یونجه - medicago sativa

[shirin.agro 6340]

یونجه معمولی medicago sativa:

یونجه معمولی مهم ترین گیاه علوفه ای جهان و اولین گیاه علوفه ای اهلی شده است.

 

توزیع یونجه وحشی در جهان

 

موطن اصلی یونجه ایران و جنوب غربی آسیاست. این گیاه در ۴۷۰ پیش از میلاد مسیح از ایران به یونان برده شده و از آن جا به سایر کشورها منتقل شده است. در اروپا به این گیاه لوکرن lucern و در زبان انگلیسی و آمریکایی به آن آلفالفا Alfalfa و گاهی مدیک می گویند. این گیاه به علت این که به مادها تعلق داشته “مدیک” نامیده شده. این واژه در ادبیات لاتین”مدیکا” نامیده می شود و در اصطلاحات علمی گیاه شناسی به”مدیک گو” تبدیل شده و به این شکل به کار برده می شود. یونجه به علت غنی بودن از پروتئین، کلسیم، ویتامین و نیز به دلیل خوش خوراک بودن و درصد کم سلولز در ردیف مهم ترین گیاهان علوفه ای قرار گرفته است. سطح زیر کشت یونجه در جهان حدود ۳۵ میلیون هکتار است. در حال حاضر بزرگ ترین تولید کننده یونجه در جهان آمریکاست که حدود یک سوم سطح زیر کشت دنیا را دارد. از حدود ۳۵ میلیون هکتار یونجه کاری، دو میلیون هکتار آن مربوط به بذری است که در ایران کشت می شود. میانگین محصول یونجه حدود پنج تن در هکتار است و متوسط عملکرد دیم آن نیز ۷۵۰ کیلوگرم در هکتار است. البته با توجه به آب و هوای منطقه بین چهار تا ۱۲ تن علوفه خشک در هر هکتار تولید می شود.

 

دانه یونجه

ریشه یونجه در خاک مناسب تا عمق هفت متر هم فرو می رود. آب زیر زمین را بخوبی جذب می کند و در سال دوم نسبت به خشکی مقاوم می شود. اگر خاک شنی باشد، ریشه خیلی باریک نفوذ می کند و رشد فرعی ندارد که این نیز خوب نیست. در خاک مناسب ریشه فرعی و اصلی بخوبی تشکیل می شود. لازم به تذکر است که خاک مناسب یونجه خاک شنی و رسی است. در یونجه هر قدر ساقه بیشتر باشد، عملکرد بهترمی شود. بنابراین برداشت یونجه باید از ارتفاع ۱۰ سانتی متر به بالای خاک انجام شود. ریشه باید عمیق رشد کند و پراکندگی مناسبی داشته باشد. بنابراین بهترین زمان کاشت یونجه پاییز است. چون تا بهار برداشت نمی شود. ریشه در شرایط مناسب روزانه دو سانتی متر رشد می کند. پس در طول شش تا هشت ماه پس از جوانه زدن طول ریشه به یک متر می رسد. لازم به یادآوری است که رشد ریشه در ابتدا ناچیز است. قطر ساقه به بین ۱/۵ تا سه میلی متر می رسد. ساقه معمولاً در بعضی از یونجه ها توخالی است.

 

آب و هوای مناسب کشت یونجه

یونجه گیاه بومی نواحی گرمسیری است و نسبت به خشکی مقاوم است. ولی به طور کلی در هرگونه آب و هوایی رشد می کند و با انواع زمین ها سازگار است. البته کشت آن در خاک های حاصل خیز و مناسب بهترین عملکرد را دارد و در زمین های شنی و هوای سرد محصول چندانی نمی دهد. یونجه در بهار زودتر از سایر گیاهان علوفه ای رشد و نمو می کند. به طورکلی یونجه در برابر شرایط نامناسب اقلیمی نسبتاً مقاوم است. در هر سال بر حسب شرایط محیطی می توان چهار تا پنج چین یونجه برداشت کرد.

 

خاک مناسب کشت یونجه :

 

یونجه در مرحله جوانه زدن به شوری خاک حساس است ولی بعد از رشد و نمو و ریشه دادن سازش خاصی نسبت به شوری خاک از خود نشان می‌دهد. خاک‌های عمیق با بافت سبک تا متوسط و حاصلخیز مناسب کشت یونجه هستند. و PH مناسب آن بین ۵/۶ تا ۵/۷ است. این گیاه در خاک‌های آهکی به خوبی عمل آمده و جزو گیاهان آهک دوست می‌باشد.

 

یونجه در خاک‌های شور و آهکی رنگ سبز تیره از خود نشان می‌دهد.

 

یونجه را نباید در زمین‌هایی که خاک آن رسی با تحت الارض غیر قابل نفوذ است کشت نمود. خاک‌هایی که دارای آب تحت الارض هسنتد مناسب رشد و نمو یونجه نمی‌باشند و موجب نابودی بوته ‌های یونجه می‌گردند. خاک‌های شنی نامرغوب رشد و نمو یونجه را سریع‌ و بهتر نموده و طول عمر آن را کم می‌نمایند. بطور کلی خاک‌های لیمونی حاصلخیز با تحت الارض قابل نفوذ بهترین نوع خاک برای رشد و نمو یونجه می‌باشند.

 

چنانچه بخواهیم در یک زمین رسی لیمونی با PH کمتر از ۵/۶ اقدام به کشت یونجه نماییم باید طبق جدول زیر عمل نماییم.

