کارخانه آزمایش

[hasti1988 22,046]

محسن آزمايش

از كارگري در عرصه اقتصادي شروع به فعاليت نمود. كارگاه كوچكش را در سال 1318 تاسيس و در مدت 43 سال آن را به يكي از بزرگ‌ترين توليدكنندگان لوازم خانگي ايران در دهه پنجاه تبديل نمود

محسن آزمايش همچون بسياري از كارآفرينان ايران دهه سي تا انتهای پنجاه شمسي مي‌باشد. آزمايش در خانواده‌اي از جهت اقتصادي ضعيف در سال 1304 در تهران متولد شد، در سن نوجواني پدرش را از دست داد. در كودكي بخت اين را نداشت به تحصيلات خود ادامه دهد. تنها در حد، سه و چهار سال كلاس ابتدايي، از آموزش رسمي برخوردار بود

 

از سن 11 سالگي از شاگردي آهنگري در تهران آغاز به كار نمود عاقبت با 140 تومان پس‌انداز و انعام دريافتي از آخرين استادكار خود، مغازه كوچكي در خيابان عين‌الدوله در سال 1318 خريداري نمود.. آزمايش شادي‌هاي كودكانه را مثل بسياري از همسالان طبقه متوسط تجربه ننمود، شبانروز در كارگاه كار مي‌كرد تا اندوخته‌اي به دست آورد و با آن پايه‌هاي زندگي مادر، برادر و خواهرانش را تامين نمايد

در آغاز سال 1330 لوله‌كشي شهر تهران مورد توجه جدي دولت و شهرداري قرار گرفت. اكثر كارهاي آن در تاسيس لوله‌كشي آب، مثل كندن كوچه‌ها و خيابان‌ها، انشعابات آب، ساخت لوله آب، تاسيسات و انبار و... از طريق مناقصه به پيمانكاران خصوصي واگذار مي‌شد. محسن آزمايش نيز در برخي از اين مناقصه‌ها مشاركت فعال داشت. وي توانست اجراي برخي از اين فعاليت‌ها را به دست آورد. همچنين در اواسط سال‌هاي سي، به ساخت صندلي فلزي و مبل در شرق تهران روي آورد.وي برخي از اين صندلي‌هاي ساخت كارگاهش را به سازنده اتاق اتوبوس در ايران نيز مي‌فروخت. در كنار ساخت صندلي، كارگاهي براي آبكاري داشت. در اين كارگاه به بهترين نحو، صندلي و ساير وسايل ساخت فلزي آبكاري مي‌شدند

كارگاهش در سال 1336 در آتش سوخت و بخش بزرگي از سرمايه‌اش در اثر اين حادثه نابود شد. در همين زمان كارخانه صنعتي آزمايش را در همان محل سابق، جاده تهران‌نو در 16 اسفند سال 1337 پايه‌گذاري نمود. شركت آزمايش در سال 1344 شروع به بهره‌برداري كرد. سرمايه اوليه آن سي ميليون ريال بود و پس از چند مرحله در سال 1347 سرمايه شركت به 200 ميليون ريال افزايش يافت. پس از چند سال كه در خيابان دماوند به توليد صندلي و بخاري نفتي و... پرداخت، زميني به مساحت 185 هزار متر در كيلومتر 10 جاده آبعلي سه راه آزمايش به منظور توليد محصولات لوازم خانگي خريداري نمود. زيربناي كارخانه از دوسه هزار متر در سال‌هاي آغازين فعاليت به دویست هزار متر در اواسط سال‌هاي دهه پنجاه توسعه پيدا كرد

از نظر پرداخت حقوق، حقوق كاركنان شركت آزمايش نسبت به ساير صنايع و نهادهاي دولتي چند درصد بيشتر بود. محسن آزمايش اين گونه اقدام مديريتي را، براي دلگرمي كاركنان صنعتي به منظور توليد بهتر و مطمئن‌تر محصول توليد داخلي ضروري مي‌دانست. الگوي وي در اداره شركت تاكيد بر مديريت و نقش آنان در اداره كارخانه بود به مديران به اشكال مختلف پرداخت‌هاي مالي داشت؛ ماشين، منزل، زمين يا وام براي ساخت مسكن، در اختيارشان گذاشت. گاهي هزينه عروسي و ماشين شخصي خود را در روز عروسي و هداياي قابل توجه به آنها مي‌داد

با آغاز ساخت کارخانه شهر مرودشت شركت انتظار داشت 1500 نفر پرسنل در مرودشت مشغول به كار شوند؛ همچنين در نظر داشت در كنار كارخانه، يك مجتمع آموزشي وسيع با هزينه 200 ميليون ريال سرمايه از سوي بنياد آزمايش تاسيس شود و در آن500 دانش‌آموز با هزينه بنياد تحصيل نمايند و مكان آن به صورت دائمي وقف آموزش شود. در همين زمان در كارخانه آزمايش تهران هنرستاني‌ وجود داشت كه حدود 100 هنرجو در آن به صورت شبانه‌روزي مشغول آموزش نظري و عملي در شركت بودند كه در سال سوم به 300 نفر توسعه پيدا كرد.كروينالا مشاور خارجي شركت در مرودشت اميدوار بود كه محصولات كارخانه به علت استفاده از تكنولوژي برتر، از كيفيت بالاتر و قيمت كمتري نسبت به محصولات مشابه برخوردار باشد..وي در شهر صنعتي ساوه شركت فابيست را در اوايل دهه پنجاه تاسيس نمود

