آنجا که نیازی به حبس نیست

[S a d e n a 11,333]

براساس گزارش مرکز بین المللی مطالعات زندان International center for prison studies کشور ایران در میان کشورهای جهان با داشتن ۱۹۱ نفر زندانی در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در رتبأ ۳۵ جهان قرار گرفته است. همچنین با نگاهی به آمارهای داخلی ورودی سالیانه افراد به زندان بیش از نیم میلیون نفر و موجودی زندانیان حدود ۰۱۵ هزار نفر است.

راهبرد زندان زدایی و کاهش استفاده از مجازات حبس به عنوان یک سیاست محوری قوه قضائیه اعلام شد و در این راستا اقدامات گسترده ای در سطح دستگاه قضایی کشورمان صورت گرفت. پیگیری ها و اقداماتی همچون اصلاح برخی از قوانین (بعنوان نمونه قانون چک) استفاده از مجازات های جایگزین، اعطای مرخصی و اشتغال بکار زندانیان جرائم غیرعمد به منظور اخذ رضایت شکات، اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و سخنرانی های مسئولین ارشد قوه قضائیه و برگزاری همایش های متعدد در سطوح داخلی و بین المللی در این زمینه باعث کنترل و توقف و حتی کاهش جمعیت کیفری زندانها شد.

ولی واقعیت آن است که به رغم تلاشها و اقدامات مؤثری که صورت گرفته است باز هم آمار ورودی زندانیان بالاست و لازم است با اتخاذ تدابیر صحیح و مناسب گامهای مؤثری در این زمینه برداشته شود. البته ناگفته پیداست که این امر نیاز به عزم ملی دارد و بدون همکاری سایر دستگاهها و قوای مملکت امکان پذیر نخواهد بود. زیرا لازم است قوه مقننه با اصلاح و تصویب قوانین، اختصاص بودجه و غیره و قوه مجریه با رفع مشکلات، کاهش فقر، ایجاد اشتغال، تهیه اماکن تفریحی، ورزشی و سرگرمی برای جوانان قوه قضائیه را در این امر خطیر یاری رساند.

● مضرات حبس، فواید آزادی

با عنایت به اینکه در دین مبین اسلام مجازات زندان در موارد بسیار محدود می باشد و مختص افراد شرور و کسانی است که آبرو و ناموس جامعه را تهدید و به آن تجاوز نمایند یا امنیت و اقتدار نظام اسلامی را به خطر بیاندازند، لذا این مجازات به هیچ وجه برای کسانی که تخلف های کوچک انجام داده اند یا مرتکب جرایم غیرعمد باشند مناسب نیست زیرا زندان علاوه بر اینکه بار سنگین اقتصادی بر دوش جامعه تحمیل می کند، اثرات سوء و منفی بسیاری بر خانواده های آنها و بطور کلی اجتماع بر جای می گذارد که کاهش مجازات حبس می تواند فوایدی همچون کاهش طلاق در سطح جامعه، توسط روابط خانوادگی و کاهش انحرافات اخلاقی، تقویت هنجارهای اجتماعی و تضعیف فرهنگ بزهکاری، جلوگیری از شیوع بیماریهایی همچون ایدز، هپاتیت، سل و غیره که در بین زندانیان رایج است، جلوگیری از کسب مهارتهای مخرب افراد سابقه دار، جلوگیری از فقر و بی خانمانی و اعتیاد داشته باشد.

● راهکارهای کاهش زندانیان

۱) بازنگری در قوانین موجود و انجام اصلاحات لازم و کاهش عناوین مجرمانه.

۲) جایگزین کردن جزای نقدی و غیره به جای حبس های کوتاه مدت به استناد مادأ ۲۲ قانون مجازات اسلامی.

۳)استفاده از آزادی مشروط به استناد مادأ ۸۳ قانون مجازات اسلامی برای زندانیان واجدشرایط.

۴) اعمال سریع مادأ ۷۷۲ قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص محکومینی که موفق به اخذ رضایت شاکی خصوصی شوند.

۵) تسریع در رسیدگی و صدور حکم اعسار برای زندانیان مفلس و معسر از پرداخت.

۶) اشتغال بکار و حرفه آموزی زندانیان در مراکز حرفه آموزی و اشتغال یا مؤسسات صنعتی، کشاورزی و خدماتی خارج از زندان پس از آزمایشهای لازم و تشخیص استعداد و ذوق و تخصص آنها.

۷) اعطای مرخصی به زندانیان خصوصاً اعمال مادأ ۱۲۲ آیین نامه سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی.

