استاد محمود فرشچیان

[Gandom.E 17,805]

محمود فرشچیان (4بهمن 1308 در اصفهان) مینیاتوریست مشهور ایرانی است. او را صاحب سبک جدیدی در نگارگری ایرانی می‌دانند.

 

کودکی

او در سال‌های پیش از مدرسه از روی نقشه‌های قالی طرح میزد. پدر فرشچیان که نماینده فرش اصفهان بود با دیدن استعداد فرزندش، وی را به کارگاه نقاشی استاد حاج میرزا آقا امامی برد.

 

نوجوانی و جوانی

او طی تحصیلات مقدماتی نزد حاج میرزا امامی، هنرمند نامی اصفهان، به یادگیری نقاشی دلبستگی پیدا کرد. او در مطالعه آثار تاریخی شهر اصفهان (چهل ستون، عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله و... طرحهای اسلیمی و ختایی کاشیکاری‌های بی نظیر آن آثار) سر از پا نمیشناخت و چون محققی موشکافانه این نقش‌ها را مطالعه میکرد. فرشچیان حتی در دورهٔ سربازی نیز دست از قلم و رنگ برنداشات و آثاری دیدنی آفرید که مورد تشویق مقامات قرار گرفت.

 

دیپلم عالی

سال ۱۳۲۹ پس از ۶ سال فعالیت و کسب هنر در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان، فرشجیان به کسب دیپلم عالی نائل آمد. آثار دوران شاگردی او هنوز در هنرستان موجود است.

 

سفر به اروپا

فرشچیان پس از آموزش نزد استاد امامی و بهادری و فارغ‌التحصیلی از مدرسه هنرهای زیبا اصفهان برای گذراندن دوره هنرستان هنرهای زیبا به اروپا سفر کرد و چندین سال به مطالعهٔ آثار هنرمندان غربی در موزه‌ها پرداخت. بنا به گفتهٔ وی در موزه‌های اروپا اول کسی بود که وارد موزه می‌شد با بسته‌ای از کتاب و قلم، و در نهایت آخر از همه، خود او بود که از موزه خارج می‌شد.

 

بازگشت به ایران

پس از بازگشت به ایران، فرشچیان کار خود را در اداره کل هنرهای زیبای تهران آغاز کرد و به مدیریت اداره ملی و استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران برگزیده شد. محمود فرشچیان، هم اکنون در نیوجرسی آمریکا ساکن است و سفرهای دوره‌ای و فصلی به ایران دارد.

سبک و ویژگی آثار

او را صاحب سبک جدیدی در نگارگری ایرانی می‌دانند. طراحی و شناخت و بکارگیری صحیح رنگ‌ها و قدرت قلم و صلابت و استواری خطوط قلم گیری، باعث شهرت آثار او شده‌است. از دید درون‌مایه، آثار استاد فرشچیان از ادبیات عرفانی و باورهای مذهبی الهام گرفته‌است. به هنگام نقاشی، او اغلب به موسیقی گوش می‌دهد و این اثرگیری از موسیقی، در آثار او نمایان است. اثرمتقابل صداهای ملایم پرنده، چکیدن، آبشار، شرشر، سقوط و چلپ‌چلوپ را می‌توان در آثار او یافت.

 

 

آثار

برخی از آثار استاد به شرح زیر می‌باشند:

 

«ضامن آهو»: طرحی از شمایل امام رضا

«پنجمین روز آفرینش»: در این تابلو همهٔ مخلوقات زمینی و آسمانی به ستایش پروردگار مشغول‌اند.

«عصر عاشورا»: استاد در مورد نحوه طراحی این اثر جاویدان میگوید:

«سه سال پیش از انقلاب روز عاشورا مادرم مرا نصیحت کرد و گفت: به روضه گوش کن تا چند کلمه حرف حساب بشنوی. و من با ایشان گفتم: من اول در اتاقم کاری دارم بعد خواهم رفت. حال عجیبی به من دست داد. وارد اتاق شدم، قلم را برداشتم و تابلوی عصر عاشورا را شروع کردم. قلم را که برداشتم تابلویی شد که الآن هست بدون هیچ تغییری».

طراحی ضریح امام رضا

آخرین تابلوی او «کوثر» به نام خانم فاطمه زهرا (س) می‌باشد.

