هیدرازین

[azarafrooz 14221]

هیدرازین به فرمول n۲h۴ ، در صنعت کاربرد فراوانی دارد. اما همانند هر ماده شیمیایی دیگری ، کار با آن مستلزم رعایت اصول ایمنی و آزمایشگاهی است. با برخی از خطرات کار با هیدرازین و چگونگی مقابله با این خطرات آشنا می‌شویم.

 

 

 

 

 

● انفجار و آتش سوزی

مخلوط حاوی بیش از ۴,۷% حجمی هیدرازین بی‌آب و هوا می‌تواند در دماهای بالاتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد ، بر اثر گرما ، شعله یا تابش فرابنفش منفجر شود. دمای اشتعال هیدرازین آبدار ۷۵ درجه سانتی‌گراد است. در مورد محلولهای هیدرازین ، خطر انفجار کاهش می‌یابد و در محلولهای رقیقتر از ۴۰ درصد خطر اشتعال از بین می‌رود. تماس هیدرازین با فلزات ، اکسیدهای فلزی و مواد اکسید کننده ، اسیدها ، مواد متخلخل نظیر خاک ، چوب ، کاغذ یا پارچه ممکن است به آتش سوزی یا انفجار منجر شود.

در صورت کار با پوشاک و تجهیزات آلوده ، محصولات سمی مانند اکسیدهای نیتروژن و آمونیاک بوجود می‌آید.

 

● طریقه مقابله

برای جلوگیری از بروز خطرها ، هیدرازین بی‌آب را باید در محیط بسته مجهز به تجهیزات الکتریکی هشدار دهنده مورد استفاده قرار داد. هرگز نباید از هیدرازین در نزدیکی شعله ، جرقه و عوامل مشابه استفاده شود. در محل استفاده از هیدرازین ، هرگز نباید سیگار استعمال شود. باید از تابش مستقیم نور خورشید و تماس هیدرازین با فلزات و ترکیبهای شیمیایی مانند اکسیدها ، بشکه‌های حاوی هیدرازین را باید با پاشیدن آب خنک کرده ، از نشت هیدرازین بیشتر به محیط جلوگیری و همزمان به خاموش کردن آتش اقدام شود. ماموران اطفا حریق باید مجهز به ماسکهای تنفسی ، ماسک صورت و پوشش کامل ایمنی باشند.

برای خاموش کردن آتش‌سوزی‌های کوچک ناشی از هیدرازین از پاش آب ، مواد شیمایی خنک یا گاز co۲ استفاده می‌شود. در مورد آتش سوزیهای بزرگ باید از کف الکل یا آب با فشار زیاد استفاده شود...........

 

 

 

 

 

 

 

حمل و مقل و ذخیره سازی هیدرازینهیدرازین را باید در بشکه های محکم دربسته و در جو خنثی نگهداری کرد. محل نگهداری بشکه‌ها باید مجهز به سیستم تهویه ، فاضلاب مطمئن ، دور از تابش مستقیم نور خورشید و دیگر منابع انرژی باشد. باید از وجود فلزات ، اکسیدهای فلزی ، مواد متخلخل در این محل اجتناب و برای جلوگری از جرقه‌های الکتریکی ناشی از الکتریسیته ساکن ، مخازن نگهداری هیدرازین را به زمین منتقل کرد.

طبق مقررات بین‌المللی موجود ، هیدرازین آبدار و محلولهای آبی آن باید در مخازن فلزی با پوشش داخلی پلی اتیلنی ، قوطی‌های پلاستیک یا مخازن استیل ضد زنگ حمل شوند.

● دفع ضایعات هیدرازین

باید کلیه منابع احتمالی ایجاد احتراق را از محیط دور و مایع نشت شده را جمع آوری کرد. در صورتی‌که هیدرازین روی سطح زمین یا محل نگهداری ریخته شده باشد، آن را با آب تا غلظت کمتر از ۴۰ درصد رقیق می‌کنند و روی ناحیه ناحیه مزبور را کف می‌پاشند تا هیدرازین تبخیر نشود. برای جمع آوری مقادیر کم هیدرازین از شن و ماسه استفاده می‌شود.