 

انواع یونجه زراعی داخلی و خارجی

 

یونجه همدانی:

در برابر سرما مقاوم بوده و ارتفاع آن بیش از سایر ارقام سردسیری و نیمه گرمسیری است. به طوری که ارتفاع ساقه به ۸۰ تا ۹۰ سانتی متر می رسد. برگ های آن کوچک تر و نازک تر و باریک تر از سایر ارقام است. این رقم در ارتفاعات زیاد بخوبی رشد می کند. دانه های آن کوچک و در حدود یک تا ۱/۲ میلی متر است. یونجه همدانی رنگ بنفش دارد و برای کشت در مناطق سرد و مرتفع مناسب است.

 

رقم رنجر:

این یونجه چند ساله بوده و مرکز اصلی آن در آمریکاست. در اصل ترکیبی از یونجه های هند و ترکیه و آمریکاست. این رقم در مقابل سرما مقاومت زیادی دارد. شکل ظاهری آن شبیه به یونجه همدانی است، ولی میزان محصول آن تا پنج برابر یونجه همدانی است. ریشه اش در برابر بیماری ها بخصوص”نماتود” مقاوم است. ارتفاع یونجه رنجر از همدانی بیشتر است. تعداد چین آن نیز از یونجه همدانی بیشتر است.

یونجه کدی: مرکز عمل آمدن آن آمریکاست. این یونجه در برابر سرما مقاوم است. به آب کمی نیاز دارد. در مناطق کوهستانی به صورت دیم کشت می شود. به طوری که در ارتفاعات البرز و آذربایجان غربی و سایر مناطق سرد بخوبی رشد می کند. در مناطق معتدل هم در شرایط کم آبی محصول خوبی می دهد.

قره یونجه:

مرکز عمل آوری آن آذربایجان است. در برابر سرما مقاوم است و برای کشت بصورت یونجه یکساله و حتی دیم در مناطق سرد بخصوص آذربایجان مناسب است.

 

یونجه سیمرجنسک یا:

مرکز اولیه آن شوروی سابق است. مقاومت آن در برابر سرما و خاک های نامناسب بخصوص خاک شنی بالاست و نسبت به خشکی خیلی مقاوم است. این یونجه برای مناطق مرتفع مناسب است. لازم به تذکر است که بهتر است یونجه “کدی”، “سیمر جنسک یا” و “رنجر” را در مناطقی که میزان بارندگی آن بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی متر است بصورت دیم بکاریم.

 

یونجه ۲۱۲۲:

منشأ این یونجه ترکیه است. نیاز آن به آب بیش از سایر ارقام یونجه های یکساله است. بصورت دیم قابل کشت است و برای آن که در شرایط دیم محصول خوبی بدهد باید میزان بارش آن حدود ۳۵۰ میلی متر باشد.

 

یونجه یزدی:

نسبت به گرما و خشکی مقاوم است و ارتفاع ساقه آن به حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر می رسد. برگ ها درشت تر و ضخیم تر از یونجه همدانی است. برگ ها از نژاد همدانی بازتر است و مقدار کرک در یونجه یزدی بیشتر از یونجه همدانی است. به علت گرم و خشک بودن منطقه، ساقه ها قوی تر و ضخیم تر از یونجه همدانی است. این یونجه برای مناطقی هم چون اطراف تهران، یزد و کرمان مناسب است.

 

یونجه بمی:

در برابر گرما بسیار مقاوم است. ارتفاع آن ۶۰ تا ۶۵ سانتی متر است. برگ ها بزرگ و پهن بوده و کرک های زیادی دارد. مقاومت یونجه بمی در برابر گرما و خشکی بیشتر از یونجه یزدی است. دانه های بمی از یزدی بیشتر است. برای کاشت در مناطق جیرفت و خوزستان و بم مناسب است. در مناطق گرم ده تا ۱۲ چین در هکتار در سال برداشت می شود.

 

یونجه بغدادی:

از عراق وارد ایران شده. ارتفاع بوته ۱۰۰ سانتی متر است. برگ ها خیلی بزرگ و پوشیده از کرک است. یونجه بغدادی در برابر شوری مقاوم است. نیاز آبی بالایی دارد. در صورتی که از آب شور برای آبیاری استفاده کنیم، دور آبیاری را باید دو تا سه روز در نظر بگیریم. از یونجه بغدادی در شرایط مطلوب زراعی مانند منطقه خوزستان می توان تا ۲۰ تن در هکتار هم محصول خشک برداشت کرد. لازم به تذکر است که سرعت ترمیم اندام های هوایی یونجه بغدادی بالاست.

 

یونجه نیک شهری:

ارتفاع بوته بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ سانتی متر است. برگ ها پهن و بزرگ بوده، مقاومت آن در برابر گرما بیش از سایر ارقام ایرانی است و تا دمای حدود ۵۰ درجه سانتی گراد را بخوبی تحمل می کند ولی در سرمای ۵۰- سانتی گراد از بین می رود. نیاز آبی و غذایی بالایی دارد و در شرایط خوب زراعی تا ۲۰ تن علوفه خشک نیز می توان تولید کرد و در یک سال زراعی بین ۱۷ تا ۱۸ چین از آن را می توان برداشت کرد.

 

یونجه مائوپا:

منشأ آن آمریکاست. در اصل از تلاقی یونجه های آمریکایی و آفریقایی به وجود آمده و در حقیقت از یونجه ای به نام آفریکن African حاصل شده. این یونجه در برابر گرما و خشکی بسیار مقاوم است. تعداد برگ های آن نسبتاً زیاد و پر محصول است. ولی در برابر سرما حساس و ضعیف است. این یونجه برای مناطق گرم کشور مناسب است.

 

 

یونجه درختی:

حدود ۲۷ سال پیش وارد ایران شده. تعداد زیادی شاخ و برگ دارد. نسبت به خشکی مقاوم است و برای مناطق بادخیز کشور مناسب است.

 

 

 

منبع:roostanews.ir