شناسایی و وزن دهی تورشهای رفتاری سرمایه گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران ahp- فازی

[spow 44186]

چکیده: اشراف بر تورش های رفتاری باعث می شود تا سرمایه گذاران با آگاهی بیشتری فرآیند تصمیم گیری خود را بررسی نمایند و در صورت مواجهه با تورش-های مذکور بتوانند به خوبی واکنش نشان داده و از انحراف در تصمیم گیری جلوگیری نمایند. در پژوهش حاضر برای وزن دهی تورش های رفتاری مؤثر در تصمیم گیری سرمایه گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران تورش های 36 گانه در قالب پنج گروه طبقه بندی شده و با به‏کارگیری فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی، اولویت بندی شدند. در رتبه بندی گروه های پنج گانه، گروه های "شناختی"، "عاطفی"، "پدیده های ...

 

غیر عادی"، "رفتارهای مکاشفه ای" و در نهایت گروه "ترجیحی" به ترتیب اولویتهای اول تا پنجم را کسب نمودند. همچنین در رتبه بندی تورش های 36 گانه، تورش "ضرر و زیان گریزی" از گروه "عاطفی" در جایگاه اول قرار گرفت. تورش های "سفسطه قماربازان" از گروه "رفتارهای مکاشفه-ای"، "ابهام در روند تغییرات ارزش" از گروه "ترجیحی"، "غریزه گله ای (رفتار جمع گرایی)" از گروه "پدیده های غیرعادی (رفتار اقتصادی)" و در نهایت "نمایندگی" از گروه "شناختی" به ترتیب در جایگاه های دوم، هفتم، دهم و پانزدهم قرار گرفتند.

 

مقدمه

 

پیشینه‌ی مالیه رفتاری تقریباً به اوایل دهه هفتاد بازمی گردد. این شاخ? ترکیبی علوم مالی، که در واقع علوم روانشناسی و بعضاً جامعه شناسی را برای تحلیل بهتر مسائل بازارهای مالی مورد استفاده قرار می دهد عموماً به بررسی فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران و واکنش آنان در قبال شرایط مختلف بازارهای مالی می پردازد و تاکید آن بیشتر به تاثیر شخصیت، فرهنگ و قضاوت‌های سرمایه گذاران بر تصمیمات سرمایه گذاری می باشد. ساختارهای خاص فرهنگی در ایران و اثر گذاری آن ها بر رفتارهای فردی و گروهی افراد به ویژه در بازار سرمایه، ‌لزوم شناخت تئوری ها و مدل های تحلیلی و شناختی مالیه رفتاری را برای فعالان و دست اندرکاران بازار، اجتناب ناپذیر می نماید. این که بعضاً مشاهده می شود که در بازار به جای تقاضای دو طرفه و داشتن خریداران و فروشندگان در یک زمان، با تقاضای یک طرفه و صف های خرید یا صرفاً فروش مواجه هستیم بی شک از مصادیق الگوهای رفتاری خاص حاکم بر بازار است. مالیه رفتاری کمک می کند تا با فرموله کردن مدل های رفتاری، بهتر بتوانیم بازار سرمایه خود را شناخته و در رفع برخی تنگناهای ناشی از الگوهای رفتاری بهتر عمل نماییم.

ادبیات پژوهش

مالیه رفتاری

مالی رفتاری به نظریه‌پردازان مالی و اقتصادی گوشزد می‌کند که در کنار سایر متغیرها، رفتار انسان را نیز در نظر بگیرند[18]. به اعتقاد تالر [24، 25] دیر زمانی نخواهد گذشت که توجه به عامل رفتار انسانی در نظریه‌‌ها، جزء اصول بدیهی خواهد شد. مطالعات در زمینه مالیه رفتاری از دهه 80 میلادی در ادبیات مالی مطرح شده است و از آن زمان تا کنون تحقیقات متفاوتی در این زمینه انجام شده است که اهم تحقیقات صورت گرفته بوسیله محققان ایران به شرح ذیل می‌باشد:

"راعی" و "فلاح پور" در مقاله¬ای مالیه رفتاری را به عنوان رویکردی متفاوت در حوزه مالی مطرح کردند و اظهار داشتند: مالیه رفتاری پارادایمی است که با توجه به آن، بازارهای مالی با استفاده از مدل‌هایی مورد مطالعه قرار می گیرند که دو فرض اصلی و محدود کننده پارادایم سنتی- بیشینه سازی مطلوبیت مورد انتظار و عقلانیت کامل- را کنار می¬گذارند. مالیه رفتاری دو پایه اصلی دارد، یکی محدودیت در آربیتراژ؛ که بر این اساس سرمایه گذاران عقلایی به دلیل آنکه با شرایط پذیرفتن برخی ریسک‌‌ها روبرو هستند به راحتی نمی توانند از فرصت های آربیتراژ استفاده کنند. دومین پایه مالیه رفتاری، روانشناسی است که با استفاده از آن رفتار و قضاوت سرمایه گذاران و نیز خطاهای آنان به هنگام قضاوت، بررسی می‌شود. راعی و فلاح پور در این مقاله پس از بررسی دو پایه اصلی مالیه رفتاری، به برخی از کاربردهای آن اشاره می¬کنند.

