منابع حقوق جزا در اسلام

[S a d e n a 11,333]

اصولی كه اساس این رشته حقوقی را تشكیل می‌دهند به جهت قدرت فوق بشری واضعِ آن، از اهمّیت و ثبات برخوردار بوده همگانی و همیشگی می باشد. برخلاف سایر سیستم‌های حقوقی كه در آنها انسان، پیش‌رو حقوق محسوب می‌شود، در حقوق مبتنی بر مذهب،فرد انسانی تابع و پیرو آن قلمداد می‌گردد. در حقوق جزای اسلام چهار منبع مهم ذیل قابل بررسی است:

 

الف- قرآن: كه مهم‌ترین منبع حقوق جزا در اسلام است، احكام و قواعد حقوقی آن اعمّ از كیفری و مدنی که حدود یك ششم این كتاب آسمانی را در بَردارد و اصطلاحاً آیات الاحكام نام دارد، در لابه‌لای آیات قرار گرفته است. ب- سنّت: كه مراد از آن گفتار و كردار و تقریر معصوم است پس از قرآن مهم‌ترین منبع حقوق جزای اسلامی به شمار می‌رود.البته شرط اساسی آن انتساب یقینی آن به معصوم می‌باشد كه در غیر این صورت نمی‌توان آن را در حقوق مورد استناد قرار داد.

 

ج- اجماع: اتّفاق نظر صاحب نظران حقوق اسلامی در حکم مسأله­ای را در عصر غیبت حضرت ولی عصر (عج) اجماع گویند.اجماع شامل هر حكمی می شود كه علمای دینی در آن وحدت نظر داشته باشند به طوری که اتفاق نظر آنها كاشف و حاكی از رضایت شارع مقدّس اسلام (معصوم) به احكام صادره باشد. در این صورت اجماع ایشان حكم شرعی تلقّی شده و رعایت آن الزامی خواهد بود.

 

د- عقل: یا ادلّه عقلی که ارزش قانون را دارد. وآن عبارت است از حكم عقل كه به وسیلۀ آن احكام شرع استخراج و استنباط می‌گردد.دلیل عقلی ممكن است مستقلّ باشد (مستقلّات عقلیه) و بدون دخالت شرع احكامی را استنباط نماید مثل حكم به ضرورت نجات شخصی كه در آب غرق می‌شود.گاهی نیز دلیل عقلی به خودی خود نمی‌تواند حكم شرعی را استنباط نماید بلكه با توجّه به اوامر و نواهی شرعی،حكم شرعی را استنباط می‌نماید، مثل حكم عقل به حرام بودن انواع آزار رساندن زبانی و عملی به پدر و مادر با استفاده از نحوۀ خطاب آیۀ 23 سورۀ‌اسراء.

در مذهب شیعه برای قیاس اعتباری لحاظ نشده است.در موارد سكوت یا نبود نصّ قرآن و سنّت نیز باید از متون قانونی راه‌حلّ را به دست آورد.

اما فقهای اهل سنت علاوه بر كتاب، سنت و اجماع، قیاس و استحسان و مصالح مرسله را نیز از منابع حقوق جزا می‌شمارند.

 

نویسنده : عبدالصمد جودتی استیار