شهرسازی و سلامت:محلات شهری پیاده مدار

[Mohammad Aref 120452]

بر اساس توصیه جامعه جراحان آمریکا در سال 1996 انجام روزانه حداثل 30 دقیقه فعالیت فیزیکی متوسط در 5 روز هفته برای تامین حداقل سلامت فیزیکی شهروندان ضروری است اما ارزیابی طرح کالبدی سکونتگاهها و محلات مسکونی معاصر حاکی از آن است که شهروندان فقط به شرط حضور در فضاهای ورزشی می توانند به این توصیه ها عمل کنند چرا که فضاهای کافی ،مناسب ،ایمن و امن برای فعالیت فیزیکی و ورزش شهروندان وجود ندارد یا بسیار نادر است.

در واقع بسیاری از شهرها و محلات شهری دوران معاصر اتومبیل مدار هستند و به گونه ای طراحی و ساخته شده اند که دسترسی های سریعتر و بهتری را برای اتومبیل ها فراهم نمایند

 

این امر وابستگی شدید زندگی شهری به اتومبیل را درپی داشته و به كم تحركی شهروندان، اضافه وزن و چاقی، كاهش ارتباطات اجتماعی با همسایگان، افسردگی و عدم فعالیت جسمانی منجر شده است. تحقیقات و یافته های اخیر به ویژه در كشورهای صنعتی، زنگ خطر را در مورد الگوهای زندگی شهری به صدا درآورده است. بر این اساس به شهروندان توصیه اكید میشود كه در شیوه رفت و آمد و فعالیتهای ضروری، اختیاری و اجتماعی خود تجدید نظر كنند. یافته های این محققان نشان میدهد افرادی كه در محلات اقماری، پراكنده، خلوت و حاشیهای زندگی میكنند به دلیل استفاده مفرط از اتومبیل، ورزش نكردن و حتی پیادهروی روزانه بسیار ناچیز، با خطر بیماریهای مزمن مواجه هستند. آمارها نشان میدهند طرح كالبدی محلات پیاده مدار با طرح كالبدی محلات اتومبیل مدار كاملا متفاوت است و ساكنان محلات پیاده مدار امتیازهای بالاتری را از نظر شاخصهای سلامتی دارا هستند. افراد ساكن در محلات اتومبیل گرا ازارتباط چهره به چهره با هم محلیها محروم هستند وحتی در مواقعی همسایگان نیز تا سالها همدیگر را نمیشناسند. یافته های تحقیقی نشان میدهد كه سكونت در محلات مسكونی خلوت و حاشیهای و حتی سكونت در برجهای مسكونی بلندمرتبه، میزان فعالیت فیزیكی ساكنان به ویژه كودكان را كاهش داده و به بروز مشكلات رفتاری در آنها منجر میشود. امكان بروز بیماریهای تنفسی، اختلالات عصبی وانزوای اجتماعی نیز در كودكان ساكن برجهای مسكونی وجود دارد.

• ویژگیهای محله مسكونی اتومبیلمدار از ویژگیهای یك محله مسكونی اتومبیل مدار میتوان به موارد زیر اشاره كرد : شبكه خیابانهای گسسته وجدا، عدم وجود پیاده روهای عریض و فعال، عدم وجود مسیرهای پیاده درختكاری شده، عدم وجود نورپردازی و اجرای هندسی تقاطعهای پیاده، عدم وجود مغازه های خرده فروشی و راسته های محلی پیاده واتكای محله به یك مركز خرید بزرگ، عدم وجود مدارس و مراكز فرهنگی و بهداشتی و ورزشی در محله - خلوتی بیش از حد محله وغلبه خانه های ویلایی تك واحدی در محله، عدم ایمنی ترافیكی و عدم عرصه بندی مناسب سواره و پیاده در معابر و ناامنی اجتماعی در محله مثل حضور گروههای بزهكار در فضاهای عمومی به ویژه در ساعات غروب وشبها. در مقابل محله اتومبیل گرا، ایده محله پیاده مدار مطرح شده است كه محلات قدیمی شهرهای ایرانی را میتوان دراین ردیف مطرح كرد. زندگی در محله پیاده مدار به معنای نداشتن یا عدم استفاده از اتومبیل نیست بلكه طراحی خیابانها و خانه ها و نحوه استقرار مغازههای فروش و ارائه خدمات روزانه به گونه ای است كه میتواند به طور طبیعی افراد را به تحرك جسمانی واجتماعی در طول زندگی روزمره محلهای وادار كند. محلات پیاده مدار، محلاتی هستند كه در آن به طراحی و وجود پیاده روهای كارا و عریض، بوستان كودك و كهنسالان، پیوستگی معابر و شبكه خیابانها، وجود مسیرهای درختكاری و گل كاری شده قابل پیاده روی، وجود پاركینگهای كافی اتومبیل در كنار راسته های خدماتی و تجاری، بهداشت و نظافت مداوم فضاهای باز، نورپردازی و مبلمان شهری مانند وجود سكوهای پیرنشین و رواقهای سایه دار، وجود كاربریهای مسكونی وتجاری وفرهنگی و ورزشی در محله،تراكم متوسط و بالای سكونتی در محله و وجود واحدهای مسكونی متنوع مانند آپارتمانی وتك واحدی، وجود مركز محله پررونق كه با طی مسافت پیاده قابل دسترس بوده وساكنان را از مراجعه روزانه، با اتومبیل، به محلات دیگر بی نیاز كند توجه ویژه ای میشود. تحقیقات متعدد نیز نشان میدهند وجود فضاهای سبز و باز فعال در محله مانند بوستان محله و بوستان كودك به افزایش ارتباطات غیررسمی، دوستیها، امنیت، نظارت ونشاط اجتماعی كمك میكند. در محلات پیاده مدار كودكان تمایل بیشتری به پیاده روی در فاصله خانه تا مدرسه دارند و به این ترتیب علاوه بر تامین حداقل فعالیت روزانه لازم برای رشد جسمی، تصور ذهنی بهتری نیز از محیط اجتماعی محله كسب میكنند. شكل گیری محلات مسكونی اتومبیل گرا در چند دهه اخیر در حاشیه كلان شهرهایی مانند تهران به ایجاد فضاهای ناامن و فاقد ایمنی و جامعه گریز منجر شده است. همچنین گسترش شبكه های بزرگراهی شهری با وجود حل بخشی از معضلات ترافیكی پیوندهای اجتماعی محلات شهری را از بین برده و ارتباطات بین ساكنان را محدود به جزیره هایی كوچك كرده است. به نظر میرسد گسترش روگذرها و زیرگذرهای پیاده در مسیرهایی كه بزرگراهها عبور كرده اند برای جبران این مسأله ضروری است. همچنین وجود فضاهای گم شده و فاقد مدیریت در حاشیه بزرگراهها و ما بین محلات مسكونی، به جدایی اجتماعی وگسستگی بین بافتهای مسكونی منجر شده است. این در حالی است كه به باور محققان بهداشت محیط بسیاری از بیماریهای رایج مانند سرماخوردگیها، حملات قلبی، سرطان، افسردگی، كشیدن سیگار، فشار خون و چاقی با ارتباطات اجتماعی و خانوادگی و معنوی ارتباط دارند و پیوندهای اجتماعی ضعیف نیز زیانهای مزمن و غیرقابل جبرانی بر سلامت عمومی افراد دارد.

