spow 44197 اشتراک گذاری ارسال شده در 18 شهریور، ۱۳۹۱ مسایل مکان یابی مراکز صنعتی در سالهای اخیر مطالعات مکان یابی به عنوان یکی از عناصر کلیدی در موفقیت و بقای مراکز صنعتی مطرح است. مطالعات مکان یابی (Facility Location) هم در سطح ملی و هم در سطح بین المللی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در این میان شناخت هدفها و روشهای حل مسایل مکان یابی، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در این مقاله ضمن بیان اهمیت مطالعات مکان یابی پیش از احداث واحد صنعتی، انواع مسایل مکان یابی و هدفهای مطرح در مطالعات مکان یابی مورد بررسی قرار می گیرد. در مرحله بعد عوامل عمده خطا در مطالعات مکان یابی برای مقابله با ریسک این نوع مسایل، ارائه می شود. ● مقدمه مکان یابی یکی از علوم مهندسی صنایع است که توجه به آن سبب کاهش هزینه ها و موفقیت واحدهای صنعتی می شود. مکان یابی مراکز(مکان یابی ساختمانها و مراکز) را انتخاب مکان برای یک یا چند مرکز، با در نظر گرفتن سایر مراکز و محدودیت های موجود می دانند، به گونه ای که هدف ویژه ای بهینه شود. این هدف می تواند هزینه حمل و نقل، ارائه خدمات عادلانه به مشتریان، در دست گرفتن بزرگترین بازار و غیره باشد. انجام مطالعات مکان یابی نیازمند تخصص هایی، از جمله: تحقیق در عملیات، روشهای تصمیم گیری، جغرافیا (زمین شناسی و آب و هوا)، اقتصاد مهندسی، علوم کامپیوتر، ریاضی، بازاریابی، طراحی شهر و ... است. ● ضرورت انجام مطالعات مکان یابی تعیین محل کارخانه، یکی از کلیدی ترین گامهای تأسیس کارخانه است، چرا که نتایج این تصمیم در درازمدت ظاهر شده، اثرات بسزایی از بعد اقتصادی، محیط زیست، مسایل اجتماعی و ... دارد. یکی از جنبه های تاثیرهای درون سازمانی، تاثیر مستقیم آن در سود دهی کارخانه خواهد بود و از بّعد برون سازمانی، ساخت کارخانههای بزرگ در یک منطقه می تواند شرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیط زیست و غیره را تحت تاثیر خود قرار دهد. تعیین محل کارخانه از نظر اقتصادی نقش مهمی در میزان سرمایه گذاری اولیه به هنگام تاسیس کارخانه دارد. همچنین هنگام بهره برداری طرح، این تصمیم گیری، تاثیر کلیدی در قیمت تمام شده کالا/خدمت دارد.(منبع شماره ۱) احداث یک یا چند واحد صنعتی در مکانهای بهینه و در بهترین وضعیت ممکن، نه تنها گردش مواد و خدمات به مشتریان را بهبود می بخشد، بلکه کارخانه را در یک وضعیت مطلوب قرار می دهد. تصمیمهای مرتبط با انتخاب و فراگیری ویژگیهای مکان یابی یک مرکز، می تواند اثر بزرگی بر توانایی کسب و حفظ مزیت رقابتی باشد (Choo & Mazzrol, ۲۰۰۳). در بررسی مشاغل زود بازده مشخص شده است که بیش از ۵۰ درصد آنها در سال اول و حدود ۳۰ درصد آنها پس از دو سال، ورشکسته می شوند و به شغل دیگری رو می آورند. با اینکه در آغاز راه اندازی این مشاغل، تمام جوانب ارایه خدمات بررسی می شود ولی بی توجهی به مسئله مهم مکان سبب می شود تا واحد تولیدی به سوددهی موردنظر نرسد و از رسیدن به هدف خود باز ماند (Melaniphy, ۱۹۹۹). انجام مطالعات مکان یابی درست و مناسب، علاوه بر تاثیر اقتصادی بر عملکرد واحد صنعتی، اثرات اجتماعی، محیط زیستی، فرهنگی و اقتصادی در منطقه محل احداث خود خواهد داشت. در ضمن ویژگیهای منطقه ای نیز به عنوان عوامل کلیدی موثر در تعیین محل در مسایل مکان یابی محسوب می شوند. لینک به دیدگاه