تلنگی [2] در مقاله خود تقابل نظریه‌های نوین مالی را با مالیه رفتاری مورد بررسی قرار داد. وی نظریه خود را با هدف ادغام روانشناسی با اقتصاد تحت عنوان استثناهای بازار در مقابل نظریه دیگری با نام مالیه رفتاری به چالش کشید. هدف این مقاله مرور مفاهیم، مطالعات انجام شده در هر دو حوزه از تاریخ شکل گیری آن‌ها، بررسی نقاط ضعف و قوت هر دو نظریه و چالش‌های پیش روی آن‌هاست. نتیجه گیری نهائی از مطالعه شواهد موجود حاکی از این واقعیت است که نقش مالیه رفتاری در تبیین رفتار عامل های اقتصادی غیرقابل انکار است.

"فلاح و دیگران" در تحقیقی به بررسی عوامل تاثیرگذار بر قصد سرمایه گذاری سرمایه گذاران حقیقی در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته‌اند و با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر قصد سرمایه گذاری سرمایه گذاران حقیقی، پرسشنامه‌ای 28 سؤالی طراحی و در بین نمونه 450 نفری توزیع نمودند. یافته‌های تحقیق آنان حاکی از این است که اطلاعات مالی شرکتها و اطلاعات عمومی منتشر شده در بازار به طور مستقیم و از طریق تاثیرگذاری بر انتظارات سرمایه گذاران بر تصمیمات خرید آنها اثرگذار است. همچنین نیازهای شخصی مستقیما بر قصد خرید سهام تاثیرگذار است. نتایج نشان داد که بالاترین اثر کل بر قصد سرمایه گذاری به ترتیب به متغیرهای: اطلاعات عمومی (5461/0)، اطلاعات حسابداری و مالی (4702/0)، انتظار سرمایه گذار (31/0) و نیاز سرمایه گذار (24/0) تعلق دارد.

خادمی و دیگران [4] در مقاله‌ای به بررسی عوامل موثر بر تصمیم گیری سهامداران در بورس اوراق بهادار تهران بر مبنای مدل معادلات ساختاری پرداخته‌اند. با توجه به این که مالیه رفتاری سرمایه گذاران و نحوه تصمیم گیری در بورس‌های اوراق بهادار، ناشی از عوامل مختلفی است پژوهش مذکور برای شناسایی این عوامل صورت گرفت. ابتدا از طریق پرسشنامه، اطلاعات جمع آوری و سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی، عوامل شناسایی شدند. در ادامه، عوامل مذکور در حوزه عوامل سیاسی، اقتصادی، روانی بازار و متغیر‌های مالی در سطح شرکت با انجام تحلیل مسیر و با استفاده از نرم افزار لیزرل مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق آنان نشان می‌دهد که به ترتیب عوامل سیاسی، عوامل روانی بازار، عوامل اقتصادی و عوامل مالی در سطح شرکت، بالاترین تأثیر را بر تصمیم گیری سهامداران در بورس اوراق بهادار تهران دارند.

تورش¬های رفتاری

در مالیه رفتاری، ویژگی‌های رفتاری که بر فرآیند تصمیم‌گیری‌های افراد موثرند، مورد بررسی قرار می‌گیرند. این ویژگی‌ها "تورش‌های رفتاری" نامیده می‌شوند. مطالعات مختلفی در زمینه‌ی انواع خطاهای ادراکی و چگونگی تأثیر این خطاها برتصمیم¬گیری مالی سرمایه¬گذاران در بازارهای مالی انجام شده و به این نتیجه دست یافته¬اند که تصمیمات سرمایه¬گذاران تحت تاثیر چندین خطا قرار می گیرد [13، 12]. از شاخص ترین پژوهشگران در این حوزه کانمن و تورسکی [17، 16] بودند که با مطرح نمودن تئوری انتظار، به بسط این دانش کمک چشمگیری نمودند، همچنین اشنایدر، ویس، بودسکو و توماس پژوهشگرانی بودند که با ارائه مقالات در زمینه مالی رفتاری نقش مهمی در مدیریت مالی ایفا نموده و سهم عظیمی جهت کمک به سرمایه‌گذاران در اتخاذ تصمیمات مالی دارا می‌باشند.

[spow 44186]

طبقه بندی تورش های رفتاری

 

پژوهشگران و متخصصین مالیه رفتاری طبقه بندیهای متفاوتی از تورشهای رفتاری ارایه داده اند که در ادامه گزیده¬ای از این طبقه بندیها ارایه می شود:

"شهر آبادی" [7] تقسیم بندی زیر را برای تورش-های رفتاری ارایه داده است:

خود فریبی یا فرا اعتمادی : یعنی اعتماد بیش از حد به دانش و توانایی ها،

روشهای ابتکاری : یک سری قواعد سرانگشتی یا میانبرهای ذهنی که موجب سهولت در فرآیند تصمیم گیری خواهد شد. بدیهی است که روش‌های ابتکاری همواره به تصمیم گیری صحیح منجر نخواهد شد.