افراد مسئول نظافت باید مجهز به تجهیزات کامل ایمنی از جمله ماسک و لباسهای محافظ باشند و پس از رقیق کردن هیدرازین تا محلول کمتر از ۴۰% می‌توان آنرا با محلول رقیق سولفوریک اسید خنثی و به همراه مقادیر زیادی آب به محیط زیست وارد کرد. بقایای هیدرازین را می‌توان پس از رقیق کردن با الکل در یک زباله سوز شیمیایی مجهز به سیستم جذب گازهای مضر دودکش بوسیله سوختهای هیدروکربنی سوزاند و از بین برد.

●اثرات مضر هیدرازین بر روی انسان

با وجود استفاده های صنعتی گسترده از هیدرازین ، مطالعات مدون کمی درباره اثرات مضر آن در انسان انجام گرفته است. انسان ممکن است از راههای مختلفی از جمله شغلی ، مصرف داروهای حاوی هیدرازین ، مصرف سیگار یا به صورت تصادفی در معرض هیدرازین قرار گیرد. هیدرازین از طریق پوست ، ریه و دستگاه گوارش جذب و به سرعت در سراسر بدن پخش می‌شود. در مورد مسمومیتهای حاد انسان ، استفراغ ، آسیبهای متعدد دستگاه تنفسی ، سیستم اعصاب مرکزی کبد و کلیه‌ها گزارش شده است.

هیدرازرین در مطالعات خارج از محیط زنده بدن در برخی از گیاهان ، باکتریها ، قارچها و سلولهای پستانداران ، جهش ژنی و انحرافات کروموزومی ایجاد می‌کند. سرطانزایی هیدرازین در جانوران آزمایشگاهی به اثبات رسیده است، ولی در مورد انسان ، داده‌های کافی برای چنین ادعایی وجود ندارد. در غیاب چنین داده‌هایی و با در نظر گرفتن اطلاعات موجود در مورد جهش زایی و سرطانزایی هیدرازین در حیوانات ، هیدرازین از سوی موسسه بین المللی سرطان ، به عنوان یک ماده سرطانزا برای انسان معرفی شده است. بدین ترتیب باید قرار گرفتن انسان در معرض هیدرازین به حداقل ممکن کاهش داده شود.

 

با این همه گزارشهای موجود از مسمومیتهای حاد خوراکی با هیدرازین روشن می‌کند که خوردن حدود ۲۰ تا ۵۰ میلی‌لیتر هیدرازین ممکن است مرگ آور باشد.

اغلب اثرات مشاهده شده در افرادی که در معرض هیدرازین قرار گرفته‌اند، در حیوانات آزمایشگاهی نیز دیده شده است. علاوه بر اثرات فوق ، کاهش وزن بدن ، کم‌خونی ، کاهش قند خون و چربی کبد نیز در برخی موارد مشاهده شده است.

سمیت هیدرازین نسبت به جنین و جوانه برخی حیوانات آزمایشگاهی و گیاهان به اثبات رسیده است، ولی اطلاعاتی در مورد سمیت هیدرازین بر جنین انسان وجود ندارد. سوزش پوست و چشم در انسان بر اثر تماس با هیدرازین مشاهده شده است، ولی اطلاعات کافی برای بیان بدون اثرات سوزش آور وجود ندارد. هیدرازین حساسیت زای قوی برای پوست انسان بوده ، با مشتقات خود تداخل می‌کند.

[azarafrooz 14221]

اطلاعات کلی

طبق بررسیها در دود هر نخ سیگار ، مقدار 23 تا 43 نانوگرم هیدرازین وجود دارد. مالتیک هیدرازید تجاری که کمی هیدرازین به صورت ناخالصی در آن وجود دارد، برای جلوگیری از تشکیل شاخه جانبی در توتون بکار می‌رود. ابتدا تصور می‌شد که هیدرازین از طریق مالتیک هیدرازید وارد سیگار می‌شود. با وجود این ، مقدار هیدرازین اندازه‌گیری شده در توتونهایی که مالئیک هیدرازید دارند، تفاوت چندانی با توتونهایی که در معرض این ماده قرار داده نشده‌اند، ندارد. به این ترتیب روشن می‌شود هیدرازین موجود در سیگار از مالئیک هیدرازید ناشی نشده است و بطور طبیعی در توتون وجود دارد.

