه ها در همان سال میوه نمی دهند و تنها در سال بعد به میوه می نشینند. بنابراین بعد از هر بار یخ زدگی گیاه باید انتظار یک سال بی میوه ماندن را داشت. تمشک در مناطق گرم و خشک در اثر گرمای شدید بخصوص کمبود رطوبت بشدت صدمه می بیند در مناطق پر باران آنرا در زمینهای نسبتاً بلند و مرتفع یا در زمینهای شیب دار می کارند در زمینهای پست و پرباران شرط موفقیت ایجاد یک زهکشی صحیح و برنامه ریزی شده است تا آب نتواند در آن جمع شود. آبیاری – بوته های تمشک به خشکی خاک حساس اند. خاک آنها باید دائماً مرطوب باشد ولی خیس بودنش را هم نمی توانند تحمل کنند زیرا خاکهای خیس و لجن زار در مدت نسبتاً زیاد باعث خفه شدن ریشه هایش گشته و گیاه را از بین می برد. کمبود رطوبت خاک می تواند محصول تمشک را تا نصف حتی تا یک سوم تقلیل دهد. در مناطق کم باران یا خشک آبیاری از ضروریات است در مناطق نسبتاً خشک بوته های تمشک را معمولاً حدود 8 بار در سال آبیاری می کنند تاگیاه بتواند محصول زیاد تولید کند دفعات آبیاری به روش زیر تنظیم می شود. 1- پیش از به گل نشستن یک نوبت. 2- هنگام تشکیل میوه دو نوبت. 3- زمان رسیدن میوه یک نوبت. 4- پس از برداشت میوه تا اواسط پائیز سه نوبت 5- آبیاری زمستان یک نوبت میزان آب مصرفی در هر آبیاری حدود 500 متر مکعب در هر هکتار حساب می شود. کمبود آبیاری باعث می شود که (1) میوه ها کوچک و کم آب و در نتیجه کمتر خوشمزه شوند. 2- شاخه هایی که در سال آینده باید میوه دهنده قدرت جوانه زدنشان تصعیف کشته و در سال آینده کمتر محصول می دهد.3- برگها پیش از موعد زرد شده و بریزند.

 

خاک

تمشک گیاهی است که در هر نوع زمین رشد کرده و میوه می دهد در صورت مساعد بودن آب و هوا هم در زمینهای سنگلاخی کم عمق و هم در زمینهای عمیق کاشته شده و محصول بدهد. بهترین خاک برای رشد بوته های تمشک خاکهای شنی – رسی است که عمق زیاد مثلاً 2 متر یا بیشتر داشته باشند چون در چنین خاکهایی ریشه ها قادرند رشد زیادتر پیدا کرده و ریشه های جانبی زیادتر بدهند.

 

کود

مقدار کودی که برای باغهای تمشک لازم است با نوع گیاهانی که در آنجا کاشته شده اند فرق می کند اگرچه کودهای شیمیایی و آلی برای رشد و برداشت محصول از جمله لوازم اصلی کارند به هیچ وجه نباید از اهمیت مرطوب نگهداشتن زمین غفلت کرد چون تمشک بدان سخت نیاز دارد و این کار با دادن هوموس یا کودهای حیوانی بویژه کود گاوی مسیر است در کود دادن باغهای تمشک همیشه کودهای شیمیایی مکمل کودهای حیوانی هستند. مقدار کود پیشنهادی عبارتند از : 50 تن کود حیوانی، در هر هکتار، 100 کیلو کودازته به صورت N در هر هکتار ، 100 کلیوگرم کود فسفره به صورت P2O5 در هر هکتار 100 کیلو کود پتاسی به صورت K2O در هر هکتار تمشک به کود سرک هم جواب مثبت داده و میوه های زیادتر تولید می کند و میوه ها بزرگتر می شوند. مقدار کود سرک همه ساله 30 کیلو کود ازته به صورت N در هر هکتار 30 کیلو کود فسفر به صورت P2O5 در هر هکتار 30 کیلو گرم کود پتاسی به صورت K2O در هر هکتار است که بهتر است در چند بار بافاصله 2 ماهه داده شود.