تعاملات اجتماعی : اشخاص تمایل دارند در تصمیم گیری‌ها و قضاوت‌هایشان با دیگران همنوا شوند.

تئوری چشم انداز چهار بخش مهم از ابعاد رفتاری سرمایه گذاران را در بر می‌گیرد که در طی سالهای دهه 80 توسط دانشمندانی نظیر تالر، شیلر و جانسون تکمیل شد: ضرر و زیان گریزی - حسابداری ذهنی – خود کنترلی - پشیمان گریزی. کانمن و ریپ تورشهای رفتاری را در سه طبقه به شرح جدول (1) تقسیم کرده اند:

جدول1. تقسیم بندی سه گانه کانمن و ریپ از تورش های رفتاری

تورش های قضاوتی تورش های ترجیحی (رجحان یا اولویت) تورش های حاصل از

 

نتایج تصمیم

 

خطای اطمینان بیش از حد - خطای خوش بینی و بدبینی - خطای پس بینی (ادراک پس از وقوع) - خطای واکنش افراطی به وقایع تصادفی خطای توزین غیرخطی احتمالات - خطای ابهام در روند تغییرات ارزش - خطای استفاده از قیمت خرید به عنوان نقطه مرجع - خطای تمایل به دیدگاه کوتاه مدت بجای بلند مدت - خطای جذابیت در شرط بندی - خطای تمایل به تکرار ریسک و شرط بندی - خطای چارچوب گرایی بسته خطای پشیمان گریزی - خطای ضرر و زیان گریزی

"جعفری" و "دولتی" [3] بر اساس مطالعات و پژوهش‌های خود تورش¬های رفتاری را به چهار گروه به شرح جدول(2) طبقه بندی نموده¬اند:

 

 

جدول2. تقسم بندی چهارگانه جعفری و دولتی از تورش¬های رفتاری

رفتار های مکاشفه ای قالب بندی پدیده های غیر عادی (رفتار اقتصادی) پدیده های غیر عادی

( قیمت و بازده بازار)

نظریه انتظارات - زیان گریزی - تورش وضع موجود - سفسطه قماربازان - تورش خود خدمتی - توهم پولی قالب بندی شناختی - حسابداری ذهنی - ثابت سازی اثر سوء جای گیری - اثر وقفی - مقابله به مثل - مصرف زمانی - ترجیحات با خطای محدودیت در زمان - سرمایه گذاری لحظه ای - اشتیاق و هراس - غریزه گله ای (رفتار جمع گرایی) - سفسطه هزینه های واقع شده معمای صرف صاحبان سهام - فرضیه دستمزد کارا - چسبندگی قیمت - حدود آربیتراژ - معمای سود تقسیمی - اثر تقویمی - پهن دنباله ها

 

"پمپین" [21] در کتاب خود تحت عنوان "تورش¬های رفتاری و مدیریت ثروت" تورشهای رفتاری را در دو طبقه کلی به شرح جدول (3) تقسیم کرده است.

 

جدول3. تقسیم بندی دو گانه پمپین از تورش¬های رفتاری

شناختی عاطفی

خطای اطمینان بیش از حد- خطای دسترسی - خطای محافظه کاری - خطای حسابداری ذهنی - خطای پس بینی (ادراک پس از وقوع)- خطای ناهماهنگی شناختی - خطای تأیید و تصدیق - خطای خود اسنادی - خطای ابهام گریزی - خطای تازه گرایی - خطای شکل یا چهارچوب گرایی - خطای نمایندگی - خطای تکیه کردن و سازش - خطای توهم کنترل خطای خود کنترلی - خطای خوش بینی و بدبینی- خطای پشیمان گریزی- خطای ضرر و زیان گریزی- خطای بخشش - خطای وضع موجود

روش شناسی پژوهش

از آنجا که هدف این پژوهش، شناسایی و وزن دهی تورش-های رفتاری مؤثر در تصمیم گیری سرمایه گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران از طریق مطالعه کتابخانه ای و مصاحبه با خبرگان مالی و بورس اوراق بهادار تهران می باشد، بنابراین پژوهش حاضر از نظر هدف،کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی می باشد .در ضمن این تحقیق از شاخه تحقیقات میدانی است. در علم تصمیم گیری که در آن انتخاب یک راهکار از بین راهکارهای موجود و یا اولویت بندی راهکارها مطرح است، چند سالی است که تکنیک های" تصمیم گیری چند شاخصه" جای خود را باز نموده اند. روش¬های تصمیم گیری چند شاخصه به واسطه برتریشان نسبت به سایر روش¬ها در ارزیابی گزینه¬های متفاوت، از پرکاربردترین روش¬های تصمیم گیری هستند. این روش¬ها همچنین قابلیت ارزیابی کمی و کیفی معیارها– که از نقاط ضعف روش¬های سنتی است- را دارند [28، 14]. روش¬های تاپسیس،‌ اوترنکینگ و به ویژه فرآیند تحلیل سلسله مراتبی از پر کاربردترین روش¬های تصمیم گیری چند شاخصه هستند [10]. در واقع مهمترین دلیل برای استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در پژوهش حاضر، کاربرد گسترده آن است. در این پژوهش برای شناسایی مساله، جمع آوری اطلاعات و تعیین تورش¬های رفتاری موثر بر تصمیم گیری سهامداران بورس اوراق بهادار تهران از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است .در روش کتابخانه ای با مراجعه به کتب و مطالعه مقالات مختلف و مرتبط با موضوع پژوهش کلیه تورش¬های رفتاری استخراج شده و در روش میدانی از طریق مصاحبه با خبرگان دانشگاهی، مالی و بورس اوراق بهادار تهران یک تقسیم بندی جامع از تورش¬های مذکور ارایه شد.