علاوه بر این ، در آب و بخار دیگهای صنعتی که به هیدرازین اکسیژن زدایی می‌شوند و امکان تماس آنها با مواد غذایی وجود دارد، وجود هیدرازین به اثبات رسیده است. در مواردی دیده شده است که آب سیستم گرمایش ساختمان که حاوی هیدرازین به عنوان بازدارنده خوردگی بوده ، می‌تواند بطور تصادفی انسان را در معرض آلودگی به هیدرازین قرار دهد. اگر این آب برای گرم کردن آب معمولی نیز بکار برده شود، در صورت وجود نشتی کوچک در مبدل گرمایی در سمت مصرف کننده ، آب آشامیدنی به هیدرازین آلوده می‌شود. در مواردی آب گرم به مقادیر بیش از 10,72 میلی‌گرم بر لیتر و آب آشامیدنی به مقادیر بیش از 0,47 میلی‌گرم بر لیتر هیدرازین آلوده شده است.

با این همه ، اطلاعاتی در مورد مقادیر هیدرازین در محیط وجود ندارد، زیرا بدلیل تجزیه سریع ، معمولا مقدار آن در محیط قابل اندازه گیری نیست.

 

 

 

آلودگی انسان با هیدرازین به دلایل شغلی

کارگران کارخانجات تولید هیدرازین و مشتقات آن و سکوهای پرتاب موشک ، در معرض هیدرازین‌اند. کارگران نیروگاههای با دیگهای بخار فشار بالا بالقوه در معرض محلولهای نسبتا رقیق هیدرازین هستند. کارگران صنایع مختلف که در معرض هیدرازین هستند، در حالت عادی در معرض تنفس هوای آلوده به 0,01 تا 0,35 میلی‌گرم بر متر مکعب هیدرازین هستند.

کارگرانی که معمولا در معرض هیدرازین بی‌آب یا غلیظند، به ماسکهای تنفسی و محافظ پوستی مجهزند. بررسی میزان آلودگی هوای داخل و بیرون ماسکهای محافظ نشان می‌دهد که در فضای بیرون ماسک کارگران حمل سوخت ، میزان هیدرازین 0,29 تا 2,59 میلی گرم بر متر مکعب است، در حالیکه در داخل ماسک میزان آن کمتر از حد تشخیص هیدرازین یعنی 0,130 میلی‌گرم بر متر مکعب است.

البته وجود نشتی موضعی در مخازن نگهداری یا تجهیزات مصرف هیدرازین میزان آن را در هوا تا 800 میلی‌گرم بر متر مکعب نیز افزایش می‌دهد. در میان کارگران نیروگاههای کشور با وجود اینکه بررسیهای دقیقی انجام نگرفته است، با این همه ، با توجه به شواهد و مشاهدات موجود ، آلودگی کارگران در سطح بالایی پیش‌بینی می‌شود.

آلودگی به هیدرازین در موارد خاص

با وجود اینکه فراوانی هیدرازین در محیط زیاد نیست، وجود این ماده در داروهای قدیمی یا داروهایی که خوب خالص‌سازی نشده‌اند، می‌تواند عده زیادی را در معرض آلودگی قرار دهد. ایزونیازید و هیدرازلین از جمله این داروها هستند که در طی سوخت و ساز این داروها نیز امکان تشکیل هیدرازین وجود دارد. در پلاسمای خون 8 مرد سالم که بطور داوطلبانه به مدت 2 هفته داروی ایزونیازید مصرف کردند و همچنین در پلاسمای خون 8 نفر از میان 14 بیمار مبتلا به فشار خون بالا که هیدرازلین مصرف می‌کردند، وجود هیدرازین مشاهده شده است.

اثرات هیدرازین بر انسان

عوارض مسمومیت با هیدرازین

یک تکنسین آزمایشگاه که 20 تا 30 میلی لیتر محلول 6% هیدرازین در آب را نوشیده بود، فورا آن را استفراغ کرد و 4 ساعت بعد دچار ضعف عمومی ، خواب آلودگی و ضربان نامنظم قلب شد. نتایج آزمایشگاهی ، نشان دهنده اثرات خفیف ولی مداوم در گلبولهای سفید خون وی بود، بطوری که بخش سرم آلبومین خون ، کاهش و بخش گلبولی آن افزایش یافته بود. فرد مزبور پس از 2 روز ، کمی تب کرد و مقداری سلولهای قرمز خون در ادرار وی مشاهده شد. وی پس از 5 روز سلامت خود را باز یافت.

