طراحی صنعتی

[spow 44197]

طراحي صنعتي

هدف:

آيا بايد محصولات زيبا را در موزه ها و نمايشگاهها ديد؟ يا اينكه بايد دنيايي داشته باشيم كه زيبايي در گوشه گوشه آن جلوه گر باشد؟

رشته طراحي صنعتي براساس ديدگاه دوم شكل گرفته است. البته نبايد تصور كرد كه رشته طراحي صنعتي فقط به زيبايي محصولات مي انديشد بلكه اين رشته معتقد است كه در ساخت محصولات مورد استفاده بشر بايد از لطافت، زيبايي و ظرافت هنر و همچنين فناوري و كارآيي علم بهره گرفت تا بتوان زندگي زيباتر و راحتتري داشت. يعني طراحان صنعتي توسعه دهنده و تكامل بخش محصولاتي هستند كه ما هر روزه از آنها استفاده مي كنيم.

اگر بخواهيد يك روز زندگي خود را شرح دهيد، در آغاز چه صحنه اي را توصيف خواهيد كرد؟ زماني كه با زنگ ساعت از خواب بيدار مي شود يا هنگامي كه صورت خود را در مقابل روشويي مي شوييد؟ آيا از لحظه صرف صبحانه سخن مي گوييد يا از زماني كه پياده يا سواره به مدرسه مي رويد؟

مي پرسيد هدفم از طرح اين سوالها چيست؟ مي خواهم بگويم كه هر يك از صحنه هاي فوق، بيانگر نقش مهم رشته طراحي صنعتي در زندگي روزمره ما است.

زيرا توليداتي كه ما روزمره با آنها سروكار داريم از قبيل ساعت، لوازم بهداشتي، لوازم خانگي و يا خودروها، يا با ايده طراحان صنعتي ساخته شده اند و يا طراحان صنعتي در تكامل و بهبود اين وسايل نقش داشته اند. در واقع طراحان صنعتي فعاليتي كه بر طبق عوامل اقتصادي، فني و زيبايي شناختي، محصولات، وسايل و يا سيستم هايي را كه بعد از توليد وارد بازار خواهند شد، ابداع مي كند.

آقاي لاهيجي مدرس طراحي صنعتي دانشگاه تهران در معرفي اين رشته مي گويد:

"رشته طراحي صنعتي به طراحي محصولات مي پردازد. يعني كليه لوازم، تجهيزات و محصولاتي كه مورد استفاده انسان است، از لوازم آشپزخانه گرفته تا محصولات بسيار پيچيده مثل سيستم هاي كامپيوتري را طراحي مي كند. به عبارت ديگر طراحي صنعتي تلاش مي كند كه سختي و خشونت صنعت را از آن بگيرد تا محصول صنعتي براي مشتري لطيف گردد و در اين كار هم منافع كارفرما و هم استفاده كننده را در نظر مي گيرد."

و آقاي لاهيجي در ادامه مي گويد: "امروزه ديدگاههاي جديدي در زمينه طراحي صنعتي ارائه شده است. براي مثال مي گويند كه طراحي بايد احساس مسووليت كند و محصولي را طراحي كند كه به طبيعت ضرري نرساند. و قابل بازيافت باشد. اين ديدگاه، طراحي صنعتي را كاري بسيار تخصصي مي داند كه نياز به گذراندن دوره هاي خاص و تجربه كاري دارد."

وي همچنين در مورد نحوه كار يك طراح صنعتي مي گويد: "يك طراح صنعتي در ابتدا يكي از مشكلات جامعه را مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار مي دهد و نيازهاي توليدكننده و مصرف كننده را در زمينه مورد نظر جمع آوري مي كند و سپس براساس اطلاعات به دست آمده، صورت مساله خود را تهيه مي كند و در نهايت با توجه به فرهنگ بومي، اقتصاد، روانشناسي، ديدگاههاي هنري، روشهاي توليد، تكنولوژي توليد، نوع مواد مورد استفاده و مسائل زيست محيطي، طرح محصولي جديد راارائه مي دهد و يا يكي از معايب محصولات قديمي را برطرف مي سازد."

