آنتی اکسیدانها

[Neutron 60,966]

تركيباتي هستند كه خطر ابتلا‌ به انواع سرطان و بيماري‌هاي مختلف را كاهش مي‌دهند. اين تركيبات در برخي ميوه‌ها فراوان‌ترند.

حتما نام آنتي‌اكسيدان‌ها را بارها و بارها در برنامه‌هاي تلويزيون شنيده‌ايد. اغلب در اخبار مي‌شنويد كه اين تركيبات از بروز سرطان‌‌ها جلوگيري كرده و در ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه يافت مي‌شود.

اما راز اين تركيبات در چيست؟

واقعا اين مواد چگونه در بدن مانع بروز سرطان مي‌شوند و آيا خواص ديگري هم دارند؟

تعريف علمي

از نظر علم تغذيه، آنتي‌اكسيدان‌ها تركيباتي هستند كه مانع فعاليت راديكال‌هاي آزاد شده و از اكسيداسيون آنها جلوگيري مي‌كنند وبا غير فعال كردن آنها سلول‌هاي بدن را از اثرات مخرب اين تركيبات مصون نگاه مي‌دارند. اما راديكال‌هاي آزاد چه جور موجوداتي هستند؟ راديكال‌هاي آزاد مانند عفونت‌هاي باكتريايي هستند كه گلبول‌هاي سفيد در اطراف آنها تجمع مي‌يابند تا آنها را منهدم كنند. آنتي‌اكسيدان‌ها هم دور راديكال‌هاي آزاد تجمع يافته و آنها را از ميان برده و يا غير فعال مي‌كنند. البته راديكال‌هاي آزاد را نمي‌شود دقيقا مشابه ميكروب دانست چرا كه بدن خود آنها را توليد مي‌كند اما در شرايطي كه اين تركيبات بيش از اندازه افزايش يابند مي‌توانند مضر باشند. اما آنتي‌‌اكسيدان‌ها، چند گروه را شامل مي‌شوند كه عبارتند از، ويتامين c، ويتامين e، كاروتنوئيدها، يوبي‌كينون‌ها وبيوفلاونوئيد‌ها.

شناسنامه آنتي‌اكسيدان‌ها

مهم‌ترين آنتي‌اكسيدان‌ها شامل ويتامينc، e و كاروتنوئيدها هستند. اما تركيبات ديگري نيز وجود دارند كه خاصيت آنتي‌اكسيداني به آنها نسبت داده مي‌شود كه برخي از آنها جزء، آنزيم‌هايي هستند كه در فعاليت‌هاي متابوليكي دخالت دارند و برخي جزء، مواد معدني و ويتامين‌هاي مورد نياز بدن هستند كه عبارتند از: سلنيوم، آهن، روي، منگنز، مس،‌گلوتاتيون ردوكتاز، گلوتاتيون پراكسيدازها، كاتالاز و سوپر اكسيد ديسموتازها. با وجود فراواني بسيار در انواع تركيبات كه خاصيت آنتي‌اكسيداني دارند تنها ويتامين c، e و كاروتنوئيد‌ها در تقسيم‌بندي آنتي‌اكسيدان‌هاي درجه يك جاي مي‌گيرند. ويتامين c ‌جزء ويتامين‌هاي محلول در آب است كه بايد از طريق غذايي دريافت شود، اين ماده مغذي با غيرفعال كردن راديكال‌هاي آزادي كه در آب محلول هستند به طور اختصاصي از اثرات مخرب آنها جلوگيري مي‌نمايد. ويتامين‌e نيز به دو شكل آلفا توكوفرول و گاما توكوفرول وجود دارد كه به ترتيب مانع پراكسيد شدن ليپيدها خصوصاً چربي‌هاي اشباع نشده با چند پيوند دوگانه )pufa( مي‌شود و تا حدودي از اكسيداسيون ‌ال‌دي‌ال يا كلسترول بد در بدن جلوگيري مي‌نمايد. كارتنوئيدها همه جزء آنتي‌اكسيدان‌هاي بسيار قوي تلقي مي‌شوند و وجودشان براي سلول‌ها بسيار ارزشمند است، از اكسيد شدن ليپيدها در مراحل اوليه جلوگيري كرده و سطح چربي خون را پايين نگه مي‌دارند و از صدمات آلاينده‌هاي محيطي خصوصاً دود سيگار جلوگيري مي‌نمايند. از جمله تركيباتي كه جزء خانواده كارتنوئيدها محسوب مي‌شوند مي‌توان آلفا و بتا كاروتن، ليكوپن، كريپتوگزانتين، زي‌گزانتين و لوتئين را نام برد.‌ مطالعات اخير نشان داده‌اند كه تركيباتي به نام بيوفلاونوئيدها نيز خاصيت آنتي‌اكسيداني دارند. اين تركيبات از شكنندگي عروق جلوگيري كرده و همه فعاليت‌هاي ويتامين‌cرا تشديد مي‌نمايند. متخصصين علم تغذيه اعلام مي‌دارند كه دريافت اين تركيبات از طريق رژيم غذايي موجب كاهش خطر بيماري‌هاي قلبي-‌ عروقي و سرطان مي‌شود. بيوفلاونوئيدها در گياهان فراواني وجود دارند و به بيش از 800 نوع مختلف تقسيم مي‌شوند. كورستين، روتين و هسپريدين نيز جزء مهم‌ترين اين تركيبات بوده و در گياهاني وجود دارند كه رنگدانه‌هاي آنها غير كاروتنوئيدي بوده و داراي رنگ قرمز، آبي و زرد هستند.