منتخبی از جوایز

۱۳۷۹: انضمام نام هنرمند در فهرست روشنفکران قرن بیست و یکم

۱۳۷۲: نشان درجه یک هنر

۱۳۶۴: تندیس طلایی اسکار ایتالیا

۱۳۶۳: نشان هنر نخل طلایی ایتالیا

۱۳۶۳: تندیس طلایی اروپایی هنر، ایتالیا

۱۳۶۲: دیپلم آکادمیک اروپا، آکادمی اروپا، ایتالیا

۱۳۶۱: دیپلم لیاقت دانشگاه هنر، ایتالیا

۱۳۶۰: مدال طلای آکادمی هنر و کار، ایتالیا

۱۳۵۲: جایزهٔ اول وزارت فرهنگ و هنر، ایران

۱۳۳۷: مدال طلای جشنوارهٔ بین‌المللی هنر، بلژیک

 

تابلو عصر عاشورا اثر جاودان استاد

[Saye Noori 10,314]

مروری بر تعدادی از آثار استاد فرشچیان

 

عمده‌ی آثار استاد در چندین جلد کتاب بسیار نفیس و ارزنده و نیز در قالب پوستر و کارت‌های پستال زیبا به چاپ رسیده است. از آن جمله سه جلد کتاب از آثار وی در زمره‌ی «برگزیده‌ی آثار یونسکو» به زیور چاپ آراسته گردیده است. برخی از آثار برجسته استاد عبارتند از:

 

▪ «ضامن آهو»: استاد فرشچیان در مورد نحوه طراحی شمایل امام رضا(ع) در این اثر می‌گوید:

«اول میخواستم امام را از پشت سر طراحی کنم، ولی مقتضیات تابلو ایجاب می‌کرد که ایشان را از روبرو تصویر نمایم. وقتی به صورت حضرت رسیدم، نتوانستم آنگونه که می‌خواهم طرح را کار کنم. صورت، روزها و ساعت‌ها دست‌نخورده ماند. بعدازظهر یک روز، مثل همیشه که هنگام نقاشی وضو می‌گیرم، وضو گرفتم و رو به مشهد ایستادم و زیارت خاصه‌ی حضرت را خواندم، بعد رفتم سراغ تابلو و قلم را گرفتم و شروع کردم. بدون آنکه قلم را بردارم یا طرح را عوض کنم، صورت را ساختم. وقتی هم که تمام شد دیگر تغییری در آن ایجاد نکردم.»

 

همچنین ایشان در مورد ویژگی این اثر می‌گوید:

«تمام عناصر تشکیل‌دهنده‌ی تابلوی ضامن آهو و تمام خطوط و پرسوناژهای آن، همه معطوف به وجود امام رضا هستند و تمام منحنی‌ها به‌سوی ایشان ختم می‌شوند. پرسوناژ امام (ع) از لحاظ رنگ و فرم هم طوری قرار گرفته که در فراز بوده و باقی عناصر در فرود باشند. در چهره‌ی بچه‌ آهوانی که به خدمت حضرت می‌آیند، حالتی از خوشحالی و شادمانی توأم با احترام دیده می‌شود، که این احترام به‌صورت زانو زدن در برابر امام (ع) متجلی است.»

 

▪ «پنجمین روز آفرینش»: در این تابلو همه‌ی مخلوقات زمینی و آسمانی به ستایش پروردگار مشغول‌اند. ماهی‌ها و پرندگان واقعی و تخیلی در دریاهای طوفانی شناور و بر آسمان ابری در پروازند.

▪ «عصر عاشورا»: استاد در مورد نحوه طراحی این اثر جاویران می‌گوید:

«سه سال پیش از انقلاب روز عاشورا مادرم مرا نصیعت کرد و گفت: بروضه گوش کن تا چند کلمه حرف حساب بشنوی. و من با ایشان گفتم: من اول در اتاقم کاری دارم بعد خواهم رفت.

حال عجیبی به من دست داد. وارد اتاق شدم، قلم را برداشتم و تابلوی عصر عاشورا را شروع کردم. قلم را که برداشتم تابلویی شد که الآن هست بدون هیچ تغییری».

 

▪ «طراحی ضریح امام رضا»: این کار هفت سال به‌طول انجامید و یادمانی است خجسته در تاریخ فرهنگ و هنر ایران که استاد به‌صورت افتخاری انجام داده است.

...........................