تدوین و طراحی مدل پژوهش

پس از شناسایی تورش¬های رفتاری در مرحله قبل، در این مرحله درخت سلسله مراتبی با 5 معیار و 36 زیر معیار (شکل(1)) و با هدف ارایه یک تقسیم بندی جامع، قابل درک و درخور شرایط فعلی بورس اوراق بهادار تهران طراحی شده است. از میان تمامی تورشهای شناسایی شده، معیارها و زیر معیارها و با توجه به نظر خبرگان مالی و بورس اوراق بهادار تهران (اساتید دانشگاه و مسئولان کارگزاریها) انتخاب شدند. در مرحله بعد پرسشنامه مقایسات زوجی متناسب با درخت سلسله مراتبی طراحی شد. سپس پرسشنامه مذکور میان 20 نفر از خبرگان مالی و بورس اوراق بهادار تهران ( 12 نفرازاساتید دانشگاهی و8 نفرازمدیران وکارگزاران شرکت های سرمایه گذاری)توزیع شد. که پس از جمع آوری، داده های آن توسط نرم افزار مربوطه مورد تحلیل قرار گرفت. در این پژوهش از روش تحلیل توسعه یافته چانگ [9، 8] استفاده شده است و همچنین فرض شده است تصمیم گیرندگان از مجموعه کلامی نشان داده شده در جدول(4) برای وزن دهی استفاده می کنند:

جدول4. مقیاس کلامی مورد استفاده در پژوهش برای سنجش در جه اهمیت نسبی

...

 

پیاده سازی گامهای الگوریتم تصمیم

اجرای الگوریتم تصمیم به‏کار رفته در این تحقیق طبق چارچوب ارائه شده در فصل سوم به کمک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی می باشد. پس از استخراج معیارها و زیرمعیارها، به پیاده سازی گام های این الگوریتم برای اولویت بندی تورش¬های رفتاری سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است.

گام اول: تعیین اجزاء ساختار سلسله مراتبی و رسم درخت سلسله مراتبی

پس از مطالعه ادبیات پژوهش و مصاحبه با خبرگان مالی و بورس اوراق بهادار، اجزاء درخت سلسله مراتبی استخراج شده و ساختار سلسله مراتبی آن در قالب سه سطح اهداف، معیارها و زیر معیارها به شرح شکل(1) طراحی شد.

 

شکل1. درخت سلسله مراتبی

 

گام دوم: انجام مقایسات زوجی

در این گام برای به‏دست آوردن اهمیت نسبی هر یک از معیارها و زیرمعیارها از پاسخ دهندگان تقاضا شد پرسشنامه مقایسات زوجی را تکمیل نمایند. بدین منظور در ابتدا تعداد 30 پرسشنامه در بین اعضاء جامعه آماری – خبرگان مالی و بورس اوراق بهادار تهران- توزیع شد که در نهایت تعداد 20 عدد پرسشنامه کامل و قابل تحلیل جمع آوری گردید. ابزار استفاده شده جهت جمع آوری داده های مورد نیاز پرسشنامه مقایسات زوجی و ابزار استفاده شده جهت تحلیل داده ها نرم افزار MATLAB بوده است.

گام سوم: تعیین اهمیت نسبی گروه¬های 5 گانه

نتایج حاصل از پرسشنامه ها پس از ادغام و به‏کارگیری متد تحلیل توسعه ای چانگ به کمک نرم افزار MATLAB و همچنین استفاده از اعداد فازی مثلثی به شرح جدول(1)، برای معیارها به صورت بردار ویژه (جدول(5))ارائه شده است.

