بانک

[spow 44197]

تعریف بانک

بانک ها موسساتی هستند که از محل سپرده های مردم می توانند سرمایه های لازم را در اختیار صاحبان واحدهای صنعتی، کشاورزی و بازرگانی و اشخاص قرار دهند. تکامل بانکداری به زمانی که نوشتن به وجود آمد برمی گردد و اکنون به عنوان یک موسسه مالی که به بانکداری و ارائه خدمات فاینانس می پردازد همچنان رو به تکامل است.

 

در حال حاضر عموماً واژه بانک به موسسه ای گفته می شود که مجوز بانکداری داشته باشد. مجوز بانکداری توسط دستگاه های نظارت مالی اعطا می شود و حق ارائه اغلب خدمات مهم بانکی از قبیل پذیرش سپرده ها و دادن وام را می دهد. موسسه های مالی دیگری هم وجود دارند که تعریف حقوقی بانک را ندارند و در اصطلاح موسسه اعتباری غیر بانکی نامیده می شوند. بانک ها زیرمجموعه ای از صنعت خدمات مالی هستند. به طور معمول سود بانک ها از طریق کارمزد انجام خدمات مالی و نیز بهره ای که از راه سپردهای مشتریان به دست می آید حاصل می شو د. در ایران بانک ها به عنوان یک موسسه ی اقتصادی از طریق عقود متفاوت اسلامی با مشتریان مشارکت کرده، سود حاصل می کنند«بانکداری اسلامی».

 

خدماتی که معمولاً به وسیله بانک ها ارائه می شوند

 

اگرچه نوع خدمات ارائه شده به وسیله یک بانک به نوع بانک و کشور بستگی دارد، معمولاً بانک ها خدمات زیر را ارائه می دهند:

 

• دریافت مستقیم سپرده های اشخاص و افتتاح حساب جاری و حساب سپرده سرمایه گذاری

• اعطای وام به شرکت ها و اشخاص

• تسهیل مبادله پول از طریق انتقال تلفنی

• صدور کارت اعتباری، دستگاه خودپرداز و کارت بدهی

• بانکداری اینترنتی

• نگهداری از اشیای قیمتی، به ویژه در صندوق امانات

[spow 44197]

انواع بانک

بانک های مختلفی وجود دارد که شامل موارد زیر می شود:

• بانک مرکزی که معمولاً سیاست پولی یک کشور را کنترل می کند. اغلب این بانک مسئولیت کنترل تهیه پول و چاپ اسکناس را به عهده دارد. از میان آنها می توان بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را نام برد.

• بانک تجاری که به طور سنتی به تامین منابع مالی تجارت می پردازد. اما در تعریف امروزی به بانک هایی گفته می شود که سرمایه شرکت ها را به جای وام به شکل سهام تامین می کنند.

 

 

بانک تجاری

بانک های تجاری با قبول انواع سپرده و اعطاء اعتبار نقش اساسی در فعالیت های اقتصادی هر کشور ایفا می کنند. بانک های تجاری به خصوص وظیفه دارند سرمایه جاری موسسات تولیدی و بازرگانی را تامین نمایند. این نوع بانک ها معمولاً به انجام دادن عملیات معمولی بانکی از قبیل قبول سپرده، نقل و انتقال پول در داخل، انجام معاملات ارزی، صدور ضمانت نامه، اعطای تسهیلات، افتتاح اعتبار در حساب جاری، تنزیل اسناد و اوراق تجاری خرید دین و خدمات متنوع دیگر می پردازند.

بانک های تجاری از سرمایه گذاری های مستقیم در خرید و فروش کالا به منظور تجارت و از ایجاد انحصارات بزرگ منع گردیده اند.

 

 

 

بانک تخصصی یا توسعه ای

بانک توسعه ای به بانکی گفته می شود که علاوه بر وظایف اعتباری بانکی عهده دار وظایف توسعه ای نیز می باشد، که اصلی ترین وظیفه آنها تجهیز منابع مالی نسبتاً ارزان در میان مدت و بلند مدت برای اجرای طرح های اقتصادی است. بانک های توسعه ای یا تخصصی عامل انتقال دهنده سیاست های اقتصادی دولت به بخش های مربوطه بوده و با برنامه ریزیهای صحیح، منابع مالی جمع آوری شده را دربخش های مختلف اقتصادی توزیع می نمایند.

 

بانک های تخصصی در ایران عبارتند از :

• بانک توسعه صادرات

• بانک کشاورزی

• بانک صنعت و معدن

• بانک مسکن

[spow 44197]

مجوز بانکداری

دارا بودن مجوز بانکداری برای یک موسسه مالی که می خواهد خدمات بانکی ارائه دهد ضروری است. بر اساس اغلب قوانین فعالیت های اصلی بانکی از قبیل گرفتن سپرده مردم تنها منحصر به دارندگان این مجوز می شود.

 

با این وجود برخی ازخدمات بانکی به وسیله موسساتی ارائه می شود که مجوز بانکداری ندارند. از جمله می توان موسسسه ای را نام برد که غیر بانکی نامیده می شود.

 

تاریخچه بانکداری در ایران

بانکداری در ایران از قرون وسطی تا اوایل قرن نوزدهم منحصر به فعالیتهای صرافی بود.