خانم حجازي مدرس طراحي صنعتي دانشگاه تهران در معرفي اين رشته مي گويد:

"طراحي صنعتي كه شالوده اي از علم و صنعت و هنر است، كوششي ذهني براي آماده كردن بعضي نيازها به بهترين وجه ممكن مي باشد. اين رشته نوعي فعاليت مهندسي است كه تقريباً همه حوزه هاي زندگي بشري را در برمي گيرد و بر كشفيات و قوانين علمي متكي است و شرايط لازم را براي به كارگيري اين قوانين در ساخت كالاهاي مفيد به وجود مي آورد."

محمدرضا محمدي دانشجوي طراحي صنعتي دانشگاه تهران نيز مي گويد:

"طراحي صنعتي تلاش و حركتي به سوي پاسخ دادن به نيازهاي واقعي و گاه كاذب انسانها است."

وي در توضيح سخن خويش مي گويد: "يك طراح صنعتي نيازهاي روحي و جسمي انسان را كشف، شناسايي و حتي ايجاد مي كند. براي مثال وقتي طراح صنعتي ديد كه سيستم هاي قديم بانكي، نمي تواند پاسخگوي نيازهاي جامعه باشد، طرح عبابربانك را ارائه داد. همچنين در جوامع مدرن گاه يك طراح صنعتي نيازهاي كاذبي را ايجاد كرده و به آن ها پاسخ مي دهد براي مثال يك كالا را طوري طراحي مي كند كه تاريخ مصرف داشته باشد يعني تا يك زمان مشخصي مد روز باشد و سپس از رده خارج گردد و با اين كار خود در جهت منافع صاحبان صنايع قدم بر مي دارد."

محمد رحيميان يكي ديگر از دانشجويان طراحي صنعتي دانشگاه تهران نيز معتقد است طراحي صنعتي رشته اي است كه به بهينه سازي آنچه داريم و رفع نيازهايي كه با آن برخورد مي كنيم، مي پردازد. يعني يك طراح صنعتي به طراحي اشياء و وسايلي مي پردازد كه انسان در زندگي روزمره از آنها استفاده مي كند و به اين وسيله زندگي را براي انسانها راحتتر و زيباتر مي كند.

[spow 44197]

گرايش هاي مقطع ليسانس:

در مقطع ليسانس گرايش خاصي ندارد و در همان زمينه اصلي طراحي صنعتي دانشجويان به فعاليت مي پردازند.

آينده شغلي، بازار كار، درآمد:

آيا مي دانيد كه استفاده مناسب از رنگ در صنايع خودروسازي ژاپن در كنار فن آوري پيشرفته، هم اينك اين كشور را به دومين صادركننده خودرو در جهان تبديل كرده است؟ آيا مي دانيد كه براساس يك تحقيق انجام شده توسط يك موسسه انگليسي 48% خريداران با مشاهده محصول در بسته بندي مناسب و جذاب اقدام به خريد آن مي كنند؟ و آيا مي دانيد كه به گفته يكي از كارشناسان بخش صنعت بسياري از كالاهاي ايراني با وجود مرغوبيت بالا، به صورت فله اي از كشور خارج و با بسته بندي مناسب و اين بار با قيمت گزاف دوباره به كشور وارد مي شوند؟

آنچه گفتيم بيانگر آن است كه امروز طراحي صنعتي يكي از مهمترين و كاربردي ترين رشته هاي دنيا است چرا كه طراحي صنعتي با تغيير در كيفيت كالا، شكل ظاهري، رنگ آميزي كالا و بسته بندي آن، مي تواند جوابگوي سلايق مختلف و نيازهاي متفاوت گردد و در نتيجه موفقيت توليد كننده و فروشنده را تضمين كند. به همين دليل در كشورهاي پيشرفته دنيا، طراحي صنعتي يكي از 15 رشته پول ساز مي باشد.

اما متاسفانه اين رشته مهم و كليدي كه در واقع مي تواند كيفيت زندگي را در اجتماع تغيير دهد، در كشور ما جايگاه واقعي خود را نيافته است و فرصت هاي شغلي كارشناسان اين رشته محدود مي باشد.

