سازمان هاي بين المللي

[S a d e n a 11,333]

سازمان های بین المللی (International Organizations) در واقع دو نوع سازمان کاملا متفاوت را دربرمی گیرند؛ اولین نوع مربوط می شود به سازمان های بین المللی دولتی (International Governmental Organizations) موسوم به سازمان های (IGO) که آن ها را دولت های ملی تشکیل می دهند و اداره می کنند. دومین نوع مربوط می شود به سازمان های بین المللی غیردولتی (Non-Governmental Organizations) موسوم به سازمان های NGO که دولت های ملی نقش مستقیمی در تشکیل و اداره ی آن ها ندارد. یکی از بارزترین نمونه های سازمان های بین المللی دولتی (IGO) سازمان ملل متحد است. و اما از نمونه های سازمان های بین المللی غیردولتی می توان از سازمان صلیب سرخ، سازمان دفاع از حقوق بشر و هزاران نمونه ی دیگر نام برد.

سازمان های بین المللی، اعم از دولتی و غیردولتی از نظر حوزه ی فعالیتی، می توانند جهانی (مثل سازمان ملل متحد) یا منطقه ای (مثل بازار مشترک / اتحادیه اروپا) باشند. امروزه صاحب نظران تعداد سازمان های بین المللی دولتی (IGO) را بین 300 تا 400 تخمین می زنند. و اما درباره تعداد سازمان های بین المللی غیردولتی، آمار دقیقی در دست نمی باشد ولی آنچه مسلم می باشد، این است که تعداد این سازمان ها حداقل بیشتر از ده برابر سازمان های بین المللی دولتی است و از جنگ جهانی اول همواره بر تعداد آن ها افزوده شده است.

پیدایش سازمان های بین المللی ریشه در افکار و خواسته های سده 14 میلادی دارد که پیره دوبس (Pierre Dubois) برای اولین بار پیشنهاد تشکیل شورا و دادگاه ملتها را رد کرد. در دیدگاه او این شورا و دادگاه می توانستند مثل پادشاه در تدوین قانون ها، و یا نقض آن ها و اجرای ضوابط نظامی نقش تعیین کننده ای داشته باشد.

امانوئل کانت (Emmanuel kant 1724-1804) در سال 1795 با انتشار کتاب معروف خود \"صلح جاودانی\" (Zum Ewigen Frieden) پیشنهاد تشکیل کنفدراسیون صلح جمهوری ها را کرد. جرمی بنت هام (Jeremy Bentham 1748-1832) در سال 1843 در کتاب خود (A Plan for a Universal and Perpetual Peace) عقیده خود را مبنی بر ضرورت تشکیل کنگره یا پارلمان جهانی و همچنین یک دادگاه بین المللی که مورد قبول تمام دولت های ملی باشد، مطرح کرد.

در پایان سده ی 19 و شروع سده ی 20 بویژه بعد از پایان جنگ جهانی اول، افراد مهم دولتی در همایش های صلح جویانه ی بین المللی تلاش زیادی برای به وجود آوردن شرایط مناسب برای ایجاد سازمان ملل متحد از خود نشان دادند. که بعد از پایان جنگ دوم نیز این تلاش ها ادامه یافت و در نهایت در 24 اکتبر 1945 این تلاش ها به بار نشست و این سازمان تاسیس شد.

اما بر خلاف انتظار، هدف اصلی اولین سازمان بین المللی که تشکیل شد، حل مسایل پیش پا افتاده و ساده ی بین دولت ها بود؛ نه تلاش برای ایجاد صلح در سطح بین المللی. این سازمان بین المللی که به کمیسیون رئن (Commision of Rhen) معرف بود، در سال 1815 تشکیل شد. دراواخر سال های سده ی 19 میلادی سازمان های بین المللی فراوانی، با این هدف که بتوانند همکاری های بین دولتی را در یک محدوده ی بسیار کم تنظیم و برقرار کنند، تشکیل شد؛ یکی از سازمان ها، اتحادیه های بین المللی تلفن(1) بود که در سال 1865 میلادی تاسیس شد. نکته ی قابل توجه این که، تقریبا اکثریت این سازمان های بین المللی به موضوع صلح و امنیت جهانی کمترین توجهی نکردند. با این که عملکردهای سازمان های بین المللی بسیار متفاوت است ولی در عین حال می توان هدف های اساسی این سازمان ها را به شرح زیر دسته بندی کرد:

1) توسعه و شیوع اطلاعات در سطح جهانی

2) تاثیر گذاشتن در موارد مورد بحث(2) در مسایل سیاسی جهانی

3) تاثیر گذاشتن بر شکل گیری هنجارها و نورم های (Norms) بین المللی

4) کنترل بر اجرای قانون های تدوین شده بین المللی

5) طرح مسایل مشترک.

ساختار این سازمان های بین المللی، مثل اهداف آن ها متفاوت و چندگونه است؛ ساختار غالب در این سازمان ها را به شرح زیر می توان توضیح داد: بالاترین رکن سازمانی و ارگان تصمیم گیری، مجمع عمومی سازمان است که از نمایندگان کشورهای عضو تشکیل شده است. در کنار و یا در بعضی از سازمان ها در بالای این مجمع، یک شورای نسبتا کوچکی است که از نمایندگان عالی رتبه بعضی از کشورهای پیشرو عضو تشکیل می شود . این شورا را می توان با شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز مقایسه کرد. بعد از این دو ارگان مهم، دبیرخانه و قسمت بعد، تنه ی اصلی سازمان است که از تکنوکرات ها، کارمندان و دیگر متخصصان بین المللی تشکیل شده است. به عنوان مثال می توان از کمیسیون اتحاد اروپا (EU) ، دبیرخانه ی سازمان ملل متحد یا دبیرخانه ی سازمان همکاری اقتصادی اکو (ECO) نام برد که بر اساس پیمان از میر مرکز آن در تهران است.

از دیرباز شیوه ی پیدایش سازمان های بین المللی و چگونگی و شکل تاثیر گذاری آن ها بر عملکردهای دولت های ملی بین پژوهشگران علوم سیاسی به عنوان یک سوال مهم و اساسی مطرح بوده است. جواب به این سوال را در پژوهش های علوم سیاسی به سه نوع متفاوت و در عین حال متناقض، می توان ملاحظه و تقسیم کرد:

1) بحث های درون سازمان های در دستگاه تصمیم گیری و درک دولت های عضو تاثیرگذار است.

2) دولت های عضو سازمان های بین المللی، بر این باور هستند که عملکرد موثر این سازمان های بین المللی جزء خواسته های ملی این دولت ها هستند.

3) دولت های عضو سازمان های بین المللی تحت تاثیر بحث ها و تصمیم گیری های این سازمان قرار نمی گیرند و معمولا بدین دلیل استناد می کنند که تصمیم گیری های این سازمان ها، که اغلب با منافع دولت های عضو مغایرت دارد، باعث به وجود آمدن نارضایتی در درون کشور و ایجاد عکس العمل دسته جمعی از سوی مردمان این کشورها می انجامد. پاورقی ها:

1-International Tele Union

2-Agenda

منابع:

1- کتاب دانش نامه در علم سیاست، نوشته علی رحیق اعضان، با همکاری مارک گلی، انتشارات فرهنگی صبا، 1384