ارتباط تجارت اكترونيكي و اقتصاد دانش محور

[felorans666 12,046]

ارتباط تجارت اكترونيكي و اقتصاد دانش محور

 

علي اكبر جلالي

 

خلاصه

فناوري اطلاعات محور توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي عصر حاضر مي‌باشد. تجارت الكترونيكي يكي از توليدات فناوري اطلاعات بوده كه به سرعت در حال رشد مي‌باشد و پيش‌بيني مي‌شود كه تا چند سال آينده شكل تجارت سنتي را بكل تغيير دهد. از طرفي اقتصاد دانش محور در راه است و تا كمتر از يك دهه ديگر فراگير خواهد شد و شكل جديدي از اقتصاد نوين را در جامعه بشري بوجود خواهد آورد. هدف از اين مقاله معرفي اجمالي اقتصاد دانش محور و تلاش در جهت معرفي ارتباط بين تجارت الكترونيكي و اقتصاد دانش محور به منظور تشخيص و تبيين چشم انداز واحد توسعه تجارت الكترونيكي در كشور مي‌باشد.

استفاده از تجربيات كشورهاي جهان مانند: استراليا، فنلاند، سنگاپور، مالزي، كانادا، ايرلند و آمريكا كه هزينه زيادي صرف آموزش پديده‌هاي جديد نموده‌اند و در حال گذر از اقتصاد سنتي به اقتصاد دانش محور با استفاده از ICT هستند مي‌تواند درسي براي كشور ما در اين خصوص باشد. از طرفي تشخيص پيش‌نيازهاي لازم براي گذر كشورمان از اقتصاد سنتي به اقتصاد دانش محور و بررسي وظايف دولت و بخش خصوصي در اين مرحله موضوعات مورد بحث اين مقاله مي‌باشند. نهايتاً تشخيص اينكه تا چه اندازه ICT مي‌تواند فاصله بين اقتصاد سنتي و مدرن را كه براساس فاصله ديجيتالي در حال شكل‌گيري است را كاهش دهد و اينكه رابطه تجارت الكترونيكي با اقتصاد دانش محور چگونه ارزيابي مي‌شود، موضوع اين مقاله است.

 

 

مقدمه:

شايد درك واژگانهاي اقتصاد مجازي كه اجزاء آن شامل: Virtual players،

Virtual products و Virtual processes مي‌باشند. امروزه دشوار باشد، اما، اين حقيقت را بايد پذيرفت كه توليدات غيرفيزيكي و مجازي مانند فيلم و موسيقي همين امروز نيز بخش بزرگي از اقتصاد كشورهاي توسعه يافته را در برگرفته است. در جهان فردا نيز با بوجود آمدن عصر مجازي شرايط جديدتري كه در تصور ما نيست در جامعه بوجود مي‌آيد و بايد براي آن روز امروز آماده شويم. فناوري اطلاعات و ارتباطات تاثيرات چند جانبه‌اي در مجموعه اقتصاد جهاني دارد كه تاثير آن به مراتب بيشتر از بخش توليدات است. به عنوان مثال به ازاي هر شغلي كه در شركت توليدكننده نرم‌افزار مايكروسافت توليد شده، 7/6 شغل در بيرون آن شركت ايجاد شده است كه اين رقم براي كارخانه هواپيماسازي بويينگ به ازاي هر نفر در بهترين شرايط حداكثر 8/3 شغل بوده است. امروزه رابطه توليد ثروت وابسته به توسعه و بكارگيري ICT مي‌باشد. رشد ICT نيز تابع قوانيني مي‌باشد كه مهمترين آنها سه قانون ذيل مي‌‌باشد:

- قانون Moore's: هر 18ماه با قيمت ثابت سرعت مايكروچيها دوبرابر مي‌شود.

- قانون Gilder's: پهناي باند سيستمهاي ارتباطي هر 12 ماه 3 برابر مي‌شود.

- قانون Metcalfe's: ارزش يك شبكه متناسب با مربع تعداد گره‌ها آن شبكه است، به طوري كه با رشد شبكه ارزش ارتباطي به صورت نمايي بالا مي‌رود و اين در حالي است كه هزينه آن براي مشتري ثابت و گاهاً كاهش مي يابد. اين قانون بيشتر به اينترنت اعمال مي‌شود.