آقاي لاهيجي درباره علت اين امر مي گويد:

"طراحي صنعتي در كشورهايي كه تكنولوژي توليد بالا باشد، نقش مهمي دارد ولي متاسفانه در كشور ما تكنولوژي توليد پايين است و ما توليدات محدودي داريم و 99% همين توليدات محدود نيز كپي از توليدات خارجي است. يعني كارخانه دارها براي طرح جديد سرمايه گذاري نمي كنند. براي همين فرصت هاي شغلي براي طراحهان صنعتي بسيار محدود است. براي همين فرصت هاي شغلي براي طراحان صنعتي بسيار محدود است. البته در چند سال اخير بعضي از كارخانه ها براي رقابت، محصولات متنوع و زيبايي را توليد مي كنند و در بعضي از بخش ها، طراحي صنعتي بتدريج وارد مي شود مثلاً در حال حاضر در صنعت راه آهن، طراحان صنعتي براي جلب رضايت مشتري قسمت هاي مختلف كوپه ها و ايستگاهها را طراحي مي كنند. اما آنچه انجام مي گيرد، بسيار محدود است بخصوص اينكه در كشور ما به دليل مشكلات مختلف و متعدد، بستر مناسبي براي طراحي صنعتي وجود ندارد و از سوي ديگر اگر توجه لازم را به اين امر نداشته باشيم مطمئناً در جنگ صنعتي و صادراتي جهان كه هر كشور و يا شركتي سعي مي كند محصولات بهتر، زيباتر و با قيمت ارزانتري بسازد تا بتواند فروش خود را بالا ببرد، پيروز نخواهي شد."

محمدرضا رحيميان نيز ضمن انتقاد از محدود بودن فرصت هاي شغلي براي فارغ التحصيلان اين رشته مي گويد:

"چون شغلي به نام طراحي صنعتي در وزارت كار پيش بيني نشده است، فارغ التحصيلان اين رشته در جامعه ما جايگاه روشن و مشخصي ندارند از همين رو در كارخانه هاي توليد انبوه واحدي به نام طراحي صنعتي وجود ندارد و يا اگر هست، جنبه نمادين و سطحي دارد."

شيما شعبان نيز در همين زمينه مي گويد: "در كشور ما ارتباط نزديكي بين صنايع و دانشگاه وجود ندارد و به همين خاطر صاحبان صنايع اين رشته را نمي شناسند و حتي در بسياري از كارخانه ها يك مهندس مكانيك،كار طراح صنعتي را انجام مي دهد يعني هم طرح يك محصول و هم توليد آن برعهده مهندس مكانيك مي باشد."

محمدرضا محمدي نيز در اين زمينه مي گويد:

"در حالي كه طرحهاي فارغ التحصيلان و دانشجويان طراحي صنعتي ايران، در خارج از كشور خريدار دارد و حتي در مسابقه اي كه كارخانه بنز برگزار كرد، يكي از طرحهاي برنده توسط يك دانشجوي ايراني ارائه شده بود، اما در كشور خودمان فارغ التحصيلان اين رشته هنوز حضور فعالي در صنعت ندارند و تنها در بحث مبلمان شهري و تا حدودي لوازم خانگي فعاليت مي كنند."

[spow 44197]

توانايي هاي مورد نياز و قابل توصيه

در بين دانشجويان طراحي صنعتي معروف است كه مي گويند: "يك طراح صنعتي اقيانوسي است با يك متر عمق، يعني يك متخصص طراحي صنعتي بايد اطلاعات عمومي بسيار گسترده اي داشته باشد تا بتواند به ياري اين اطلاعات طرح جديدي ارائه بدهد.

خانم حجازي در همين زمينه مي گويد:

"طراحي نوعي فعاليت خلاق است كه نياز به پايه محكم در رياضيات، فيزيك، شيمي، مكانيك، ترموديناميك، هيدروديناميك، مهندسي برق، مهندسي ساخت و توليد، تكنولوژي مواد، نظريه طراحي و همچنين دانش و تجربه علمي در حوزه هاي تخصصي دارد. در ضمن ابتكار، تصميم ، بينش اقتصادي، پشتكار، خوش بيني، اجتماعي بودن و كار گروهي كيفيت هايي هستند كه طراحان را در جايگاهي مناسب قرار مي دهد و يك طراح مسوول بايد از اين ويژگي ها برخوردار باشند."

وي در ادامه مي گويد: "يك ويژگي مهم و ضروري براي طراح، احساس مسووليت و تعهد مي باشد چرا كه يك طراح صنعتي به صورت اشيا در اختيار انسان نوعي رابطه جسمي و روحي با او برقرار مي كند. به گونه اي كه اگر كليه نكات و مقتضيات لازم در توليدات رعايت نشود، ممكن است خسارات جبران ناپذيري بر روح و جسم انسانها وارد كند."