spow 44197 مالک اشتراک گذاری ارسال شده در 18 شهریور، ۱۳۹۱ ● هدفهای مسایل مکان یابی مسایل مکان یابی، هدفهای مختلفی را دربردارند. هدفها در شناسایی و اولویت بندی معیارهای تصمیم گیری در یک مساله مکان یابی و زیر معیارهای آنها، اهمیت و نقش مهمی دارند. در یک تقسیم بندی (Drenzer, ۱۹۹۵)، هدفهای مسایل مکان یابی با رویکرد برنامه ریزی ریاضی و برحسب انواع تابع هدف، به سه دسته تقسیم شده اند: ۱) هدفهای کششی (Pull): این هدفها اشاره به نزدیکی هر چه بیشتر محل استقرار کارخانه به مشتریان و کمتر کردن مسافت دارند که شامل قدیمی ترین مسایل مکان یابی می شوند. در واقع مسایلی که تابع هدف آنها به صورت کمینه سازی است، هدفهای کششی دارند. ۲) هدفهای فشاری (Push): این هدفها مسایل مکان یابی مراکز نامطلوب را در بر می گیرند و از اوایل دهه ۱۹۷۰ بوجود آمدند. هدف در این مسایل، حداکثر کردن فاصله مراکز جدید از مراکز موجود است. مدل هایی که برای این نوع هدفها ارائه شدند بعدها به مدلهای مکان یابی مضر(Noxious Location Models) معروف شدند. مثال برای این هدفها، یافتن مکان مناسب برای دفن زباله است که در آن، یکی از هدفها بیشینه کردن فاصله این مکان، از مناطق مسکونی است. ۳) هدفهای متعادل (Balancing): هدفهایی هستند که تلاش در متعادل ساختن مسافت بین مراکز و مشتریان دارند. این هدفها پیوسته ترین نوع هدفها هستند و هدف اصلی آنها دستیابی به برابری است. این هدفها بیشتر در تصمیم گیری های عمومی کاربرد دارند؛ جایی که هدف برقراری عدالت بین افراد است. مانند متعادل کردن حجم کاری مراکز پلیس که سبب متعادل شدن ارایه خدمات به متقاضیان می شود. لینک به دیدگاه
spow 44197 مالک اشتراک گذاری ارسال شده در 18 شهریور، ۱۳۹۱ ● انواع مسایل مکان یابی مسایل مکان یابی دارا تنوع بسیار زیادی هستند، از این رو برای سهولت در بیان، این مسایل را به راههای مختلفی دسته بندی کرده اند، اما به طور کلی مسایل تحلیل مکان در یکی از دسته های زیر قرار می گیرند: ۱) مسئله P Median (مسئله وبر): این قبیل مسایل برای مکان یابی P مرکز، درP مکان انجام می شود و یک معیار هزینه ای را مینیمم می کند. اگر ۱=P باشد مسئله ۱ MP خواهدبود. هزینه ممکن است بر حسب زمان، پول، تعداد سفر، مسافت کل یا هر مقیاس دیگری بیان شود. به علت اینکه در این گونه مسایل، هدف حداقل کردن هزینه کل است، با نام مسایل حداقل مجموع (Mini Sum) یا مسئله وبر نیز مطرح می شوند. ۲) مسئله P Center : این مسایل برای تعیین مکان P مرکز به منظور حداقل کردن حداکثر فاصله هر مرکز، تا نقطه تقاضایی که برای خدمت دادن به آن نقطه مورد تقاضا تعیین شده است، استفاده می شوند. در واقع این گونه مسایل برای استقرار خدمات اورژانس، مانند: آتش نشانی، خدمات آمبولانس و مراکز پلیس در جامعه مورد استفاده قرار می گیرند. در این مسایل تعداد مراکز از پیش مشخص است. این مسایل به دو دسته تقسیم می شوند. P Center محدب که مسئله را به مجموعه ای از مکان های کاندید برای استقرار مراکز محدود می کنند و P Center مطلق که در آن مراکز می توانند در هر جایی از مکان مستقر شوند. ۳) مسئله مکان یابی مراکز با ظرفیت نامحدود (UFLP): این مسایل در دسته مسایل حداقل مجموع قرار می گیرند اما در این مسایل هزینه، هزینه ثابت را نیز شامل می شود و هزینه ثابت به مکانی بستگی دارد که مرکز در آن قرار می گیرد. تعداد مراکزی که باید استقرار یابند از پیش مشخص شده نیست، اما به گونه ای معین می شوند که هزینه را کمینه کنند. به علت اینکه در این گونه مسایل