شاعر حماسی شکست

[spow 44,195]

شاعر حماسی شکست

 

نسل ما در واقع در دوره بعد از کودتای ۲۸ مرداد شکل گرفت و به شناخت فکری و بلوغ اندیشه رسید. زمان وقوع کودتا من ۱۲ سال بیشتر نداشتم و سال ها بعد بود که فهمیدم چه فاجعه ای در تاریخ و خصوصا ادبیات معاصر ایران اتفاق افتاده است. آنچه از آن دوران هنوز در ذهنم هست آه و ناله هایی است که از اعضای «حزب توده» و دیگر احزاب مخالف رژیم پهلوی شنیده ام. آنها همان روزها عمق فاجعه را درک کرده بودند. ادبیات پس از «نیما» نمی تواند ارتباطی مستقیم با ادبیات پس از کودتا داشته باشد اما شرایط خاص اجتماعی آن دوران به راحتی می تواند بر یک دوره طولانی ادبی تاثیر بگذارد. تحلیل من از آن دوران برداشت هایی است که از افراد پیرامونم به جا مانده است، آنها یک برداشت ساده داشتند: اینکه یک کودتا صورت گرفت که نباید اتفاق می افتاد و حزب توده هم نتوانست کاری انجام دهد، بسیاری از اقشار و گروه ها هم عجیب سکوت کردند.

 

اما در ادبیات و شعر معاصر «احمد شاملو» و «اخوان ثالث» مرثیه سرایی کردند که البته شعر و ذهنیت و نگاه احمد شاملو عظیم تر از نگاه سرخورده اخوان بود، اصلا اخوان، اندازه شاملو نبوده و نیست. او نتوانست پا به پای شاملو حرکت کند. شعر بعد از کودتا تنها یک پرچم دار حماسی و عصیانگر داشت و آن شاملو بود. شعرهای شاملو را که دوباره مرور کنیم تفاوت ساختار و زبان و تفکری شکست ناپذیر در تمام لایه های شعر او به خوبی قابل مشاهده است. البته امروز منتقدانی هستند که اخیرا وارد حوزه شعر نو شده اند و به هیچ وجه شعر مدرن را نمی شناسند و البته به شعر شاملو نقدهایی بی اساس وارد می کنند. شاملو و شعرش خصوصا بعد از کودتا و در دفتر شعر «هوای تازه» یک ترکیب کامل و محض از زبان فارسی است. «نصرت رحمانی» هم در شعر معاصر چهره خاصی است. اما من از او شعر سیاسی خاصی نخوانده ام و برخلاف نگاه غالب فکر نمی کنم که از جریان کودتا تاثیری گرفته باشد. همین طور «حمید مصدق» که بیشتر به «وطنیه سرایی» عاشقانه اصرار داشت، تا شعر سیاسی. من بعد از شاملو و اخوان می توانم از «محمد زهری» نام ببرم که به اعتقاد من بیشترین تاثیرات را از ادبیات بعد از کودتا گرفت و شعرش مفهوم صریحی از اتفاقات آن برهه زمانی است، اما در آخر باز هم تاکید می کنم که اخوان ثالث و شعرش هرگز در شأنیت تفکر احمد شاملو نبود و تنها شاعر مهم پس از کودتای ۲۸ مرداد در شعر معاصر ما احمد شاملو است، با تمام احترام و ارادتی که به زنده یاد مهدی اخوان ثالث دارم اما این یک حقیقت انکارناپذیر است. اگرچه احمد شاملو و اخوان هر دو شاعران سیاسی بعد از کودتای ۲۸ مرداد هستند، اما روح نوجویی و در واقع شعر مدرن ایران در شعر شاملو تجلی پیدا می کند. و نکته دیگر تاثیری است که شاملو از شعر اروپا گرفته است.

 

این نوع تاثیرات بر تمام فرهنگ ها از جمله فرهنگ ایران از قدیم وجود داشته. تاثیرپذیری «خیام» از «ابوالعلاء معری»، «سعدی» از «متنبی» و «حافظ» از شاعران پیش از خود نمونه های بارزی از تاثیر شاعران یک فرهنگ بر فرهنگ دیگر و هر شاعر بر شاعران بعد از خود دارد. شعرهای شاملو به این اعتبار دارای تاثیرات بسیاری بر شعر ماست که هنوز مفهوم و عمق آن شناخته نشده است.

 

شعر شاملو به خصوص دفترهای «هوای تازه» و «باغ آینه» و بسیاری از شعرهای دیگرش که بیش از همه شاملو را با آنها می شناسیم سراسر فارسی خالص و نگاهی نو به زبان و ساخت شعر است.

 

ضیاء موحد