كودهاي شيميايي

[azarafrooz 14221]

از مواد اصلي مانند فسفر ، ازت ، پتاسيم و عناصر فرعي از قبيل كلسيم ، منيزيم و سولفورو و مواد جزيي نظير آهن ، بور ، مس ، منگنز ، روي ، موليبدن و كلر تشكيل شده‌اند. عيار كودهاي شيميايي به صورت سه عدد گزارش مي‌شود. عدد نخست نشانگر درصد نيتروژن ، عدد دوم نماينده درصد P2O5 و عدد سوم نشان دهنده درصد K2O است و به صورت (N , P2O5 , K2O) يا (N , P , K) نمايش داده مي‌شود.كودهاي ازت دار

پيش از اين ، بخش اعظم ازت مورد نياز گياهان از كودهاي حيواني فراهم شده است و اكنون ازت ، بزرگترين بخش از كودهاي شيميايي را تشكيل مي‌دهد. از اين ماده به صورتهاي آلي و معدني استفاده مي‌شود. مهمترين منابع ازت تجارتي شامل آمونيوم نيترات ، آمونيوم سولفات ، كلسيم نيترات ، پتاسيم نيترات و اوره است. بيش از 75 درصد ازت توليدي به مصرف تهيه كودهاي شيميايي مي‌رسد.

مواد اوليه‌اي كه در تهيه آمونياك بكار مي‌روند شامل چوب ، زغال سنگ ، كك ، گاز و نفت خام است. استفاده از اوره در سالهاي 1970 متداول گرديد. ميزان ازت اوره از ساير تركيبات ازت دار بيشتر است. مقدار كودهاي ازت دار مصرف شده در سطح جهاني در سال 1955 به ميزان 6.51 ميليون تن بوده كه در سال 1980 به 57.28 ميليون تن افزايش يافته است.

كودهاي فسفات دار

فسفر از عناصر اصلي در تغذيه گياهان محسوب مي‌شود. بيش از 90 درصد مواد معدني فسفاته به مصرف تهيه كودهاي شيميايي مي‌رسد. فسفات در طبيعت در سنگهاي رسوبي و آذرين يافت مي‌شود. آپاتيت و فرانكوليت مهمترين كانيهاي فسفاته به شمار مي‌روند. بيش از 80 درصد فسفات جهان از كاسنارهاي رسوبي و كمتر از 20 درصد آن از كاسنارهاي آذرين بدست مي‌آيد. كربناتيتها و كمپلكسهاي آذرين آلكالي مهمترين خاستگاه كاسنارهاي آذرين محسوب مي‌شوند.

كاسنارهاي فسفات رسوبي به دو صورت فسفرين و گوانو يافت مي‌شوند. گوانو عبارت از تجمع فضولات پرندگان دريايي است.ميزانP2O5 سنگهاي آذرين غالبا كمتر از 0.2 درصد است. حدود 200 كاني حاوي بيش از 1 درصد P2O5مي‌باشند. فلوئور آپاتيت مهمترين كاني سنگهاي آذرين است كه ميزان P2O5 آن در حدود 42 درصد است. كربنات آپاتيت و فرانكوليت مهمترين كانيهاي كاسنارهاي فسفات دار رسوبي هستند. فسفاتها ، اجزاي مهمي از كودهاي شيميايي تجارتي هستند.سنگهاي فسفات در آب ، بسيار حل ناپذيرند و براي اين منظور به كار نمي آيند.ليكن، كلسيم دي هيدروژن فسفات كه بيشتر حل پذير است ، جزء مناسبي براي كود شيميايي است و مي‌توان آن را از اثر سنگ فسفات با يك اسيد تهيه نمود:

Ca3(PO4)2 + 2H2O ----->Ca(H2PO4)2 + 2CaSO4

مخلوط Ca(H2PO4)2 و CaSO4 كود شيميايي سوپر فسفات ناميده مي‌شود.

اگر در واكنش به جاي سولفوريك اسيد ، فسفريك اسيد به كار برده شود ، بهره بيشتري از دي هيدروژن فسفات به دست مي آيد:

Ca(PO4)2 + 4H3PO4 -----> 3Ca(H2PO4)2

چون نيتراتها نيز اجزاي تشكيل دهنده مهمي از كودهاي شيميايي‌اند، مخلوطي كه از اثر نيتريك اسيد بر سنگهاي فسفات حاصل مي شود، كود شيميايي بسيار موثري خواهدبود:

Ca(PO4)2(s) + 4HNO3(l) -----> Ca(H2PO4)2(s) + 2Ca(NO3)2

عناصر مزاحم كانسنگ فسفات مانند آهن و آلومينيم، كلسيم اكسيد، منيزيم اكسيد، فلوئور و كلر و مواد آلي بايد از كانسنگ حذف شده يا به حداقل برسند.

كودهاي پتاسيم دار

پتاسيم از عناصر اصلي تغذيه گياهان به شمار مي‌رود. مهمترين كانيهاي پتاسيم دار قابل جذب (كه به سرعت توسط گياهان جذب مي‌شود) كلرور پتاسيم است. كلرور پتاسيم در رسوبات تبخيري يافت مي‌شود. از كانيهاي ديگر سيليكاتهاي پتاسيم دار و سولفات پتاسيم - منيزيم را مي‌توان نام برد. ميزان كودهاي پتاسيم توليدي جهان در سال 1955 در حدود 5.33 ميليون تن بود، كه در سال 1970 به 12.59 ميليون تن و در سال 1980 به 19.89 ميليون تن افزايش يافته است.