يوبيكينون‌ها نيز از تركيباتي با خاصيت آنتي‌اكسيداني هستند كه به تازگي دانشمندان از ويژگي‌هاي منحصر به فرد آنها آگاهي يافته‌اند. در بين اين خانواده، كوآنزيم‌‌q10 نيز جاي دارد. اين تركيب در بدن با استفاده از پيش‌سازهايي تهيه شده و مانند يك آنتي‌اكسيدان محلول در چربي نظير ويتامين‌e عمل مي‌كند. به طور كلي، اين تركيبات در بهبود بيماري‌هاي قلبي مفيد است به خصوص در نارسايي احتقاني قلب و كارديوميوپاتي، كوآنزيم q10 در مواد غذايي نظير لوبياي سويا، انواع ماهي‌ها خصوصا ساردين، جوانه گندم، لوبيا سبز، سير، كلم و اسفناج وجود دارد.

دامنه فعاليت آنتي‌اكسيدان‌ها

محققين مواد و تركيبات زيادي را جزء منابع راديكال‌هاي آزاد مي‌دانند. آنها آلودگي هوا، سيگار، اشعه، تركيبات شيميايي و حلال‌هاي صنعتي، داروها و مواد مخدر، باقيمانده حشره‌كش‌ها و آفت‌زداها در مواد غذايي، افزودني‌هاي غذايي نظير نگهدانده‌ها و رنگ‌ها (در حد غيرمجاز) را توليدكننده راديكال‌هاي آزاد در بدن قلمداد مي‌كنند و عوارض بسياري نظير بروز سرطان، بيماري‌هاي قلبي، آب مرواريد، آلرژي و حساسيت بيش از اندازه، استئوآرتريت، بيماري ام‌.اس، پاركينسون و... را به حضور هر چه بيشتر آنها در بدن مربوط مي‌دانند. به طور كلي، راديكال‌هاي آزاد عامل بروز سه دسته بيماري هستند شامل بيماري‌هاي چشمي، قلبي عروقي و سرطان. مطالعات نشان داده‌اند كه دريافت ليكوپن از طريق مصرف مداوم گوجه فرنگي در مردان مانع بروز سرطان پروستات مي‌شود. اين تركيب در دسته كاروتنوئيدهاست و در گوجه فرنگي به وفور وجود دارد.

 

 

بهترين غذاها، بهترين آنتي‌اكسيدان‌ها

كلم بروكلي از بهترين سبزيجاتي است كه به آن لقب را داده‌اند. اين كلم داراي مقدار بالايي ويتامين‌c و بتاكاروتن است، به طوري كه در هر 100 گرم خام اين سبزي 575 ميكروگرم بتاكاروتن(ميزان توصيه شده روزانه 10 تا 15 ميلي‌گرم) و 87 ميلي‌گرم ويتامين‌‌ c (مقدار توصيه شده روزانه 250 تا 500 ميلي‌گرم) وجود دارد. محققين مصرف مداوم آن را از طريق رژيم غذايي روزانه مانع بروز سرطان‌هايي نظير سرطان سينه، ريه، معده، روده بزرگ، رحم، دهانه رحم، دهان و پروستات مي‌دانند.

هويج نيز از منابع غني بتاكاروتن بوده و از بروز سرطان‌هايي نظير سرطان ريه، معده، ركتوم و دهان جلوگيري مي‌نمايد. به‌علاوه دريافت مقادير كافي بتاكاروتن در سالمندان در شب‌كوري و اختلالات چشمي كه با افزايش سن در آنها ايجاد مي‌شود، جلوگيري مي‌كند. جالب است بدانيد كه در هر 100 گرم هويج 5330 ميكروگرم بتاكاروتن وجود دارد و خوردن اين مقدار سبزي نيمي از نياز روزانه بدن به اين ماده مغذي را تامين مي‌نمايد.

در پياز هم بيوفلاونوئيدي به نام كوئرستين وجود دارد كه داراي فعاليت آنتي‌اكسيداني است. اين تركيب مانند ويتامين‌c و‌e از بروز سرطان‌هايي نظير سرطان مثانه خصوصا در افراد سيگاري جلوگيري مي‌نمايد و با كاهش مقدار‌ال‌دي‌ال خون و اثرات مخرب راديكال‌هاي آزاد بر اين ليپوپروتئين احتمال بروز بيماري‌هاي قلبي- عروقي را كاهش مي‌دهد.

انبه نيز از ميوه‌هايي‌ست كه سرشار از كارتنوئيدهايي از نوع كريپتوگزانتين است. در مطالعه‌اي كه بر روي بيش از 15 هزار زن در طول بيش از 15 سال به انجام رسيده است ديده شده است كه، وجود مقادير بالاي بتاكروپيتوگزانتين درخون به ميزان قابل ملاحظه‌اي احتمال بروز سرطان رحم را كاهش مي‌دهد و دريافت منظم اين ميوه از عود مجدد اين بيماري مي‌كاهد.

 

منبع: طعام سرا