زندگي و كارخانه محسن آزمايش به سرنوشت ساير واحدهاي صنعتي بزرگ در سال 1358 دچار شد. سه شركت وابسته به آزمايش در تهران، مرودشت و ساوه مشمول بند ج قانون حفاظت صنايع ايران قرار گرفت و مصادره شد. وي يك‌سال پس از مصادره كارخانه‌هايش براي زندگي به سوئيس رفت. به او نيز اتهام خروج ارز از كشور در زمان انقلاب زده شد.نهادهاي دولتي كنترل و مديريت آن را در دست گرفتند. فعاليت توليدي آن تا اوايل سال 1380 تا حدي رونق داشت

سرانجام معضلاتي كه در طي 23 سال مديريت دولتي از جهت مازاد نيروي انساني، بدهي و زيان‌ انباشته گريبانگير شرکت شده بود، نمایان شد. زيان انباشته شركت در سال 1383 حدود 5/12 ميليارد تومان بود و با توجه به زيان‌هاي سال‌هاي پيش از آن، جمعا 35 ميليارد تومان زيان داشت.در همين سال‌ها با فروش برخي از زمين‌هاي شركت به كاهش زيان اقدام نمودند

صاحبان و مديران جديد به ده هكتار زمين در شهرك صنعتي سمنان به منظور انتقال فعاليت صنعتي كارخانه به آنجا اقدام نمودند؛ همچنين به تاسيس شركت هلدينگ و چند شركت در زمينه بسته‌بندي، ‌خدمات پس از فروش هادكو و... اقدام نمودند. با اين وجود مديريت خصوصي كه كارخانه‌ را خريدند موفقيتي در توسعه شركت نداشتند؛ آنان به اخذ وام از بانك‌ها اقدام نمودند، اما با اين وجود در كمتر از 5 سال شركت دچار ناتواني در پرداخت بدهي‌ها و مجبور به استمهال بدهي‌ها گرديد. شركت آزمايش به علت عدم شفافيت از تالار بورس كنار گذاشته شد. با فروش برخي از دارايي‌هاي شركت در سال 1387 و 1388 به پرداخت بدهي و بازخريد پرسنل كارخانه مرودشت و تهران ادامه دادند. پرسنل مرودشت از حدود 1400 نفر به 160 نفر در خرداد سال 1388 كاهش يافت (931 نفر در طرح پيش از موعد صنايع نيمه دوم سال 1383 بازنشسته شده بودند) و كارخانه نيمه تعطيل بود. چند تن از صاحبان فعلي خصوصي در دادگاه محكوم شدند. سرنوشت كارخانه آزمايش پس از نيم قرن در آستانه اضمحلال قرار گرفته است.محسن آزمايش در بيشتر فعاليت اقتصادي در طول زندگيش، روزي حدود 20 ساعت به مدت چهل سال (تا سال 1357) كار كرد.آرزويش اين بود كه كارخانه آزمايش را به يكي از بزرگ‌ترين كارخانه‌هاي توليدكننده لوازم خانگي با توليد 200 تا 300 نوع محصول در جهان تبديل نمايد. همچنين صاحبان سرمايه پولشان را به جاي بورس‌بازي و سرمايه‌گذاري در زمين،‌ در صنايع به كار اندازند. او در سال 1347 گفت:اگر در اين محيط فراهم شده، جواني بي‌سواد با ايمان و پشتكار خود به چنين موفقيت‌هايي دست يافته است آيا ديگران به خصوص تحصيلكرده‌هاي ما نخواهند توانست از اين همه موهبت برخوردار گردند و شاهد پيروزي را در آغوش گيرند

سال‌هاي آخر زندگي آزمايش سرشار از ياس و رنج بود. فقدان درآمد و كار، هزينه بالاي زندگي، بيماري و پيري در خارج از كشور وضع روحي او را به شدت متاثر نموده بود. مردي كه عمري بر پاي خود ايستاده بود و زندگي بيش از 20000 نفر از طريق كارخانه‌اش تامين مي‌شد اكنون محتاج به خانواده‌اش بود

پنج سال آخر زندگيش در كنار بيماري بيشتر يك تراژدي بود. مردي كه از كودكي تكيه‌گاه ديگران بود. اكنون به ناچار وابسته به ديگران شده بود. چيزي از درون روحش را متلاشي كرده بود. پسرش تنها تكيه‌گاه و همزبانش در كشور عرب مراكش بود. محسن آزمايش كه 14 سال از كارخانه‌اش و حاصل زندگيش جدا شده بود، سرانجام در غربت و در سال 1371 در شهر رباط مراكش درگذشت و در همانجا به خاك سپرده شد

و در پایان جای بسی تاسف است که ایرانیان با ساختن قهرمانانی چون استیو جابز برای خود و با عزادار شدن در هنگام مرگش که البته آن نیز برای خود محترم است حتی نیم نگاهی به ابرمردان صنعت کشورمان مانند محسن آزمایش، خاندان خیامی، رحیم خرم، حبیب القانیان، حمید کاشانی، رحیم ایروانی، خاندان فرمانفرماییان و.... و.....ندارند و بسیاری حتی نام آنان را نیز نشنیده اند

نام و یادش گرامی باد