صرافیهای بزرگی در تبریز ، مشهد ، تهران ، اصفهان ، شیراز و بوشهر یعنی مراکز تجاری عمده آن دوره وجود داشتند . در این دوره هیچ موسسه دولتی یا بانک خارجی در کشور فعالیت نداشت و نقل و انتقال وجوه در داخل یا در خارج توسط صرافان انجام می گرفت .

موسسات صرافی عمده آن روزگار شامل تجارتخانه برادران تومانیانس ، تجارتخانه جمشیدیان ، تجارتخانه جهانیان و شرکت اتحادیه بودند که فعالیت اکثر آنها تا قبل از سال 1300 هجری شمسی متوقف گردید .

 

اولین بانکی که در ایران تاسیس شد ، شعبه یک بانک انگلیسی بود که مرکز آن در لندن و حوزه فعالیت آن جنوب آسیا به ویژه هندوستان می بود . این بانک ، بانک جدید شرق خوانده می شد . مؤسس اين بانك فردي انگليسي به نام “پاول جوليوس رويتر“ بوده است. در سال 1266 هجری شمسی ابتدا شعبه ای در تهران ایجاد کرده و سپس به ایجاد شعب در اصفهان ، بوشهر ، تبریز ، رشت ، شیراز و مشهد اقدام نمود . در سال 1269 هجری شمسی بانک داراییهای خود را به بانک شاهی ایران که این بانک نیز بانکی انگلیسی بود فروخت و از آن پس بانک شاهی ایران جانشین بانک جدید شرق شد.

بانکهای خارجی که در ایران تاسیس شدند به ترتیب عبارتند از : بانک شاهی ایران ، بانک استقراضی ایران ، بانک عثمانی ، بانک روس و ایران و پس از آن بانکهای ایرانی قدم به عرصه وجود گذاشت .

 

البته لازم به ذکر است که بانک عثمانی یک بانک انگلیسی بود که با سرمایه مشترک انگلیس و فرانسه در ترکیه امروز تاسیس شد . این بانک در سال 1301 شعبه ای در تهران و شهرهای غربی ایران تاسیس کرد .

 

نخستين بانك ايراني درسال 1925 و تحت عنوان “بانك سپه“ فعاليت خود را آغاز نمود. در سال 1960 فكر تدوين قانون جامع پولي و بانكي و تاسيس بانك مركزي بمنظور حفظ ارزش پول و اجراي سياست پولي مورد توجه مقامات اقتصادي كشور قرار گرفت. در همين سال، بانك رفاه نيز تاسيس گرديد.

ملي شدن بانكها

دولت ايران، يك سال پس از پيروزي انقلاب اسلامي (سال 1979) ، در جهت حفظ حقوق صاحبان سپرده و سرمايه‌هاي ملي، ‌بكارانداختن چرخهاي توليدي صنعت كشور و تضمين بازپرداخت سپرده‌ها و پس‌اندازهاي مردم، ‌بانكهاي ايران را ملي اعلام كرد.

ادغام بانكها

ادغام بانكها پس از ملي شدن آنها انجام گرفت. بطوريكه، بانكها پس از ادغام از 37 بانك، به 6 بانك تجاري و 3 بانك تخصصي تقسيم بندي شدند. بانكهاي تجاري شامل : بانك رفاه، بانك ملي ايران، بانك صادرات ايران، بانك تجارت، بانك ملت و بانك سپه مي‌باشند. بانكهاي تخصصي نيز شامل: بانك كشاورزي، بانك مسكن و بانك صنعت و معدن مي‌باشند.

[spow 44197]

اركان بانكها

 

پس از ملي شدن بانكها در ايران اركان بانكها بشرح ذيل تغيير يافت:

 

مجمع عمومي بانكها

 

شوراي عالي بانكها

 

هييت مديره هر بانك

 

مدير عامل هر بانك

مجمع عمومي بانكهامتشكل ازمقامات ذيل مي باشد:

 

وزير امور اقتصادي و دارايي

 

وزير صنايع

 

وزير بازرگاني

 

وزير جهاد و كشاورزي

 

وزير مسكن وشهرسازي

 

رييس سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور.

 

 

 

 

 

 

 

شوراي عالي بانكها از افراد ذيل تشكيل شده است:

 

رييس كل بانك مركزي ايران

 

مدير كل بانك ملي ايران

 

نماينده وزارت امور اقتصادي و دارايي

 

نماينده سازمان مديريت و برنامه ريزي

 

نماينده وزارت مسكن وشهرسازي

 

نماينده وزارت جهاد و كشاورزي

 

نماينده وزارت بازرگاني

 

نماينده وزارت صنايع ومعادن

تعداد اعضا هيات مديره و وظايف آنان بر طبق اساسنامه هر بانك مي باشد. مدير عامل هر بانك بر اساس پيشنهاد شوراي عالي بانكها و از طرف مجمع عمومي بانكها منصوب مي شود.

تغييرسيستم بانكداري

از اقدامات مهم دولت پس از پيروزي انقلاب اسلامي، خارج نمودن سيستم بانكداري در ايران از حالت ربوي به غير ربوي (بانكداري اسلامي) بوده است. قانون بانكداري بدون ربا، درسال 1983 در مجلس شوراي اسلامي ايران به تصويب نمايندگان مجلس رسيد.