• نارمك پیاده مدار خوشبختانه در بسیاری از شهرهای ایرانی میتوان نمونه محلات شهری پیاده مدار را به عنوان الگویی برای زندگی سالم در آن شهر شناسایی كرد. محله مسكونی نارمك در شرق تهران مصداق بارز یكی از محلات پیاده مدار است كه توانسته است زمینه فعالیت و تحرك جسمانی و پیاده ساكنان محدوده را فراهم نماید. وجود مركز خرید پیاده خیابان آیت و میدان نبوت از یك سو، وجود میادین همسایگی از سوی دیگر مصادیق فضاهای پیاده مدار محلها و همسایگی در نارمك میباشند. همچنین وجود واحدهای مسكونی متنوع برای سلایق و خانوادههای متنوع، وجود مراكز متعدد تجاری، خدماتی، فرهنگی، مذهبی و اداری، وجود خیابانهای محلی پیوسته و مرتبط و رونق اجتماعی محله شرایطی را ایجاد كرده است كه ساكنان نارمك مایحتاج روزانه، هفتگی و ماهانه خود را با طی مسافتهای كوتاه پیاده در مركز محله تامین میكنند. ساكنان نارمك نسبت به محله احساس تعلق و علاقه كرده و سكونت در آن را به بسیاری از محلات دیگر ترجیح میدهند. تحقیقات نشان میدهد كه میزان جابه جاییهای سكونی اهالی نارمك نیز در سی سال اخیر نسبت به بسیاری از محلات دیگر تهران كمتر بوده و بیشتر ساكنان خود را متعلق به محله ومحله را متعلق به خود میدانند و از سكونت در محله راضی هستند.

• فواید محلات پیاده مدار محله پیاده مدار دارایایمنی در مقابل وقوع جرم، تصادفات سواره وپیاده بوده وازترافیك معمولی و سبك برخوردار است. در چنین محلهای اتومبیلها با حداقل سرعت ممكن رانندگی میكنند و مسافركشهای شخصی نیز راهی برای عبور از خیابانهای محلی ندارند اما ساكنان پیاده به سهولت و سرعت میتوانند به تمام نقاط محله دسترسی داشته باشند. فضاهای باز و سبز محلات پیاده مدار در معرض دید ساكنان است و گروههای بزهكار نمیتوانند در آنجا حضور یابند، در عوض گروههای آسیب پذیری چون كودكان و نوجوانان و زنان خانه دار و كهنسالان میتوانند با فراغت در فضاهای باز حاضر شده و در گروههای كوچك به فعالیت بپردازند. ساكنان و همسایگان محلات پیاده مدار در زندگی روزانه با همدیگر مواجهه چهره به چهره دارند و میتوانند با تشكیل گروههای محلی و همسایگی در امور اجتماعی محله مشاركت كرده و سرمایه اجتماعی محله را ارتقا دهند.

 

برگرفته از سایت آفتاب

 

با تشکر از یکی از دوستان