 

جدول5. ماتریس تعیین درجه اهمیت نسبی معیارها (گروهبندی¬های تورش¬ها)

وزن دهی

تورش¬های رفتاری ترجیحی رفتارهای مکاشفه ای پدیده های غیر عادی

(رفتار اقتصادی) عاطفی شناختی W1

ترجیحی (1،1،1) (54/1، 22/1، 94/0) (65/1، 14/1، 63/0) (71/1، 26/1، 91/0) (64/1، 34/1، 08/1) 0.11

رفتارهای مکاشفه ای (06/1، 82/0، 66/0) (1،1،1) (91/1، 55/1، 26/1) (31/2، 82/1، 46/1) (64/2، 08/2،‌ 46/1) 0.15

پدیده های غیر عادی

(رفتار اقتصادی) (59/1، 87/0، 61/0) (79/0، 64/0، 52/0) (1،1،1) (96/1، 44/1، 91/0) (24/2، 71/1، 14/1) 0.17

عاطفی (1/1، 79/0، 58/0) (68/0، 55/0، 43/0) (1/1، 69/0، 59/0) (1،1،1) (29/2، 78/1، 26/1) 0.27

شناختی (93/0، 75/0، 61/0) (68/0، 48/0، 38/0) (87/0، 55/0، 45/0) (79/0، 56/0، 44/0) (1،1،1) 0.30

گام چهارم: تعیین اهمیت نسبی اولیه تورش¬های رفتاری در هر یک از گروه¬های 5 گانه

نتایج حاصل از پرسشنامه ها پس از ادغام و به‏کارگیری متد تحلیل توسعه ای چانگ به کمک نرم افزار مطلب و همچنین استفاده از اعداد فازی مثلثی به شرح جدول(1) برای زیر معیارها به شرح جداول(6) تا (10) (ستون اوزان اهمیت اولیه) ارائه شده است. نظرات خبرگان با استفاده از میانگین هندسی ترکیب شدند که نتیجه حاصل از ترکیب این نظرات برای هر زیر معیار در جدول مربوط به آن آورده شده است. همانند گام قبلی برای به‏دست آوردن بردار ویژه اهمیت در هر جدول از متد تحلیل توسعه¬ای استفاده شده است. برای درک بهتر نحوه کاربرد متد چانگ در این پژوهش، این روش را برای جدول 6-4 به صورت زیر اجرا می کنیم. برای محاسبه Si ها داریم:

S_i=∑_(j=1)^m?M_gi^j ⊗[∑_(i=1)^n?∑_(j=1)^m?M_gi^j ]^(-1)

 

[∑_(i=1)^n?∑_(j=i)^m?M_gi^j ]^(-1)= (7.15,9.06,12.28)-1=(0.0814,0.1103,0.1398)

آن‏گاه:

S1= (2.25,2.79,3.84)× (0.0814,0.1103,0.1398)= (0.1831,0.3071,0.5368)

S2= (2.32,3.14,4.24)× (0.0814,0.1103,0.1398)= (0.1880,0.3463,0.5927)

S3= (2.58,3.13,4.24)× (0.0814,0.1103,0.1398)= (0.2100,0.3452,0.6780)

حال درجه بزرگی هریک از عناصر فوق را بر سایر عناصر محاسبه می کنیم:

 

V(S1≥S2)=0.9 ; V(S2≥S1)=1

V(S1≥S3)=0.897 ; V(S3≥S1)=1

V(S2≥S3)=1 ; V(S3≥S2)=0.997

همچنین برای محاسبه درجه بزرگی یک Si بر سایر Si ها داریم:

min (0.9,0.897)= 0.897

min(1,1)= 1

min(1,.997)= 0.997

این اعداد بیانگر اوزان غیر نرمال می باشند.W´ عبارتست از:

 

اوزان به هنجار شده از رابطه به دست می آیند:

W= (0.3,0.35,0.35)

گام پنجم: تعدیل اوزان اهمیت زیر معیارها

در این گام درایه¬های بردار ویژه اوزان اهمیت گروه¬های پنج گانه (معیارها) در بردار اوزان اهمیت اولیه تورش-های رفتاری زیر مجموعه آنها ضرب شده تا اوزان اهمیت نهایی تورش¬های رفتاری حاصل شود. با بدست آوردن اوزان اهمیت نهایی تورش¬های رفتاری، می توان تورش¬های رفتاری 36 گانه را رتبه بندی نمود.

 

جدول6. اوزان اهمیت گروه¬های پنج گانه (معیارها)

معیارها

(گروهبندی¬های تورش¬ها) شناختی عاطفی پدیده های غیر عادی

(رفتار اقتصادی) رفتارهای

مکاشفه ای ترجیحی

اوزان اهمیت 3/0 27/0 17/0 15/0 11/0

اولویت 1 2 3 4 5

 

[spow 44186]

با توجه به اینکه وزن گروه رفتارهای مکاشفه¬ای 15/0 می باشد، آنرا در بردار وزنی زیر معیارهایش یعنی تورش¬های رفتاری زیر مجموعه آن ضرب می نماییم تا اوزان اهمیت نهایی که در جدول(7) نشان داده شده است حاصل شود.

جدول7. اوزان اهمیت نهایی تورشهای رفتاری گروه رفتارهای مکاشفه¬ای

تورش¬های گروه

رفتارهای مکاشفه¬ای اوزان اهمیت اولیه وزن گروه

رفتارهای مکاشفه¬ای اوزان اهمیت نهایی

تورش سفسطه قماربازان 35/0 15/0 053/0

تورش نظریه انتظارات 35/0 15/0 053/0

تورش توهم پولی 30/0 15/0 045/0

 

عمل فوق را برای سایر گروه¬ها نیز انجام داده تا اوزان اهمیت نهایی تمامی تورش¬ها حاصل شود. پس از اتمام این مرحله می توان تورشها را اولویت بندی نمود. جدول(8) اولویت بندی تورش¬های 36 گانه (زیرمعیارها) را نشان می دهد. همچنین شکل(2) درخت سلسله مراتبی را با توجه به وزن هر یک از معیارها و زیر معیارها نشان می دهد.