ظرفیت هر مرکز نامحدود در نظر گرفته می شود، تخصیص یک تقاضا به بیش از یک نقطه تأمین، هرگز سودبخش نخواهد بود. ۴) مسئله مکان یابی مراکز با ظرفیت محدود (UFLP): این مسایل شبیه به مسایل UFLP هستند، فقط در این مسایل ظرفیت هر کدام از مراکز محدود است. ممکن است در این مورد جواب بهینه به گونه ای باشد که یک مشتری به بیش از یک منبع تأمین، ارجاع داده شود. در واقع ممکن است پس از تخصیص مشتری به یک مرکز، پس از برآوردن بخشی از تقاضای مشتری، ظرفیت مرکز به پایان برسد و برای برآوردن باقی مانده تقاضای مشتری مجبور به اختصاص آن به دیگر مراکز که هزینه بیشتری نیز دربر دارند، شویم. البته گاهی ممکن است با وجود اینکه اختصاص یک مشتری به یک مرکز ویژه کمترین هزینه را در بردارد، به دلیل اینکه ظرفیت آن مرکز توسط مشتریان دیگر پر شده است، مجبور به اختصاص کل تقاضای آن مشتری به مراکز دیگر شویم. ۵) مسایل تخصیص نمایی : مسئله ای را بیان می کند که n مرکز، مانند n ماشین که بین آنها جریان برقرار است به گونه ای در n مکان قرار داده شوند تا هزینه کل مینیمم شود. اگر ۴ ماشین داشته باشیم که بخواهیم مستقر کنیم، _۴ ترکیب ممکن وجود خواهد داشت. برای مسئله ۲۰ ماشین، ۲۰ جواب ممکن وجود دارد که در حدود ۱۰۱۸*۲ ارزیابی نیاز خواهد داشت که این کار حتی برای کامپیوترهای پرسرعت امروزی دشوار است. از این رو این مسایل در دسته مسایل بسیار پیچیده(Dileep, ۲۰۰۱) قرار دارند و حل دقیق آنها بسیار مشکل و یا غیر ممکن است. برخی از عناصر در دسته بندی مسایل مکان یابی نقش مهمی دارند. در واقع مسایل مکان یابی علاوه بر قرار گرفتن در دسته بندی یادشده می توانند به صورتهای مختلفی دسته بندی شوند، مانند مسئله P Median با محدودیت تقاضا و مسئله P Median بدون محدودیت تقاضا. از این رو در حین دسته بندی مسایل مکان یابی باید عناصری مانند انواع مراکز جدید، مکان مراکز موجود، بر هم کنش مراکز موجود و جدید، مشخصات فضای جواب، اندازه فاصله، تلفیق با سایر مسایل، تقاضا، ظرفیت، نوع مراکز، قطعی و احتمالی بودن داده ها، تواتر اجرا، تنوع محصول و تابع هدف مورد توجه قرار گیرند. لینک به دیدگاه
spow 44197 مالک اشتراک گذاری ارسال شده در 18 شهریور، ۱۳۹۱ ● اشتباههای متداول در مطالعات مکان یابی اشتباه در تعیین محل ضررهای جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت و گاهی منجر به تغییر محل کارخانه با صرف هزینه های زیادشده، یا به رکود و تعطیلی کامل کارخانه می انجامد. عموماً اشتباه در تعیین محل، هنگامی پیش می آید که تعریف درستی از آنچه از ما خواسته می شود در دست نباشد. ولی اشتباههای دیگری نیز وجود دارد که حتی مدیران زیرک نیز دچار آن می شوند. برخی از این نوع اشتباهها برای توجه بیشتر مدیران، محققان و افراد کلیدی و تصمیم گیری در مسایل مکان یابی به این شرح بیان می شود : ▪ فقدان بازرسی و شرح دقیق عوامل و نیازمندی ها. ▪ چشمپوشی از بعضی شرایط موردنیاز و بررسی ناقص نیازمندیهای طرح. ▪ علایق شخصی یا تعصبات مسئولان در پذیرش حقایق و دلایل منطقی و علمی. ▪ مقاومت مدیران اجرایی در انتقال به محل جدید. ▪ توجه بیش از اندازه به نواحی شلوغ و صنعتی و درنتیجه نادیده گرفتن ناحیه هایی که به تازگی صنعتی شده و یا در شرف صنعتی شدن قرار دارند. ▪ توجه بیش از اندازه به هزینه های زمین و در نتیجه انتخاب زمینهای ارزان یا رایگان. ▪ بی توجهی به هزینه حمل و نقل و عدم برآورد درست آن. ▪ قضاوت در مورد