[Saye Noori 10,314]

نظرات تعدادی از هنرشناسان در مورد کارهای استاد فرشچیان:

 

▪ کویچیرو ماتسورا، مدیرکل یونسکو:

«استادی او استادی افسونگری است که گذشته، حال و آینده را در جلوه‌گاهی شکوهمند و والا فارغ از قید زمان به‌هم‌می‌آمیزد.»

 

▪ پرفسور دکتر امبرتو بالدینی، استاد کرسی تاریخ هنر و رئیس دانشگاه بین‌المللی هنر فلورانس ایتالیا:

«برای دریافت باطنی یا درونی کار فرشچیان دیدی ژرف‌نگر لازم است و صبری زمان‌گیر. فرشچیان در حوزه‌ی نقاشی ایرانی یک نقطه‌ی عطف و پدیده‌ی شگرف به‌شمار می‌آید.»

 

▪ هوانگ جو، نقاش بزرگ چین و ریاست مرکز تحقیقات هنری چین و رئیس موزه‌ی هوانگ پکن:

«این امتیازات و ویژگی‌های، هنری استاد محمود فرشچیان را به‌صورت یکی از چهره‌های درخشان هنر نقاشی معاصر درآورده است و از محدود هنرمندان ماندگار ساخته که تنها فرزند زمان خویش نیستند و ارزشیابی آنان فقط به معیارهای زمان و مکان خودشان محدود نمی‌گردد.»

 

▪ زینچوک، منتقد و هنرشناس موزه‌ی شوچنگو کیف اکراین:

«تنها هنرمندی که نشانی از خداوند بخشنده‌ی مهربان دراوست می‌تواند شاهکارهایی این‌چنین بی‌مانند بیافریند که در آنها کردارهای معنوی و دستاوردهای انسانی، تا این حد محسوس و طبیعی بازتاب یافته است.»

 

▪ پرفسور دکتر برت فراکنر، رئیس کرسی ایرانشناسی، زبان، تاریخ و فرهنگ دانشگاه هامبرگ آلمان:

«نقاشی محمود فرشچیان آثاری را نشان می‌دهد که پیوند تمام‌عیار با هنر اصیل ایران دارد، اما بیش از آن هنری را نمایان می‌سازد که متعلق به بشریت و همه‌ی جهان است و به نسل ما می‌آموزد که هنر او نه‌تنها متعلق به یک تمدن خاص بلکه بخشی از میراث هنری و فرهنگی جهان به‌شمار می‌رود.»

 

▪ دکتر شیکنو بوکیمورو، رئیس موزه‌ی هنر استانداری هیوکن ژاپن:

«فرشچیان در آثارش ابدیت کائنات را به یاری چرخش‌های خیرهک‌ننده بازنمایی می‌کند.»

[Saye Noori 10,314]

درخشش استاد بر تارک هنر ایران موجب شد که نام ایشان در فهرست چهره‌های ماندگار ایران ثبت گردد. از ایزد یکتا برای ایشان سلامتی و کامیابی طلب می‌کنیم.

● کلام آخر از زبان استاد:

 

بماند سالها این نظم و ترتیب

ز ما هر ذره خاک افتاده جایی

غرض نقشی است کز ما بازماند

که هستی را نمی‌بینم بقایی

مگر صاحبدلی از روی رحمت

کند بر حال درویشان دعایی

 

● منتخبی از جوایز:

 

▪ ۱۳۷۹: انضمام نام هنرمند در فهرست روشنفکران قرن بیست و یکم

▪ ۱۳۷۲: نشان درجه یک هنر

▪ ۱۳۶۴: تندیس طلایی اسکار ایتالیا

▪ ۱۳۶۳: نشان هنر نخل طلایی ایتالیا

▪ ۱۳۶۳: تندیس طلایی اروپایی هنر، ایتالیا

▪ ۱۳۶۲: دیپلم آکادمیک اروپا، آکادمی اروپا – ایتالیا

▪ ۱۳۶۱: دیپلم لیاقت دانشگاه هنر، ایتالیا

▪ ۱۳۶۰: مدال طلای آکادمی هنر و کار، ایتالیا

▪ ۱۳۵۲: جایزه‌ی اول وزارت فرهنگ و هنر، ایران

▪ ۱۳۳۷: مدال طلای جشنواره‌ی بین‌المللی هنر، بلژیک

▪ ۱۳۳۱: مدال طلای هنر نظامی، ایران