آقاي لاهيجي نيز درباره ويژگي ها و توانمندي هاي لازم براي موفقيت در اين رشته مي گويد:

"در رشته طراحي صنعتي، خلاقيت حرف اول را مي زند و دانشجوي اين رشته بايد توانايي نوآوري و تفكر خلاق را داشته باشد و بخواهد كه كار هنري بكند. يعني هم هنر و هم صنعت را درك كرده و هم قدرت مديريت داشته باشد و علاوه بر موارد فوق با مباحث كاربردي علوم پايه مثل فيزيك، شيمي، هندسه و زيست شناسي آشنا باشد."

وي در ادامه ضمن انتقاد از نحوه برگزاري آزمون ورودي رشته طراحي صنعتي مي گويد: "در انجمن هاي بزرگ طراحي صنعتي جهان براي كساني كه مي خواهند وارد اين رشته شوند، در آغاز نحوه كار يك طراحي صنعتي شرح داده مي شود يعني مي گويند كه در اين رشته بايد روزي 6 ساعت طراحي كرد، مطالعه نمود، زحمت كشيد و در مسابقات هنري بين المللي شركت داشت تا بتوان موفق شد تا اگر كسي صبر و حوصله لازم را ندارد و واقعاً علاقه مند به اين رشته نيست، از همان ابتدا وارد رشته طراحي نشود. البته در كشور ما با اين حجم داوطلب امكان چنين كاري وجود ندارد اما حداقل مي توان در آزمون سراسري علاوه بر سوالهاي تستي، چند آزمون طراحي نيز از داوطلبان گرفت براي مثال از آنها خواسته شد تا در يك فرصت محدود، محصولي را طراحي كرده و مشكل آن را حل سازند. بدون شك چنين آزموني مي تواند در سنجش قدرت خلاقيت، آمادگي و علاقه داوطلبان نقش مهمي داشته باشد، حتي اگر هيچ داوطلبي طرحهاي فوق را به درستي نكشيده باشد."

محمدرضا محمدي نير ضمن اشاره به اهميت توانايي طراحي و آشنايي با سواد بصري براي دانشجويان اين رشته مي گويد:

"عده اي تصور مي كند كه براي موفقيت در رشته طراحي صنعتي بايد در رياضي، فيزيك و يا علوم مهندسي قوي بود و تبحر داشت. اين ديدگاه اشتباه است چون مطمئناً چنين چيزي غيرممكن مي باشد. در واقع تنها لازم است كه يك طراح صنعتي تا حدودي با اين علوم آشنا باشد تا بتواند از محدوديت ها و ظرفيت هاي اين علوم مطلع شود. و با متخصصان علوم ياد شده ارتباط برقرار كند. نه اين كه خود در حد يك متخصص الكترونيك، مكانيك و يا فيزيك اطلاعات تخصصي داشته باشد."

نازنين محمدپور دانشجوي طراحي صنعتي دانشگاه تهران نيز خلاقيت را مهمترين اصل براي موفقيت در اين رشته مي داند تا فرد بتواند به ياري قدرت خلاقه خويش از محيط اطرافش ايده بگيرد.

وي همچنين اعتقاد دارد كه دانشجوي طراحي صنعتي بايد مردم شناس، روانشناسي و جامعه شناس خوبي باشد تا وسايلي كه طراحي مي كند، منطبق با نيازها و علايق مردم باشد.

ليلا خجسته راد فارغ التحصيل طراحي صنعتي دانشگاه الزهرا نيز در اين مورد مي گويد:

"دانشجوي اين رشته بايد نگاه خود را به اطراف و اشيآء دقيق تر كرده و پيوسته نيازهاي فردي و اجتماعي افراد را در ذهن خود مرور كند. او بايد به راحتي با محيط هاي كاري ارتباط برقرار كرده و تجارب خود را از نظر فني گسترش دهد به گونه اي كه بتواند عملكرد طرح خود را كاملاً توجيه نمايد و تمامي مراحل اجرايي ان را خود زير نظر داشته باشد."

وي همچنين در مورد جاذبه هاي اين رشته مي گويد: "طراحي صنعتي رشته متنوع و جذابي است كه در صورت فعال بودن و داشتن علاقه، ذهن جستجوگر فرد را به سوي يافته هاي تازه هدايت مي كند و با تكامل و رشد در ان مي توان به نيروي كارآمدي تبديل شد كه همواره در پي يافتن ايده هاي نو و قابل طرح باشد."