معرفی معرفی بازارها

[*Cloudy sky* 22,513]

بازارها:

سابقه ایجاد بازار در ایران به روزگاران بسیار دور باز می گردد. طبق مدارک تاریخی بازار در بسیاری از شهرهای قبل از اسلام یکی از عناصر مهم شهری بوده است

 

پس از اسلام، گسترش شهرهای اسلامی و افزایش ارتباطات اجتماعی، ازدیاد راههای کاروانی، توسعه کاروانسراها و تبادلات اقتصادی موجب شکل گرفتن فضای بازرگانی و تولیدی

 

موسوم به بازار شد. در شهرهای اسلامی بازار محور اصلی و مرکز اقتصادی شهر بوده و انبارهای مهم، مراکز تولیدی، مراکز توزیع کالاهای گوناگون و مبادلات پولی در آن جای داشتند.

 

بازارها بیشتر در امتداد مهمترین راههای اصلی شهر ساخته می شدند و در اغلب موارد راسته بازار شاهراه اصلی شهر نیز بود که مهمترین و شلوغ ترین دروازه ها را به مرکز شهر

 

متصل می کرد(مانند بازار سلطانیه، بازار اصفهان و بازار نایین). در بیشتر شهرهای اسلامی مسجد جامع در کنار بازار قرار داشت.

 

دکانها در دو سوی راسته اصلی و راسته های فرعی قرار داشتند. برخی از راسته ها به عرضه کالاهای مخصوص اختصاص داشت؛ مانند بازار بزاز ها، کفاش ها، زرگرها و آهنگرها.

 

کاروانسراهای درون شهری ـ که قبلاً مورد بحث قرار گرفت ـ اغلب در پشت دکان های بازار قرار داشت و به وسیله راهرو یا فضای کوچک به بازار مرتبط می شد. بسیاری از سرا ها دو

 

طبقه ساخته می شدند و همه آنها دارای حیاط مرکزی بودند.

 

طول بازارها اندازه مشخص و معینی نداشت و به نسبت وسعت شهر و رونق بازار متفاوت بود. طول راسته اصلی در شهرهای کوچک و متوسط در حدود چند صد متر و در شهرهای

 

بزرگ، بیش از یک کیلومتر بود و عرض بازارها بین پنج تا ده متر بوده است.

 

در ساختمان بازارها از بهترین مصالح و شیوه های معماری استفاده می شد. ستونها و دیوارها بیشتر از سنگ و آجر بود و برای پوشاندن سقف از گچ و آجر استفاده می کردند. برای

 

پوشاندن دهانه های بزرگ مانند چهار سوها و تیمچه ها از گنبد و کاربندی استفاده می شد. پشت بام بازارها هم بیشتر با کاهگل پوشانده می شد؛ زیرا کاهگل هم عایق حرارتی

 

بود و هم عایق رطوبتی. کف بازارها اغلب خاکی بود که در اثر گذشت زمان کوبیده و محکم می شد. البته گاهی از سنگ و آجر برای پوشاندن کف بازار و حجره ها استفاده می کردند.

 

به هر حال، بازار یکی از مهمترین بناهای عمومی شهرهای گوناگون است که در وهله اول برای عرضه، تولید، تبادل و خرید و فروش کالا شکل گرفت، ولی بعدها کارکرد های متعدد

 

فرهنگی و اجتماعی پیدا کرد. رشد و رونق اقتصادی منجر به پیدایش انواع بازار شد که از میان آنها می توان از بازارهای ادواری، بازارهای روستایی، بازارهای ثابت، بازار بین راهی و

 

بازارهای شهری نام برد.

 

انواع بازار از نظر اقلیمی

ساخت بازار سنتی از عوامل اقلیمی متاثر شده ، مصالح بومی و سیستم ساختمانی بازار تحت نفوذ خود قرار می دهد .جرزهای باربر خشتی ،آجری و سنگی و گلی و پوششهای گنبدی از

 

خشت وآجر در مناطق گرم و خشک و پوششهای شیبدار از سفال و چوب در مناطق شمالی استخوانبندی بازار را تشکیل می دهد .

 

مقتضیات اقلیمی و و جغرافیایی از دو طریق مستقیم و غیر مستقیم در شکل بازارها تاثیر گذاشته است.تاثیر مستقیم آنها بیشتر در فرم کالبدی و جزئیات معماری بازارها تجلی کرده

 

است و بازارهای دفلات مرکزی ، بازارهای کویری ، بازارهای نقاط سرد و کوهستانی ، گرم و مرطوب و بازارهای نقاط معتدل بارانی را بوجود آورده است .

 

1- بازارهای مناطق گرم و خشک:

 

به دلیل آب و هوای گرم و خشکی که این مناطق دارا هستند در طرح بازارهایشان با جریان انداختن طبیعی هوا و خشک کردن داخل بازار بوسیله آن استفاده شده است.

 

مانند بازارهای کرمان ، اصفهان ، یزد ، کاشان ، شیراز و...

