چک اماني

[S a d e n a 11333]

چک اماني

---

چک اماني مفهومي است به ظاهر موجه اما در باطن خود داراي اشکالات فراواني است. در معاملات و روابط اقتصادي که اقشار مختلف مردم برقرار مي‌کنند چک اماني را وسيله‌اي مي‌دانندکه جايگزين چک تضميني گرديده است و اين امر به دليل اين است که قانونگذار در ماده 13 قانون چک اصلاحي سال 1372 براي چکي که به عنوان تضمين شده صادر شده و پرداخت نشده است، مجازات حبس از 6 ماه تا 2 سال و يا جزاي نقدي از يکصد هزار ريال تاده ميليون ريال تعيين کرده است.

مجازات در نظر گرفته شده باعث شده که در معاملات طرفين به جاي عنوان تضمين از عنوان امانت استفاده کنند و در واقع اين واژه امانت راه گريزي براي صادر کننده چک باشد حال براي ورود به بحث از دو ديدگاه چک اماني را بررسي مي‌کنيم: 1ـ ديدگاه صادر کننده 2ـ ديدگاه گيرنده 1ـ ديدگاه صادر کننده: در اثر يک رابطه قراردادي ضرورت و موجبي پيش مي‌آيد که شخص چکي را نزد ديگري به عنوان امانت قرار دهد اما آنچه باعث به وجود آمدن چک و امضاي آن شده است امانت گذاشتن نيست بلکه تضمين و تحکيم و به وجود آوردن اعتماد است. در واقع شخص براي جلب اعتماد و اطمينان طرف مقابل خود سندي را امضا مي‌کند که به موجب آن طرف خود را در خصوص ايراد خسارات احتمالي يا عدم انجام تعهد مطمئن مي‌سازد و قصد او به امانت گذاردن چک نيست. بلکه ايجاد انگيزه و اعتماد در طرف مقابل است و استرداد چک مزبور زماني امکان پذير است که معامله به طور صحيح و بدون تخلف به اتمام برسد. کما اينکه چنانچه واقعا ماهيت چک اماني به امانت گذاردن بود مي‌بايست هرگاه امانت گذارنده اراده کرد بتواند امانت خود را مسترد دارد چرا که او مالک چک است و به محض درخواست رد چک يد اماني امين ساقط مي‌شود. در حالي که در چک‌هايي که ادعاي اماني بودن آنها مي‌شود هرگز چنين نيست. صادر کننده هرگز نمي‌تواند چک خود را هر موقع که اراده کند مسترد دارد بلکه فقط زمان به اتمام رسيدن معامله مي‌تواند آن را مسترد نمايد چرا که يد مالکانه او ساقط مي‌شود و در چنين صورتي مفهومي از امانت به چشم نمي‌خورد. 2ـ گيرنده چک: گيرنده چک به عنوان يک امانت به چک ماخوذه نمي‌نگرد بلکه او به عنوان اهرمي قانوني و داراي جنبه کيفري به چک دريافت شده مي‌‌نگرد. گيرنده چک هرگز به دنبال اين نيست که طرف معامله‌اش امانتي به او بسپرد زيرا امانت را او بايد در نهايت برگرداند و نگهداري از امانت، مسووليت‌ها و محدوديت‌هايي دارد که گيرنده با هدف معامله وارد يک رابطه اقتصادي شده نه با هدف نگهداري از امانت آنها. گيرنده چک چيزي مي‌خواهد که بتواند ادعاي حاکميت آن را بکند ولي چک اماني چيزي نيست که امين بتواند ادعاي حاکميتش را داشته باشد بنابراين چه بهتر چکي را که اخذ مي‌کند در وجه حامل باشد تا هر وقت که صادر کننده شرايط معاملات و تعهدات خود را عملي نکند براي وصول چک اقدام کند. امانت برپايه اعتماد به شخص امين و به اعتبار صفت امانت رد شخصي به وجود مي‌آيد تا زماني که صادر کننده به شخص به عنوان امين اعتماد نکند و وصف امانت را در او محرز نبيند اموال خود را نزد وي نمي‌گذارد علت اينکه چنين چک‌هايي در وجه حامل صادر مي‌شود ناشي از حقيقت برتر تضمين گيرنده و اضطرار تضمين دهنده صادر کننده چک است که به ناچار و به درخواست طرف مقابل چک دارد وجه حامل صادر مي‌کند تا در صورت بروز مشکل دارنده چک تضمين گيرنده از ايرادات احتمالي قابل طرح مصون باشد در واقع چک اماني تضمين در نتيجه نبودن اعتماد و صفت امانت است و در اوج بي‌اعتمادي صادر مي‌شود. غالبا نيز گيرندگان چک اماني هرگز حاضر به آن نيست که چکي را در وجه خود تحويل گيرند زيرا آنها زماني را در نظر مي‌گيرند که چک بلامحل بوده و آنها نيز به آسان‌ بتوانند چک مذکور را به فروش برسانند به عبارت ديگر حامل بودن چک و اماني بودن آن دو امر غيرقابل جمع هستند گيرنده چک زماني به دريافت چک به عنوان امانت رضايت مي‌دهد که در وجه حامل باشد يعني از همان ابتدا زيرا بار امانت نمي‌رود و تصور آن را که چک را به ديگري بفروشد در ذهن خود دارد. در چک‌هاي اماني غالبا مبلغ خاصي که مورد توافق طرفين معامله است مرقوم مي‌شود که البته گيرنده چک وجه آن را به صادر کننده تحميل مي‌کند اين مبلغ خاص غالبا با معامله‌اي که طرفين انجام داده‌اند تناسب دارد. از اين مباحث نتيجه مي‌گيريم که امانتي تلقي کردن اين گونه چک‌ها خلاف ذات و تعريف امانت است و صدور اين گونه چک‌ها با عنوان امانت ناشي از اضطرار صادر کننده و گريز از مجازات مقرر است. و در واقع اين چک، چک تضميني است و شخص صادر کننده با صدور آن طبق ماده 13 قانون تجارت اصلاحي سال 1372 مرتکب جرم شده است و با لحاظ موارد فوق اگر شخص گيرنده چک قبل از ايجاد سبب عدم انجام تعهد از طرف صادر کننده اقدام به وصول چک کند وي مرتکب خيانت در امانت نشده است چرا که چک از باب تضمين به او داده شده است ونه از باب امانت