مرد دیگری یک فنجان از محلول غلیظ هیدرازین را نوشید. وی فورا آن را استفراغ کرد و بیهوش شد. حالت تهوع فرد تا حدود 12 ساعت از انتقال به بیمارستان ادامه یافت. در این مدت حرکات و عکس العملهای عضلانی تند و ناهماهنگ ، حرگات غیر ارادی و غیر عادی مردمک چشم ، لرزش بدن ، حساسیتهای غیرعادی نظیر خارش شدید پاها و بازوها و کاهش میزان ادرار در این شخص مشاهده شد. درمان بیماری وی با ویتامین b6 شروع شد، ولی نتایج حاصل از درمان نهایی یا بهبودی وی گزارش نشد. در موارد دیگری اثرات بر کبد از روی افزایش مقدار آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز ، لاکتات دهیدروژناز و بیلی روبین نیز گزارش شده است.

فردی بر اثر آتش‌سوزی در یک کارخانه تولید مواد شیمیایی که منجر به انتشار هیدرازین در محیط شد، دچار مسمومیت با هیدرازین شد. ورود هیدرازین به بدن وی احتمالا هم از راه تنفس و هم از راه جذب پوستی انجام گرفته بود. در موقع انتقال به بیمارستان ، وضعیت عصبی بیمار که حدود 22% از پوست وی سوخته بود، عادی بود، ولی 14 ساعت بعد به حالت اغما فرو رفت. وی در طی حدود 60 ساعت حالت اغما با ویتامین b6 درمان می‌شد. در 12 ساعت اول اختلالات عصبی ، افزایش میزان قند خون ، وجود خون در ادرار و اختلالات تنفسی بطورکاملا واضح مشاهده می‌شد و تا روز سوم پس از حادثه ، اختلالات زیست شناختی متعدد دیگری نیز در وی دیده می‌شد. بهبود حال بیمار بطور کامل و بازیابی حالت عادی حدود 5 هفته طول کشید.

یک نمونه مسمومیت بر اثر تماس با هیدرازین ، در مورد یک تکنسین آزمایشگاه که به جهت شغلی در معرض تماس با هیدرازین قرار داشت، گزارش شد. این فرد دچار یک بیماری شدید پوستی و ایجاد لکه‌های سرخ در سطح بدن شد. وی مکررا دچار دردهای شدید مفاصل ، جوشهای زیاد در سطح بدن ، خستگی و تب می‌گردید. با انجام آزمونهای متعدد معین شد که این بیماری ناشی از هیدرازین است. آزمایشات مفصل روی این فرد و افراد خانواده‌اش نشان داد که هیدرازین در افرادی که استعداد ژنتیکی برای این بیماری دارند، می‌تواند سریعا بیماری را ایجاد و تشدید کند.

 

 

تلفات انسانی

مرگ و میر در یک گروه متشکل از 427 نفر از کارگران کارخانه‌های تولید هیدرازین که در بین سالهای 1945 تا 1971 دست کم مدت 6 ماه در آن کارخانه‌ها کار کرده بودند، بررسی شد. این افراد بر حسب قرار گرفتن در معرض غلظتهای مختلف هیدرازین به سه گروه تقسیم شدند. در گروه اول 78 نفر از این افراد که احتمالا در معرض غلظتهای 1,3 تا 13 میلی‌گرم بر متر مکعب هیدرازین در هوا قرار گرفتند، قرار داده شدند. در گروههای 2 و 3 مجموعا 375 نیز از افرادی که در معرض غلظتهای 0,6 تا 1,3 میلی‌گرم بر متر مکعب (گروه 2) و غلظتهای کمتر (گروه 3) بودند، قرار داده شدند. برخی از افراد که در بیش از یک گروه قرار داده شدند، همزمان در معرض مواد شیمیایی دیگری نیز بودند. در بین افراد تحت مطالعه ، تا سال 1990 مشاهده شد که این میزان در مقایسه با عده متوسط فوت افراد با توجه به سن آنها در جامعه مورد مطالعه کمتر از حد انتظار بود، چون با توجه به متوسط سن افراد حدود 61 مورد مرگ پیش‌بینی می‌شد.

