نمودار کنترل تطابق پذیر

[Alireza Hashemi 33392]

این مطلب به همت خانم مهندس مریم شکاری تهیه شده است.

 

مدت زمان مدیدی است که از کیفیت, با عنوان یک فاکتور رقابتی کلیدی در جهان نام برده می شود. در بحث کیفیت، صاحب نظران معتقدند که نمی¬توان کیفیت را بوسیله انجام فعالیتها بازرسی و آزمون در محصول گنجاند و محصول باید از ابتدا درست تولید شود. این بدان معنا است که فرایند تولید باید از ثبات مناسبی برخوردار باشد و کلیه افرادی که به گونه¬ایی با فرایند سر و کار دارند باید بطور مستمر سعی در بهبود عملکرد فرایند و کاهش تغییر پذیری در پارامترهای کلیدی داشته باشند. کنترل فرایند آماری حین تولید ابزار اصلی مورد نیاز جهت دست یافتن به چنین هدفی است. نمودارهای کنترل از ساده¬ترین و قدرتمندترین روشهای کنترل فرایند آماری حین تولید هستند. یک نمودار کنترل طراحی شده خوب باید توانایی تشخیص سریع تغییرات بوجود آمده در فرایند را داشته باشد و به کاربر اعلام کند که چه زمانی فرایند محتاج اقدام اصلاحی است. نمودارهاي كنترل استاندارد به دليل سادگي بکارگیری، كاربرد وسيعي در صنايع مختلف داشته¬اند. در نمودارهاي کنترل استاندارد تمامی پارامترهاي نمودار كنترل ثابت هستند، يعني نمونه¬هایی با اندازه ثابت و در فواصل نمونه¬گیری یکسان از فرایند گرفته شده و علاوه بر آن حدود کنترل نیز ثابت در نظر گرفته می¬شوند. این نمونه گیری تا زمانی ادامه پیدا می کند که یک نقطه خارج از حدود کنترل قرار گیرد. در این حالت فرایند متوقف شده و دنبال علت یا علل وقوع این تغییر می گردیم و آن را رفع نموده و مجددا فرایند شروع به کار می کند. یکی از عمده ترین نقاط ضعف نمودار کنترل استاندارد این است که این نمودارها نسبت به پی بردن به تغییرات کوچک در فرایند، مثلا تغیراتی به اندازه 1/5 انحراف معیار یا کمتر، نسبتا بی تفاوت هستند. در دو دهه اخیر نوآوری¬های زیادی در خصوص بهبود عملکرد نمودارهای کنترل استاندارد انجام شده است. معرفی نمودارهای کنترل تطابق پذیر(1) از جمله این موارد است.

 

نمودار کنترل تطابق پذیر، نموداری هستند که حداقل یکی از پارامترهای آن ، یعنی اندازه نمونه در هر بار نمونه گیری (n), فاصله زمانی بین نمونه ها (h) و ضریب حدود کنترل(k)، در طول زمان متغیر باشد. تطابق پذیری ویژگی است که به نمودارهای مختلف برای بهبود کارایی آنها اضافه می¬شود وکارایی آنها را نسبت به نمودارهای استاندارد، با شناسایی سریعتر تغییرات رخ داده در فرایند و جلوگیری از تولید محصولات معیوب بیشتر در طول زمان، افزایش می¬دهد. در نمودارهای تطابق پذیر حدود هشداری بر روی نمودار کنترل رسم شده و آن را به چندین ناحیه تقسیم می¬کند. در این نمودارها برای تعیین پارامترهای مورد نظر در نمونه بعدی، از مقدار آماره محاسبه شده کنونی استفاده می¬شود.

 

نمودارهاي كنترل تطابق پذير به هفت دسته كلي تقسيم مي شوند:

1. نمودارهايي كه در آنها ضريب كنترل (k) نمودار (2)متغير است.

2. نمودارهاي تطابقي كه در آنها اندازه نمونه (n) نمودار (3) متغیر است.

3. نمودارهاي تطابقي كه در آنها فاصله زماني بين نمونه گيري¬ها (h) متغیر (4) است.

4. نمودارهاي تطابقي كه در آنها هم اندازه نمونه و هم فاصله زمانی بين نمونه گیری¬ها (n,h) متغیر (5) هستند.

5. نمودارهاي تطابقي كه در آنها هم اندازه نمونه و هم ضريب حدود كنترل (n,k) متغیر (6) هستند.

6. نمودارهاي تطابقي كه در آنها فاصله بين نمونه ها و ضريب حدود كنترل (h,k) متغیر (7) هستند.

7. نمودارهاي تطابقي كه در آنها تمام پارامترهاي نمودار كنترل (n,h,k) متغیر (8) هستند.

 

نمودارهاي كنترل تطابق پذير بسيار كاراتر از نمودارهاي استاندارد هستند چون از اطلاعات قبلي فرايند براي تعيين رويه نمونه گيري بعدي استفاده مي كنند. نمودارهاي كنترل VSS نمودارهاي كنترلي هستند كه بر حسب مقدار آماره مشاهده شده در نمونه كنوني، اندازه نمونه بعدي تعيين مي شود.

نمودارهاي كنترل VSI، نمودارهاي كنترلي هستند كه بر حسب مقدار آماره مشاهده شده در نمونه كنوني، فاصله نمونه گيري بعدي تعيين مي شود. نمودارهاي كنترل VSSI نمودارهاي كنترلي هستند كه بر حسب مقدار آماره مشاهده شده در نمونه كنوني، اندازه نمونه و فاصله نمونه گيري بعدي تعيين مي شود.

نشان داده شده است كه با بكار بردن نمودارهاي كنترل تطابق پذير در عمل، كارايي به نحو چشمگيري در پايش فرايندها افزايش مي يابد. درنمودارهاي تطابقي از يك يا بيش از يك حد هشدار استفاده مي شود و نمودار كنترل به سه يا بيش از سه منطقه تقسيم مي شود. تغيير اندازه نمونه و/يا فاصله نمونه گيري بر اين منطق استوار است كه با رسم يك نقطه در نزديك حدود كنترل، احتمال اينكه فرايند به حالت خارج از كنترل تغییر وضعیت داده باشد بيشتر است. بنابراين نمونه بعدي بايد در فاصله زماني كوتاهتر و/يا با اندازه نمونه بزرگتر گرفته مي شود تا در صورت وجود تغيير، اين تغيير زودتر شناسايي شده و فرايند مدت زمان كمتري در حالت خارج از كنترل كار كند.

در تحقیقات انجام شده، نشان داده شده است که نمودارهای کنترل تطابق پذیر تغییرات کوچک و متوسط ایجاد شده در پارامترهای فرایند را بسیار سریعتر از نمودارهای استاندارد مربوطه شناسایی می¬کنند.

 

بکاربردن ویژگیهای تطابقی ممکن است منجر به بهبود قابل توجهی در عملکرد اقتصادی و در نتیجه بهبود منافع اقتصادی شود. در سالهای اخیر توجه خاصی به نمودارهای کنترل تطابقی شده و این نوع نمودارها پتانسیل زیادی برای انجام تحقیق دارند.