جهانی سازی جامعهٔ اطلاعاتی

[spow 44197]

از اوایل دههٔ ۱۹۸۰، مرحلهٔ تازه‌ای از سیاست‌های مبتنی بر لیبرالیسم اقتصادی در ایالات متحده آمریكا اجرا شد كه به مقررات زدایی ارتباطی در این كشور و فروپاشی انحصار عمل كمپانی معروف «تلگراف و تلفن آمریكا» در سال ۱۹۸۲ منجر گردیده كشورهای «اتحادیهٔ اروپایی» نیز در این میان، مانند بسیاری از كشورهای دیگر از اواسط دههٔ ۱۹۹۰ به این مسیر كشیده شدند و از طریق تجدیدنظر در قوانین موجود، بخش ارتباطات دور را خصوصی سازی كردند.

 

دولت ایالات متحده آمریكا كه سردمدار لیبرالیسم اقتصادی جدید بود، از اوایل دههٔ ۱۹۸۰ توانست ابتدا از طریق توصیه بانك جهانی برای تشكیل یك كمیسیون ویژه از سوی «اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور» به منظور مطالعه نقش تلفن در توسعهٔ كشورهای جهان سوم و حمایت از ضرورت پیشرفت و گسترش شبكه‌های تلفنی در كشورهای در حال توسعه، توجه این كشورها را به خود جلب كند و به دنبال آن، در اوایل دههٔ ۱۹۹۰ همزمان با پیروز كشورهای اروپایی و ژاپن و كشورهای جنوب شرقی آسیا از سیاست‌ها و برنامه‌های جدید آمریكا در مورد بزرگراهها و زیرساخت‌های اطلاعاتی و ایجاد جامعهٔ اطلاعاتی در سطح ملی و جهانی، توانست مدیران و گردانندگان اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور را هم به تبعیت از سیاست‌های جهانی خود در زمینهٔ مقررات زدایی و خصوصی‌سازی و آزادسازی شبكه‌ها و فعالیت‌ها و خدمات ارتباطی بكشاند.

 

در جهانی سازی جامعه اطلاعاتی و پیروی از سیاست‌های اقتصادی نئولیبرال، تكنولوژی‌های اطلاعات نقشی كلیدی ایفا كردند. این تكنولوژی‌ها گردش سریع سرمایه‌ها و كالاها در صحنهٔ جهانی را تسهیل و تسریع نمودند و مراكز صنعتی جدید كشورهای جنوب به بازارهای ارتباطات دور، به عنوان عامل كمك به سرمایه‌گذاری وسیع و تحقیق و توسعه در زمینهٔ تكنولوژی‌های اطلاعاتی و ایجاد زیرساخت‌های فنی ضروری برای تولید و مبادله كالاهای اطلاعاتی جدید، معرفی گردید. كشورهای اروپایی نیز از اواسط دههٔ ۱۹۹۰ كاربرد واژه جامعه اطلاعاتی را همزمان با خصوصی سازی ارتباطات دور مورد توجه دادند تا نشان دهند جامعهٔ نوینی كه به سوی آن گام بر می‌دارند، از اهمیت اجتماعی بسیار زیادی برخوردار است.

 

جهانی سازی جامعه اطلاعاتی با تأكید بر بزرگراههای اطلاعاتی و ضرورت مقررات زدایی از ارتباطات دور دنبال شد. به طوری كه آلبرت گور معاون وقت ریاست جمهوری ایالات متحده آمریكا، طی یك سخنرانی در كنفرانس عمومی نمایندگان عالی مقام و تام الاختیار كشورهای عضو «اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور» با عنوان «نخستین اجلاس جهانی ارتباطات و توسعه» در بوئنوس آیرس مركز آرژانتین برگزار شد. در مورد بزرگراههای اطلاعاتی در تمام كشورهای جهان سخن گفت. وی هدف اصلی بزرگراههای اطلاعاتی را تأمین یك سرویس اطلاعاتی عمومی و جهانی دانست كه برای تمامی اعضای جوامع قابل دسترس باشد كه به افزایش عملكرد دموكراسی و گسترش مشاركت شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها كمك خواهد كرد.