منيزيم

منيزيم به مقدار كم و به صورت يوني توسط گياهان جذب مي‌شود و به مصرف مي‌رسد. كانيهاي منيزيم دار كه توانايي حل و جذب سريع توسط گياهان را دارند، شامل سولفات پتاسيم و منيزيم (K2SO4.2MgSO4) ، سولفات منيزيم آبدار (MgSO4.H2O) و سولفات منيزيم آبدار ديگر به فرمول (MgSO4.7H2O) است. كانيهاي منيزيم دار كه داراي قدرت حلاليت كم و قابليت جذب طولاني بوسيله گياهان هستند، شامل دولوميت ، بروسيت ، منيزيم و پريكلاز است. از سيليكاتهاي منيزيم دار به ندرت استفاده مي‌شود.

كلسيم

كلسيم نظير منيزيم در مقايسه با پتاسيم ، فسفر و نيتروژن در تغذيه گياهان از اهميت كمتري برخوردار است. كلسيم به حالت يوني قابل جذب توسط گياه است. مهمترين منبع كلسيم ، كربنات كلسيم است كه به صورت ماده پركننده به كودهاي شيميايي افزوده مي‌شود.

گوگرد

يكي ديگر از موادي كه در تغذيه گياهان اهميت دارد، گوگرد است. همراه با سوپر فسفات ، مقداري ژيپس وجود دارد كه به عنوان ماده اوليه گوگرد محسوب مي‌شود. در صورتي كه تركيبات فسفاته فاقد تركيبات گوگرد دار باشند، به منظور تامين گوگرد آنها مي‌توان از سولفات پتاسيم - منيزيم و يا از ژيپس استفاده نمود.

آهن

اين عنصر همراه با تركيبات فسفاته و سولفاته به خاك افزوده مي‌شود. خاكهاي اسيدي به مقدار بيشتري آهن نياز دارند.

بور

در رژيم غذايي بعضي از گياهان نظير ذرت ، پنبه و يونجه وجود عنصر بور ضرورت دارد. مهمترين كانيهاي بور دار شامل بوراكسي (Na2B4O7.10H2O) دكولمانيت (Ca2B,sub>6O11.5H2O) است.

ساير عناصر

مس به مقدار كم و به صورت كالكوپيريت ، كالكوزين و يا اكسيدهاي مس به كود افزوده مي‌گردد. منگنز به مقدار كم در رژيم غذايي بعضي از گياهان مورد نياز است كه به صورت اكسيد به خاك اضافه مي‌شود. روي و موليبدن به ميزان كم به صورت سولفيد به خاك افزوده مي‌شود.

خوب است بدانيد علاوه بر كودهاي شيميايي، به تازگي صحبت از استفاده از كودهايي به نام كودهاي زيستي شده است و استفاده آزمايشي از آن آغاز شده است.

كودهاي‎ زيستي‎‎‎ ازطبيعي ترين‎ وبي خطر ترين‎ كودهاي‎‎ كشاورزي است‎ , دركود زيستي‎جديد دو نوع باكتري‎ آزادكننده‎ اسيد هاي‎ آلي‎ و آنزيم‎ فسفاتاز وجـود دارد كـه‎ فسفر را از تركيبات‎ نامحلـول‎ آن‎ آزاد مـي‎ كند.

بخشي ‎ ازفسفات‎ مـوجـود در كود شيميايي‎‎ پس‎ از مدتي به‎ سرعـت‎ جـذب‎ تركيبات‎‎خاك‎ شده‎‎ و به صورت نـامـحلـول‎ در مي‎‎آيد، در اين‎ شرايط گياه‎ نميتواند فسفات‎ موجود در خاك‎ را به‎ خوبي‎ جذب‎ كند.

گياه‎ با اين كود زيستـي‎ مي‎تواند هم‎ فسفر آزاد شده‎ ازتركيبات‎ خـاك‎ و هم‎ تركيبات‎شيميايي‎‎ كود را به‎ خوبي جذب‎ كند.

‎ افزايش‎ 10 تا 54 درصدي‎ ميزان‎ محصولات‎‎, بهبودبافت خاك‎ وعدم‎ آلودگي‎ محيط زيست‎رااز مزاياي‎ اسـتفـاده‎ از ايـن‎ كـود زيستيمي باشد. علاوه‎‎ براينكه مصـرف‎ كـودزيـستـي‎هزينه‎ اضافي‎ براي‎ كشاورز ندارد , افزايش‎ محصول‎ ناشي‎‎ از استفاده‎ از اين‎ كود زيستـي سودي‎ معادل‎ 200 تا 500 هزار تومان‎ در هـر هكتار نصيب‎ كشاورز مي‎ ‌كند.

مسلما" هر كود شيمايي چنانچه به موقع و به اندازه مصرف نشود، بافت خاك را نامناسب مي كند، از اينرو اين مواد بايد با نظ كارشناس مصرف شود. همچنين به موازات رشد بهتر گياهان مورد نظر ما، غلفهاي هرز نيز با به كار بردن كودها، رشد بيشتري مي يابند و درنتيجه براي از بين بردن انها مجبور به استفاده از سموم و علف كش هاي بيشتري هستيم كه اين خود براي طبيعت و موجودات زنده خطر آفرين مي باشد.