قنات گناباد

[spow 44197]

قنات بزرگترین اقدام مربوط به تهیه آب در روزگار باستان می باشد. هرگاه سطح آب به زمین نزدیک بوده، شیب آن هم کافی باشد، طول قنات از چند کیلومتر تجاوز نمی کند؛ ولی مسطح بودن زمین و شیب ملایم گاهی طول قنات را تا یک صد و بیست کیلومتر هم می رساند. این قنوات یزد از فاصله های دور با تحمل مخارج گزاف به دست می آیند. در بعضی از نقاط که سطح آب در عمق زیادی قرار دارد، چاهها مخصوصاً مادر چاه تا سیصد متر عمق دارند، مانند قنات گناباد. این قنات همزمان با ورود آریائی ها حفر گردیده است. عمر قنات گناباد که مادرچاه آن 300 متر عمق دارد را 2500 سال برآورد کرده اند.

 

این قنات بزرگترین و قدیمیترین قنات جهان می باشد و حتی زلزله های بزرگ نیز تاکنون به آن آسیبی نرسانده و فقط برخی قنوات یزد به لحاظ مسافت از آن طولانی تر می باشند.

قنات قصبه گناباد بعنوان یكی از پدیده های شگفت انگیز دست ساخته انسان در طول تاریخ و نمادی از هم نوایی بشر با طبیعت توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب كرده است . این قنات از میانه ارضی كوی شرقی گناباد از محلی معروف به « برج علی ضامن » در داخل رسوب های ریزدانه آغاز شده و از هفت كانال متصل به هم شكل گرفته است . بر اساس آخرین مطالعات طول این قنات 33113 متر و تعداد چاه های آن متجاوز از 470 حلقه و عمق مادر چاه آن نیز حدوداً 280 تا 300 متر است . ناصر خسرو قبادیانی نخستین كسی است كه در سفر نامه اش به توصیف این قنات پرداخته و عمق چاه آن را هفتصد گز و طول آن چهار فرسنگ ذكر نموده و آن را نیز به كیخسرو نسبت داده است . ظاهرا وی از كنار طولانی ترین رشته انشعابی این قنات به نام دولاب نو عبور نموده است . فضای داخلی قنات دارای كانالها و طونلها اعجاب انگیزی است كه با بررسی های انجام یافته بر روی آن حفره هایی مشخص شده است . ظاهرا این قسمتها برای قرار دادن چراغ و پیه سوز و وسایل روشنایی به كار می رفته است در حال حاضر میزان آبدهی این قنات 150 لیتر در ثانیه است . قطعه سفالهای پراكنده در اطراف دهانه چاه حاكی از این است كه رشته قصبه در واقع كانال اولیه اصلی قنات گناباد بوده كه در زمان هخامنشیان حفر شده و در پی آن رشته های دیگر در مواقع خشكسالی ایجاد شده است.

 

با این توصیف و با توجه به عمق چاهها و طول قنوات می توان به مهارت و استادی ایرانیان چیره دست پی برد که چگونه از قرنها پیش قادر بودند به با وسایل خیل ساده و ابتدایی شیب آب زیر زمینی و طراز زمین را در عمق چند صد متری از زیر زمین طوری حساب کنند که آب پس از طی کیلومترها در نقطه محاسبه شده به سطح زمین برسد و به قول مقنی ها « آفتابی » شود. یعنی از تاریکی خارج و در معرض آفتاب و روشنایی قرار گیرد.