جدول8. اولویتبندی تورش¬های 36 گانه

اولویت نام تورش نام گروه اوزان نهایی

1 ضرر و زیان گریزی عاطفی 073/0

2 سفسطه قماربازان رفتارهای مکاشفه¬ای 053/0

3 نظریه انتظارات رفتارهای مکاشفه¬ای 053/0

4 توهم پولی رفتارهای مکاشفه¬ای 045/0

5 پشیمان گریزی عاطفی 043/0

6 حفظ وضع موجود عاطفی 038/0

7 ابهام در روند تغییرات ارزش ترجیحی 037/0

8 واکنش افراطی به وقایع تصادفی عاطفی 035/0

9 خود کنترلی عاطفی 035/0

10 غریزه گله ای (رفتار جمع گرایی) پدیده¬های غیرعادی (رفتار اقتصادی) 032/0

11 استفاده از قیمت خرید به عنوان نقطه مرجع ترجیحی 031/0

12 سفسطه هزینه های واقع شده پدیده¬های غیرعادی (رفتار اقتصادی) 031/0

13 اثر سوء جای گیری (اثر تمایلی) پدیده¬های غیرعادی (رفتار اقتصادی) 031/0

14 تمایل به دیدگاه کوتاه مدت بجای بلند مدت ترجیحی 03/0

15 نمایندگی شناختی 027/0

16 تازه گرایی شناختی 027/0

17 خود اسنادی شناختی 027/0

18 تعلق خاطر پدیده¬های غیرعادی (رفتار اقتصادی) 027/0

19 سرمایه گذاری لحظه ای پدیده¬های غیرعادی (رفتار اقتصادی) 026/0

20 پس بینی شناختی 024/0

21 اطمینان بیش ازحد شناختی 024/0

22 ابهام گریزی شناختی 024/0

23 حسابداری ذهنی شناختی 024/0

24 ترجیحات با خطای محدودیت در زمان پدیده¬های غیرعادی (رفتار اقتصادی) 024/0

25 خوش بینی و بدبینی عاطفی 024/0

26 بخشش عاطفی 022/0

27 دسترسی شناختی 021/0

28 محافظه کاری شناختی 021/0

29 توهم کنترل شناختی 018/0

30 تأیید و تصدیق شناختی 018/0

31 ناهماهنگی شناختی شناختی 018/0

32 چهارچوب گرایی شناختی 015/0

33 تکیه کردن و سازش شناختی 012/0

34 تورش تمایل به تکرار ریسک ترجیحی 006/0

35 تورش چارچوب گرایی بسته ترجیحی 004/0

36 تورش توزین غیرخطی احتمالات ترجیحی 002/0

 

همانگونه که در جدول(8) نشان داده شده است تورش "ضرر و زیان گریزی" از گروه "عاطفی" دارای بیشترین درجه اهمیت و تورش "توزین غیرخطی احتمالات" از گروه "ترجیحی" دارای کمترین درجه اهمیت هستند.

 

 

شکل2. اوزان اهمیت نهایی معیارها و زیر معیارها

 

نتیجه گیری و پیشنهادات

نتیجه گیری

در ادامه به نتایج حاصل شده از پژوهش اشاره می شود ولی قبل از مطالعه این بخش بایستی توجه نمود که نمی توان یک عامل واحد را برای وقوع یک تورش خاص ذکر نمود. عوامل مختلفی در بروز یک تورش¬ رفتاری خاص در سرمایه¬گذاران تاثیر گذار هستند و ممکن است این عوامل در ایجاد سایر تورشها نیز دخیل باشند ولی بعضاً می¬توان یک یا چند عامل را تحت عنوان مهمترین و یا بارزترین عامل یا عوامل برای ایجاد یک تورش خاص ذکر نمود [15،‌ 19]. البته خود این موضوع یعنی "شناسایی و اولویت¬بندی علل ایجاد تورش¬های رفتاری سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران" خود می تواند عنوان پژوهشی دیگر باشد.

با توجه به اولویت بالای تورش¬های گروه شناختی و عاطفی، می توان نتیجه گیری کرد که در بورس اوراق بهادار تهران روابط متقابل قوی بین شخصیت با تورش¬های رفتاری سرمایه¬گذاران وجود دارد [26]. آنها بیشتر بر احساس تکیه می کنند تا بر تصمیم گیریهای منطقی و محاسبات علمی، این امر می تواند به واسطه دانش مالی پایین سرمایه¬گذاران و یا به دلیل دخالتهای نابجا و بیش از اندازه دولت باشد. این دخالتها باعث شده است تا بازار فرآیند طبیعی خود را طی ننماید و در نتیجه روشهای مالی و منطقی، پاسخگوی نیازهای سهامداران نباشند و آنها نیز برای رفع نیازهای تصمیم گیری خود، بیش از حد لزوم به سمت برداشتهای احساسی روی آورند.