 

 

 

ازدیاد

تمشک از راههای متفاوت زیاد می شود که مهمترین آنها عبارتند از ازدیاد جنسی و ازدیاد غیر جنسی

ازدیادغیر جنسی

 

1- ازدیاد بوسیله پا جوش : بوته های تمشک همه ساله به تعداد زیاد پا جوش می دهند بهترین زمان برداشت یا جوشها پس از ریختن کامل برگها در زمستان است در این وقت جوانه هایی را که در چند سانتی متر بوته تمشک سر از زمین بیرون آورده اند.از بوته جدا کرده در باغ ردیف کاری کرد. این کار را می توان در اواخر زمستان که هنوز بوته های برگ نزده اند هم انجام داد پاجوشها هر چه قویتر باشند بوته ها قویتر و سالمتر و پر محصول تری تولید می کنند. همچنین می توان پاجوشها را در اوایل زمستان کنده و جمع آوری کرد و در محلی که خطر سرمازدگی نداشته باشد نگهداری کرده و در بهار را کاشت. 2- ازدیاد بوسیله انتهای شاخه ها : هر گاه قسمت انتهایی و نرم شاخه های اغلب واریته های تمشک در خاک فرو برده شوند ریشه داده و تبدیل به گیاه تازه ای می شوند. از این خاصیت در باغبانی استفاده کرده و سر شاخه های تمشک را به داخل گلدان فرو می برند و پس از ریشه دار شدن از گیاه مادر جدا و در نقطه مورد نظر می کارند. 3- خوابانیدن : شیاری در خاک به عمق 5 سانتی متر کنده شاخه تمشک را در داخل آن قرار می دهند به کمک میله هایی شبیه سنجاق مو و فرو کردن آن در خاک شاخه را روی زمین ثابت می بندند. آنگاه رویش حدود 5 سانتیمتر خاک یا در صورت امکان شن ، پیت ، کمپوست می پاشند و فوری آبیاری می کنند این کار را معمولاً در اواسط تابستان انجام می دهند گیاه تمشک در اوایل اردیبهشت ماه سال آینده آماده بهره برداری خواهد بود. در این روش بهتر است نخست شاخه را از بوته تمشک مادر قطع کرده و سه چهار ماهی به حال خود بگذراند تا خوب ریشه بزند. نکاتی که در این کار باید رعایت نمود شامل الف) شاخه ای که در خاک میگذراند باید سرش از خاک بیرون باشد. ب) قبل از گذاشتن آن به داخل شیار باید تمام برگهایش را کند. ج) شاخه را در طول با یک تیغ زخمی کرد تا جوانه های زیادی در مدتی سریعتر تشکیل شوند. 4- ازدیاد وسیله قلمه ریشه : این روش بهترین ساده ترین و موفق ترین را ازدیاد تمشک است برای این کار قسمتی از ریشه های یک بوته تمشک قوی و سالم و پر محصول را. از خاک بیرون آورده آنهارا به درازای یک انگشت بریده در خاک کود داده ای که شیاری به عمق 5 الی 7سانتی متر از قبل آماده شده می خوابانند روی شیار را با خاک نرم پوشانده با لگد خاک را فشا ر داده و فوراً آبیاری می کنند. زمان این کار در استانهای جنوبی دریای خزر نیمه دوم پائیز و در سایر استانها نیمه اول پائیز است. ریشه های ریز ریز را می توان در خاکی مرطوب و سرد تمام زمستان حفظ کرده و در اوایل بهار کاشت .

 

ازدیاد جنسی

ازدیاد به وسیله بذر : روش ازدیاد با بذر به این طریق است که تنها بذر میوه های خیلی رسیده را انتخاب و پس از جدا کردن از گوشت به کمک شیر آب و غربال بذرها را در سایه خشک می کنند در بهار داخل گلدانها پاشیده و حدود یک الی دو میلی متر شن با خاک نرم رویش غربال می کنند خاک را با دست یا تخته فشار داده آنگاه آبیاری کرده و روی گلدان یک شیشه می گذارند. آبیاری باید خیلی نرم و در صورت امکان با اسپری صورت گیرد تا بذرها مرتب جابجا نشوند یک تا دو هفته پس از بیرون آمدن گیاهان آنها را در گلدانها خیلی کوچک نشاء کرده در سایه می گذارند 3 تا 4 هفته بعد گیاهان را در گلدانهای بزرگتر (12 سانتی متری) نشاء می کنند و در اواسط اردیبشهت ماه به محل نهائی انتقال داده می شوند.