نیروی انسای بالقوه بر مبنای نرخ دستمزد و بدون توجه به کارایی، مهارت، سابقه و تاریخچه کارگری و سایر عوامل مؤثر در انتخاب نیروی انسانی. ▪ انتخاب جامعه ای با سطح فرهنگ و تحصیلات پایین به گونه ای که جذب نیروی متخصص بسیار مشکل باشد. ▪ پافشاری در منافع آنی و کوتاه مدت و بی توجهی به آینده. ▪ کافی نبودن اطلاعات و یا نادرست بودن آنها در مورد بازار، شیوه های حمل و نقل، مواد خام و سایر عوامل که در برآورد هزینه ها تأثیر دارند. ▪ عوامل محیطی از جمله فشارهای سیاسی. ▪ خطا در به کارگیری روشها و تکنیک های تصمیم گیری مکان یابی. ▪ عدم اولویت بندی (وزن دهی ) مناسب به معیارهای تصمیم گیری. ▪ نبود اطلاعات دقیق و کافی در زمینه معیارهای مورد نظر. ▪ بی توجهی به استراتژیک بودن و اثرات بلندمدت تصمیمهای مکان یابی. ▪ بی توجهی به تغییر و تحولات آینده (تهدیدها، فرصتها، رشد تقاضا، به هم خوردن توازن مناطق و ...) ▪ در نظر نگرفتن تغییرات سازمانی لازمه مکان یابی. گفتنی است که عوامل یادشده بر اساس تجربه های مؤلفان در انجام پروژه های متعدد مکان یابی و تحلیل عوامل شکست برخی از مراکز صنعتی به دست آمده است. توجه کافی به آن عوامل ، ریسک تصمیم گیری در پروژه های مکان یابی را کاهش خواهد داد. لینک به دیدگاه
spow 44197 مالک اشتراک گذاری ارسال شده در 18 شهریور، ۱۳۹۱ ● نتیجه گیری مطالعات مکان یابی یکی از اقدامهای کلیدی در فرایند احداث واحدهای صنعتی یا خدماتی محسوب می شود که توجه به این مهم در موفقیت مراکز، نقش بسزایی دارد. اهمیت این مطالعات به اندازه ای است که به تازگی در مورد مراکز فعال نیز، این مطالعات دوباره صورت می گیرد و در برخی از موارد منجر به تغییر محل واحد صنعتی نیز می شود. مسایل مکان یابی از تنوع بسیار زیادی برخوردارند و در هر یک از آنها، هدفهای ویژه ای دنبال می شود. برای دستیابی به هدف هر مسئله، باید از روشی ویژه برای حل آن مسئله استفاده کرد و هنگام مطالعات نیز از درستی اطلاعات مورد استفاده، اطمینان حاصل کرد. منابع پژوهشکده توسعه تکنولوژی جهاد دانشگاهی– گروه پژوهشی مهندسی صنایع، (۱۳۷۹)، گزارش پروژه مکان یابی احداث کارخانجات تولید آلومینیوم در ایران، کارفرما:شرکت آلومینیوم ایران(ایرالکو). عیوض پور. جعفر: مسیریابی وسایل نقلیه با استفاده از الگوریتم فوق ابتکاری Tabu Search، دانشگاه تربیت مدرس، پایان نامه کارشناسی ارشد ریاضی کاربردی. فراهانی زنجیرانی. رضا : جزوه درسی طراحی سیستم های صنعتی ( مکان یابی مراکز) ، دانشگاه امیرکبیر (۱۳۸۵). مومنی.منصور: مباحث نوین تحقیق در عملیات ، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، (۱۳۸۵). ۵. Choo.Stephen, Mazzrol.Tim, (۲۰۰۳), "A Study of Factors Influencing the Operating Location Decisions of Small Firms” ۶. Drezner. Zvi, (۱۹۹۵), " Facility location”: A survey of applications and methods “ , Springer. ۷. Hall W. Randolph, (۲۰۰۳), “ Handbook of transportation science”, Springer. ۸. Hamacher W.Horst, Drezner .Zvi, (۲۰۰۴) , “Facility location: Applications and Theory”, Springer. بقیه منابع در دفتر مجله محفوظ است. علی فرقانی: عضو هیئت علمی پژوهشکده توسعه تکنولوژی جهاد دانشگاهی صنعتی شریف – گروه پژوهشی مهندسی صنایع علی پورابراهیم گیل کلایه: کارشناس پژوهشکده توسعه تکنــولوژی جــهاد دانشگاهی صنعتی شریف – گروه پژوهشی مهندسی صنایع لینک به دیدگاه
ارسال های توصیه شده