تورش "ضرر و زیان گریزی" در اقتصادهای متلاطم و بی ثبات نمود بیشتری دارد [20، 21]. بنابراین در اولویت اول قرار گرفتن این تورش می تواند نشان دهنده فضای بی ثبات بورس اوراق بهادار تهران باشد که خود نیز از فضای اقتصاد کلان کشور نشات گرفته است و بر آن تاثیر می گذارد. به سرمایه گذارانی که دچار این تورش هستند پیشنهاد می شود سهامی که دچار ضرر شده است را به شرطی نگاه دارند که مطمئن باشند در آینده قیمت این سهام بالا خواهد رفت و در صورت پیشنهاد مشاور این گونه سهام را سریعاً به فروش برسانند تا بیشتر ضرر نکنند. همچنین به آنها پیشنهاد می شود که در فروش سهام سودآور خود قدری تامل کرده تا آن را در بهترین زمان ممکن بفروش برسانند. همچنین کسب جایگاه اول، سوم و پنجم به ترتیب برای تورش-های "ضرر و زیان گریزی"، "نظریه انتظارات" و "پشیمان گریزی" می تواند نشانه تشکیل حباب های قیمت و ارزش گذاری نادرست سهام در بورس است [23، 2].

قرار گرفتن تورش¬های تورش¬های رفتاری چون "سفسطه قمار بازان"، "حفظ وضع موجود" و "خود کنترلی" به ترتیب در اولویت¬های دوم، ششم و نهم بیان کننده عدم دسترسی به موقع سهامداران به اطلاعات صحیح در ارتباط با شرکتهای فعال در بورس اوراق بهادار تهران بوده که منجر به تصمیم گیریهای نادرست می شود. زیرا نداشتن اطلاعات صحیح منجر به بروز خطا در تصمیم گیری می شود [20، 6]. در این حالت میانبرهای ذهنی و تصمیم گیریهای شهودی وزن بیشتری می یابند و افراد برای تصمیم گیریهای خود به این نوع از تصمیم گیریها بیش از اندازه توجه می کنند. افرادی که دچار تورش سفسطه قمار بازان هستند در نبود اطلاعات کافی و مناسب به اشتباه گمان می کنند تمامی وقایع گذشته بر وقایعی که در آینده رخ می دهد تاثیر گذارند، توصیه می شود زمانی که در مورد رابطه¬ی دو پیامد با هم شک دارند این پیامدها را به اشتباه وابسته در نظر نگرفته و حتی زمانی که مطمئن هستند دو اتفاق وابسته به هم هستند روند استدلالی خود را دوباره بررسی کنند [27]. به سهامدارانی که دچار تورش "حفظ وضع موجود" هستند پیشنهاد می شود در طولانی مدت و از طریق افزایش اطلاعات، دانش و تخصص خود در زمینه سرمایه گذاری سعی کنند تا بر این تورش غلبه کنند. آمار نشان می دهد افرادی که احساسی ترند این تورش در آنها قوی تر است. از این رو به آنها توصیه می شود تا نقش منطق و دلیل را در تصمیمات خود پر رنگ¬تر کنند. همچنین دیده شده است این تورش در افرادی که از ریسک هراس بیشتری دارند قوی تر است. از این رو به آنان توصیه می شود تا دانش خود را در مواجهه با ریسک بالاتر ببرند تا بهتر بتوانند آنرا مدیریت کنند [22]. سهامداران مبتلا به تورش خود کنترلی ترجیح بسیاری برای خرج بیشتر در زمان حال و پس انداز کمتر برای آینده دارند و به آنها توصیه می شود تا برای سرمایه گذاریهای کوتاه مدت خود سقف (حد بالا) و برای سرمایه گذاری های بلند مدت خود کف (حد پایین) مشخص کنند. همچنین به آنها توصیه می شود برای فعالیتهای مالی خود در بورس و خرید و فروش سهام برنامه ریزی دقیق و روشنی داشته باشند. علاوه بر این در خرید انواع سهام تعادلی معقول برقرار نمایند و فقط به فکر خرید سهام زود بازده نباشند و در سبد سهام خود نیز مقداری معقول را به سهام دیر بازده اختصاص دهند. البته این رفتار از نوسانات بیش از حد و عدم ثبات معقول در اقتصاد یک کشور ناشی می شود که باعث می گردد تا سرمایه گذاران یا سهامداران نتوانند به آینده دور اعتماد کرده و برای آن برنامه ریزی بلند مدت داشته باشند. بسیاری از مشاوران مالی معتقدند اینگونه افراد فاقد نظم مالی در رفتار خود هستند که ممکن است از نبود قوانین و دستورالعملهای کافی در بورس نشأت گرفته باشد