۸) استفاده از مادأ ۳ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی که به دادگاه های نظامی اجازه داده است که مجازات حبس را باتوجه به مراتب جرم، امکانات خاطی و کیفیات مخففه به مجازات تعزیری تبدیل کنند.

۹) تقسیط جزای نقدی محکومین به پرداخت جریمه.

۱۰) تقویت ستادهای مردمی رسیدگی به امور دیه مستقر در استانها و افزایش اعتبارات آنها.

۱۱) تقویت مراکز مراقبت پس از خروج زندانیان خصوصاً در زمینه اطفال بزهکار.

۱۲) تقویت انجمن های حمایت از زندانیان.

۱۳) توسعه و تقویت و فعال نمودن شوراهای حل اختلاف، نهادهای قضایی حکمیت و معاضدت قضایی.

۱۴) معرفی و پیشنهاد زندانیان واجد شرایط به کمیسیون های عفو و بخشودگی، تا در مناسبت های مختلف از طریق اداره کل عفو و بخشودگی قوه قضائیه، مورد بخشش واقع شوند.

۱۵) با عنایت به اینکه حدود ۰۵درصد از جمعیت ورودی زندان های کشور کمتر از یکماه و با قرار کفالت در زندان بسر می برند توصیه می شود قبل از انتقال اینگونه افراد به زندان ها مهلت لازم جهت معرفی کفیل به متهم از سوی قضات داده شود.

۱۶) تقویت واحدهای مددکاری و مشاوره به منظور مبارزه با بحرانهای فردی و خانوادگی مددجویان کمک به تحکیم مبانی خانوادگی زندانی و مذاکره و مشاوره با شکات جهت اخذ رضایت و ایجاد ارتباط با مراجع قضایی در جهت استیفای حقوق قانونی مورد تقاضای زندانیان.

۱۷) تأکید بر اقدامات فرهنگی و تربیتی و آموزشی در زندان ها در قالب محورهای مذهب درمانی، هنر درمانی، ورزش درمانی باتوجه به اینکه قطعاً محکومی که تحت تأثیر فرآیندهای اصلاحی و تربیتی درون زندان پیرامون ترمیم کاستی های تربیتی و اجتماعی وی اقدام شده باشد عمداً مرتکب بزه نخواهد شد.

۱۸) تشکیل دفاتر پیگیری امور زندانیان در کلیه حوزه های قضایی در راستای اجرای دستورالعمل شماره

۲۴۹۵۱.۱.۸۱ ۸۱.۸.۲۳ ریاست محترم قوه قضائیه و سرکشی و حضور به موقع مقامات قضایی علی الخصوص قضات ناظر زندان، دادستانها، دادیاران اجرای احکام در زندان و استماع مسایل و مشکلات زندان و زندانیان و تلاش در رفع آنها.

۱۹)جلوگیری از ورود معتادان به زندان (البته باید دقت لازم در تفکیک معتادان و خرید و فروش کنندگان موادمخدر به عمل آید)

۲۰) محدودیت در مواردی که منتهی به قرار بازداشت موقت می شود و همچنین خودداری از صدور وثیقه های سنگین جز در مواردی که لازم و ضروری باشد.

زندان نه؛ اما...

همانطوری که در مقدمه اشاره شد تلاش در راستای کاهش آمار زندانیان وظیفه همه آحاد جامعه است و همه دستگاه ها و نهادهای قضایی، اجرایی و قانونگذاری باید به این مهم توجه نموده و در رفع این بحران تلاش نمایند. ذکر این نکته نیز ضروری است که کاهش جمعیت زندانیان به این معنی نیست که دستگاههای قضایی و امنیتی و انتظامی در راه مبارزه با مجرمان و کسانیکه امنیت جامعه را تهدید می کنند کوتاهی نمایند بلکه به این مفهوم است که تلاش کنیم اولا با تعلیم و تربیت و آموزش صحیح از میزان جرایم کاسته شود ثانیاً میان مجرمان عمدی و بزهکاران و تبهکاران خطرناک با مجرمان جرایم غیرعمد تفاوت قایل شویم و ثالثاً به هنگام تعیین مجازات مجرمان از مجازات های اسلامی استفاده کرده و همه جوانب و مسایل اجتماعی اقتصادی و فرهنگی را در نظر بگیریم.

لذا شایسته است با برگزاری همایش های مختلف و استفاده از نظرات استادان، دانشمندان، روان شناسان و جامعه شناسان بهترین راهکارهای ممکن را انتخاب و عملی کنیم.