 

شهرهایی که دارای آب و هوای گرم و خشک هستند واستخوانبندی آجری با پوشش گنبدی شکل تزئینات آنها می باشد

 

2- بازارهای مناطق کوهستانی و سرد:

 

این بازار ها طوری ساخته شده اند که از جریان یافتن هوای سرد خارج به داخل و بالعکس ممانعت می کنند ، در نتیجه هوای داخل بازار عموما ً گرم و مطبوع باقی می ماند مانند بازارهای

 

تبریز همدان و ....

3- بازارهای مناطق گرم و مرطوب:

 

معمولا ً پوشش خرپا مانندی از چوب دارند و علاوه بر آن هواکشهایی به منظور ایجاد کوران در آن پیش بینی شده است و درنتیجه ارتفاع سقف بازار بلندتر از حد معمول است.مانند بازارهای بوشهر و ...

 

4- بازارهای مناطق مرطوب و باران:

در نقاط پر باران ، بازارها دارای سقفهای شیبدار که معمولا ً با سفال پوشیده شده اند می باشد و از مشخصات معماری این گونه مناطق برخوردارند.در طرح این بازارها طریق دفع آب باران

 

حائز اهمیت بوده و در این راه مصالح محلی نیز به نحو احسن استفاده گردیده است.مانند بازار رشت

 

 

عناصر مختلف بازار :

 

1- راسته 5- کالنبار یا خانبار ( محل انبار کالا )

2- رسته 6- تیم یا تیمچه

3- دالان 7- قیصریه

4- سرا ( خان ) 8- دکان

 

1- راسته :

 

راسته ها مسیرهای اصلی بازار ها هستند که یا موازی هم و یا متقاطع بوده اند .وقتی دو راسته اصلی همدیگر را قطع می کردند چهارسو یا چهارسوق بوجود آمده و معمولا ً سر آن را پخ

 

گویند.

 

راسته های معروف در بازار اصفهان ، کرمان ، شیراز ، تبریز و... وجود دارد.

 

در بعضی از شهرها به مناسبتهایی ، این مسیرها طولانی می شدند مثل بازار زنجان که طولانی ترین بازار سرپوشیده ایران است و دلیل آن سرمای زیاد و طولانی شهر است.

 

- در چهارسوق بازار مکانی برای داروغه بنام تخت داروغه یا تخت میر شب که انتظامات بازار را حفظ می کرده است ، اختصاص داده شده است .

 

2- رسته :

به معنی صنف است و در بخشهای مختلف راسته اصلی قرار دارد مثل رسته مسگرها و... این عنصر محیطی آزاد برای خریدار بوده که با مراجعه به رسته مخصوص جنس مورد نظر را خریداری

 

کرده ، رسته ها معمولا ً روبه روی هم نیستند و انها را بصورت متقاطع می سازند تا از شلوغی بکاهند . رسته های معروف در اصفهان و کرمان و ... است.

 

3- دالان :

فرق دالان با رسته در این است که در دالان در کنار جنسهای مشابه ،جنسهای مختلفی نیز وجود دارد.سه دالان ( ملک تهران ) از معروفترین دالانها هستند .

 

4- سرا یا خان :

همان تجارخانه هست . نمونه جنس در آنجا تحویل گرفته شده و در جاهای مختلف پخش می شود .سرای گنجعلی خان کرمان و سرای وزیر قزوین در حد تناسب است ولی متاسفانه گنبد

 

سرای وزیر قزوین فرو ریخته است.

 

5- خانبار یا کالنبار :

محل انبار و کار روی جنس بوده است . ابتدا جنس را از راهی موازی بازار بنام پس کوچه یا پشت کوچه در انبارها خالی می کردند ، خانبارها محوطه بزرگی در پشت سراها بوده و در آنجا

 

چند کارگاه و انبار وجود داشته است. در پشت سرای قزوین و گنجعلی خان کرمان هنوز خانبارهایی وجود دارد.

 

6- تیم یا تیمچه:

در واقع مرکز چند تجارخانه مشابه بوده است و به معنی چیز گر و جمع و جور و وسیع می باشد . فرق آن با سرا در این است که تیم و تیمچه را بعدها سرپوشیده می کردند. از تیمچه های

 

معروف تیمچه حاجب الدوله و تیم بزرگ تهران را می توان نام برد.

 

7- قیصریه یا قیصرا :

به معنای سرای دراز است و محل کار صنعتگران و پیشه وران ظریف کار مانند زرگران ، بزازان ، سوزن دوزان بوده و بیش از همه سراهای شهری و خانها و کالنبار ها بچشم می خورد که رسته

 

بازار چون رشته ای آنها را به هم پیوسته بود. از قیصریه های معروف ،قیصریه قزوین و قیصریه ابراهیم خان در کرمان و قیصریه وکیل شیراز نام برد.

 

8- دکان :

دکان متناسب با کالاهایی که در آن عرضه می شود شکل و ابعاد خاصی داشته که دارای انبارها و کارگاههایی نیز می باشد.