طبق آمار انتظار می‌رفت 6 یا 7 مورد مرگ بر اثر سرطان ریه و 9 مورد بر اثر سرطانهای دیگر روی دهد. در حالی‌که 5 نفر بر اثر سرطان ریه که فقط 2 نفر از انها در گروه اول قرار داشتند و 7 تن بر اثر سرطانهای دیگر فوت کردند. جزئیات دیگری گزارش نشده و فقط عدم وجود سرطانهای بینی در این افراد تایید شده است.

به عقیده پژوهشگران در این بررسی عده افراد مورد مطالعه کم بوده است و نتیجه گیری دقیق از آن ممکن نیست. با این همه ، بروز 2 مورد سرطان ریه در افرادی که بیش از 10 سال در معرض بالاترین دُز هیدرازین بوده‌اند کمی بیشتر از حد انتظار 1,61 مورد بوده است.

وقوع ظاهرا بالای انسداد سرخرگ ماهیچه قلبی در میان کارگران یک کارخانه تولید هیدرازین ، منجر به انجام مطالعات بیشتری شده است. جمعیت در مخاطره ، محدود به کارگرانی است که بین سالهای 1953 تا 1978 دست کم به مدت 3 ماه بطور پیوسته در آن کارخانه هیدرازین کار کرده‌اند. در این بررسی فقط مطالعه ظاهری محیط کار و افراد در معرض خطر بطور کامل انجام گرفته است. اطلاعات اولیه از اداره نیروی انسانی نیروی هوایی آمریکا در بین سالهای 77-1975 و افراد شرکت کننده در یک مطالعه در طی 30 سال بوسیله موسسه ملی قلب امریکا بدست آمده است. مطابقت نزدیک بین دو سری داده وجود دارد.

در میان کارگرانی که در طی دوره استخدام با طول متوسط 16 سیال با هیدرازین سروکار داشته‌اند، در کل 5 مورد انسداد سرخرگ ماهیچه قلبی تشخبص داده شده است. حد انتظار وقوع انسداد سرخرگ 2/1 مورد است که اختلاف موجود را از نظر آماری قابل توجه می‌نماید.

 

نظر پژوهشگران

به عقیده پژوهشگران ، به دلیل اینکه یافته های فوق از بررسی عده محدودی از افراد بدست آمده است، باید خیلی احتیاط‌ آمیز به انها توجه کرد. همچنین غلظتهای هیدرازین که افراد در معرض آن قرار گرفته‌اند گزارش نشده و عوامل اشتباه بر انگیز دیگر از جمله سابقه استعمال دخانیات ، عادات ورزشی و غیره در نظر گرفته نشده است. با وجود این هیدرازین از سوی سازمان جهانی بهداشت و موسسه بین‌المللی سرطان جزو مواد سرطانزا معرفی شده است.

 

 

توصیه‌های پزشکی

افرادی که در زمینه حمل و نقل و کار با هیدرازین و محلولهای آن فعالیت دارند، باید بطور سالانه تحت آزمایشهای پزشکی دقیق ، از نظر عملکرد سیستم تنفسی ، عصبی ، کبد ، کلیه‌ها ، دستگاه گوارشی ، چشم ، پوست و خون قرار گیرند. همچنین باید همواره خطرهای کار با هیدرازین به کارکنان مربوط یادآوری شود که هیدرازین ماده ای سرطانزا است و قابلیت ایجاد حساسیستهای شدید پوستی و... را دارد.

درمان عوارض ناشی از تماس با هیدرازین در موارد متعدد استفاده از ویتامین b6 موفقیت‌آمیز گزارش شده است. البته درمان بیمار با دُزهای بالای این دارو می‌تواند مشکلاتی در دستگاه عصبی ایجاد کند، ولی با این حال پس از توقف مصرف دارو ، مشکلات ایجاد شده بتدریج رفع می‌شود. توصیه می‌شود در درمان سوختگی‌های پوستی بر اثر هیدرازین ، همانند سوختگی‌های ناشی از مواد قلیایی یا سوختگی‌های حرارتی انجام گیرد.

 

 

ویرایش و تلخیص:آکاایران