 

آلبرت گور، ضمن تأكید بر نقش مهم شبكه‌ای جدید اطلاعاتی به عنوان ابزارهای توسعه و هبستگی جهانی و ضرورت ادارهٔ این شبكه‌ها از طریق مؤسسات خصوصی در تمام كشورها، ابراز امیدواری كرد كه شبكه‌های مذكور بتوانند مسایل مربوط و عدم تعادل‌های بزرگ اجتماعی و اقتصادی كنونی دنیا را كه مانع پیشرفت كشورهاست، حل كنند.

 

در كنفرانس بروكسل دربارهٔ جامعهٔ اطلاعاتی كه در ۲۵ و ۲۶ فوریه ۱۹۹۵ با كوشش كشورهای بزرگ صنعتی جهان در حمایت از سیاست‌های مراجع به گسترش بزرگراههای اطلاعاتی و ایجاد زیرساخت‌های جامعه اطلاعاتی برگزار شد، آلبرت گور این بار نیز سخنرانی مهمی دربارهٔ «همكاری در زمینهٔ زیرساخت اطلاعاتی جهانی» ایراد نمود و ضمن آن، بر ضرورت سرعت گرفتن مقررات زدایی ارتباطات دور و از میان برداشتن انحصارهای دولتی مربوط به آنها، به منظور ایجاد شرایط مناسب برای توسعهٔ بزرگراههای اطلاعاتی، تأكید گذاشت.

 

در كنفرانس سران كشورهای بزرگ صنعتی جهان در ژوییه سال ۲۰۰۰ در شهر اوكنیاوا دربارهٔ جامعهٔ اطلاعاتی- كه به منظور اوكیناوا شهرت دارد- بار دیگر بر سیاست‌های ازادسازی ارتباطات دور و خصوصی سازی و اطلاعاتی سازی فعالیتهای اقصتادی و تجاری تأكید گذاشته شد. در بند ۲ این منشور اعلام كردند كه اساس دگرگونی اقتصادی و اجتماعی مبتنی بر تكنولوژی‌های اطلاعات، بر قدرت آن برای كمك به افراد و جوامع در جهت استفاده از معرفت ها استوار است. جامعهٔ اطلاعاتی باید در خدمت هدفهای مورد حمایت همگان، همچون ایجاد رشد اقتصادی پایدار، گسترش رفاه عمومی، تحكیم همبستگی و وفاق اجتماعی و كوشش در راه استفاده از توانایی بالقوه آنها برای تقویت دموكراسی، افزایش شفافیت و پاسخگویی، پیشبرد حقوق بشر و گسترش گوناگونی فرهنگی و تحكیم صلح و امنیت بین‌المللی به كار می‌رود.

 

در بند ۳ نیز آنان تعهد خود را به این اصل همگان شمول كه هر كس در هر جا باید توانایی مشاركت در جامعه اطلاعاتی را داشته باشد و هیچ كس نباید از مزایای آن محروم شود، تجدید كردند و در قند ۴ نیز بر همكاری كشورها در جهت بهود شبكه‌های جهانی، كاهش شكاف دیجیتال و گسترش دسترسی به اطلاعات در سراسر جهان تأكید گذاشتند.

 

به این ترتیب می‌توان گفت كه جهانی سازی جامعهٔ اطلاعاتی با تلاشها و اقدام‌های دول غربی و بویژه آمریكا با تأكید بر نقاط مثبت آن در زمینه خدمت به جامعه انسانی و دسترسی به اطلاعات به عنوان برنامهٔ اصلی بسیاری از كشورهای جهان تعیین می‌شود.

 

اما پژوهشگران ارتباطی انتقادنگر، نتیجه می‌گیرند كه جامعهٔ اطلاعاتی یك اختراع ناشی از نیازهای جهانی سرمایه‌داری و دولت‌های پشتیبان آن به شمار می‌رود و اگر هم تحت تأثیر آن، در بسیاری از كشورهای جنوب در زمینهٔ دسترسی به اطلاعات و ارتباطات، رشد عمده‌آی پدید آمده است، بیشتر به مناطق شهری و بازارهای سودبخش‌تر، اختصاص داشته است واكثر مردم این كشورها خود را در جهت عكس آن در برابر رشد شكاف دیجیتال یافته‌اند؛ شكاف خاصی كه جنبه‌ای چندگانه دارد.

 

برگرفته از کتاب جامعه اطلاعاتی.دکتر کاظم معتمد نژاد. نشر مرکز پژوهش های ارتباطات