قرار گرفتن تورش¬ "تمایل به دیدگاه کوتاه مدت بجای بلند مدت" در رتبه¬ چهاردهم، نشان دهنده این است که سهامداران بورس اوراق بهادار تهران تصمیم گیریهای بلند مدت ندارند. به عبارتی دیگر، سهامداران توجه بیش از حد به شرایط کوتاه مدت دارند. این موضوع می¬تواند بواسطه گذشته پر-فراز و نشیب اقتصاد کشور، عدم ثبات در شرایط اقتصادی کشور و عدم انتظار از آینده اقتصادی روشن برای کشور باشد. همچنین فرآوانی زیاد در وقوع معاملات صوری در بورس توسط اشخاص حقیقی صاحب نفوذ برای تغییر لحظه-ای شاخصها باعث می شود تا افراد به سمت تصمیم گیریهای موقتی و بر اساس شرایط حال روی آورند.

قرار گرفتن تورش "غریزه گله¬ای (رفتار جمع گرایی)" در رتبه دهم، نشان دهنده این است که در بورس اوراق بهادار تهران سرمایه گذاران و سهامداران، بیشتر دنباله رو گروهند تا توانمندیهای فردی خود. این امر نیز به نوعی نشان دهنده عدم اطمینان آنها به توانمندیهای فردی خودشان است. عده ای دیگر نیز که می خواهند به توانمندیهای فردی خود تکیه کنند بر اثر تورش اطمینان بیش از حد (رتبه بیست و یکم) با اعتماد بیش از اندازه به خود، تصمیمات را دچار خطا می کنند. در نتیجه¬ی این افراط و تفریط¬ها در اتکا به تصمیمات دیگران و اطمینان به توانمندی¬های خود، تصمیمات سهامداران دچار تورش می شوند. برگزاری دوره¬های تخصصی آموزش سرمایه-گذاری و آشنایی با شاخصهای بورس باعث افزایش توانمندی و دانش سهامداران شده و از رخداد تورش¬هایی چون "غریزه گله¬ای (رفتار جمع گرایی)" جلوگیری می نماید [22]‌. در این زمینه محققین به افرادی که استقلال رای ندارند و دچار این تورش هستند توصیه می کنند تا هیچگاه ایده¬ای را بدون دلیل قبول نکنند. برای مثال به سرمایه گذاران برای اجتناب از این تورش پیشنهاد می شود زمانیکه چندین نفر به آنها توصیه می کنند تا سهامی را خریداری کرده یا بفروش برسانند برای پیشنهادات دلیل و مدرک بخواهند و با مشاوران خبره مشورت کنند.

تورش¬های "خود اسنادی" و "اطمینان بیش از حد" به ترتیب در رتبه¬های هفدهم و بیست و یکم قرار گرفتند. دانیل و دیگران [11]، در پژوهش خود بیان کردند سرمایه گذاران با آگاهی و دانش بیشتر نسبت به سایرین مستعدترند که در معرض تورش¬های اطمینان بیش از حد و خود اسنادی قرار گیرند. اطمینان بیش از حد باعث می شود تا در صحت اطلاعات شخصی خود مبالغه نمایند و خود اسنادی نیز باعث می شود به اطلاعات عمومی منتشر شده توجه کمتری نمایند بویژه زمانی که اطلاعات مذکور در تضاد با اطلاعات شخصی آنها می باشد.

 

منابع و مآخذ:

منابع فارسی:

آذر، عادل، حجت فرجی، (1381)، علم مدیریت فازی، چاپ اول، نشراجتماع.

تلنگی، احمد، (1383)، تقابل نظریه نوین مالی و مالیه رفتاری، تحقیقات مالی،‌ دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، شماره17، ص 25-3

جعفری، ابوالفضل؛ دولتی،‌نیکو، ‌(1386)، مقدمه ای بر مالی و اقتصاد رفتاری

 

خادمی گراشی، مهدی؛ قاضی زاده، مصطفی، (1386)، بررسی عوامل مؤثر بر تصمیم گیری سهامداران در بورس اوراق بهادار تهران بر مبنای مدل معادلات ساختاری، رفتار دانشور، دانشگاه شاهد، سال14، شماره 23.

راعی، رضا؛ فلاح پور، سعید، (1383)، مالیه رفتاری رویکردی متفاوت در حوزه مالی، تحقیقات مالی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، شماره 18، 106-77.

سعدی، رسول؛ قلی پور، آرین، قلی پور، فتانه، (1389)، بررسی اثرات شخصیت سرمایه گذاران و خطاهای ادراکی در سرمایه گذاری آن ها در بورس اوراق بهادار تهران، تحقیقات مالی، دوره12، شماره 29، ص 58-41.

شهرآبادی، ابوالفضل؛ یوسفی، راحله، (1386)، مقدمه¬ای بر مالیه رفتاری، ماهنامه بورس، شماره 69

 

منابع انگلیسی:

 

Chang, D.-Y. (1992). "Extent analysis and synthetic decision, optimization techniques and applications" (Vol. 1). Singapore: World Scientific, pp. 352.

Chang, D.-Y. (1996). "Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP. European Journal of Operational Research", 95, 649–655.