بنابراين توسعه ICT با سرعت رشد فناوري متناسب است و پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2005 بيش از 85% اقتصاد جهان به صورت مستقيم يا غيرمستقيم وابسته به اين پديده ارزشمند شود.

 

ICT تجارت الكترونيكي و اقتصاد دانش محور:

اقتصاد دانان امروزي به ICT نه به عنوان يك وسيله تغيير شكل اقتصاد بلكه به عنوان يك ابزار براي بكارگيري خلاقيتها و دانش مردم توجه دارند. فناوري اطلاعات و ارتباطات ابزاري براي تغيير مي‌باشند. آنها به خودي خود قادر به ايجاد تغيير در جامعه نيستند بلكه محملي براي افزايش دانش و بستري براي ايجاد نواوري و خلاقيت مي‌باشند. ICT مهمترين عامل سرعت دسترسي و توليد دانش است.

 

تجارت الكترونيكي:

خريد و فروش كالا از طريق اينترنت تجارت الكترونيكي گفته مي‌شود كه بعضي از منافع آن به شرح ذيل است:

• راحتي: سايتهاي تجارت الكترونيكي در 24 ساعت شبانه روز و در 7 روز هفته در دسترس مي‌باشند.

• كاهش هزينه‌هاي داخلي: حذف واسطه‌ها، ارتباط غيرمستقيم با مشتري از طريق پست الكترونيكي به جاي حضور و ارتباط مستقيم، توزيع اطلاعات كالا بر روي شبكه به جاي توليد كاتالوگهاي گرانقيمت.

• كاهش هزينه‌هاي پرداخت: پرداخت الكترونيكي گاهاً تا 100 برابر ارزانتر از پرداخت سنتي است.

• افزايش سرعت مراحل فروش: شركتهاي تجارت الكترونيكي نقدينگي خود را سريعتر از خرده‌فروشان دريافت مي‌كنند و به سرعت كالا را توزيع مي‌كنند.

• كاهش خطا: مراحل خودكار در خريد و فروش و عمليات تجاري باعث كاهش خطا در مراحل مختلف نسبت به روش سنتي مي‌شوند.

• دسترسي به كاربران اينترتت: دسترسي به 800 ميليون مشترك اينترنت كه در حال افزايش نيز است.

• فضاي نامحدود قفسه‌ها: شركتهاي تجارت الكترونيكي مي‌توانند به صورت نامحدودي كالا در قفسه‌هاي فروشگاه خود قرار دهند.

• حضور در همه جاي جهان: شركتهاي تجارت الكترونيكي مي‌توانند در ميان تمام مردم جهان حضور داشته باشند.

• به هنگام بودن: به هنگام بودن اطلاعات فروشگاههاي الكترونيكي براي مشتريان.

 

بعضي از مشكلات توسعه تجارت الكترونيكي به شرح ذيل است:

• امنيت

• مشكلات فرهنگي و عدم اعتماد

• فقدان دانش و مشكلات رواني

• هزينه

• فقدان افراد حرفه‌اي

• پي بستر مناسب

 

اقتصاد دانش محور چيست؟ چگونه به وجود آمده و به كجا مي‌رود؟

اقتصاد دانش محور آن است كه توليد، توزيع و استفاده از دانش در آن نقش اصلي و غالب براي توليد ثروت باشد. در صنعت، ثروت از طريق جابجايي ماشين به جاي بازوي انسان بوجود آمد. بسياري از مردم ارتباط اقتصاد دانش محور را مرتبط با صنعت تكنولوژي پيشرفته مانند ارتباطات و سرويسهاي مالي مانند كارت اعتباري و تجارت الكترونيكي مي‌دانند. استفاده از فناوري اطلاعات، رايانه، اينترنت در تمام توليدات و بخشهاي اقتصادي كاربرد دارد و امروزه دانش مهمترين فاكتور توليد در كنار سرمايه، كارگر، زمين و سازمان اقتصادي جاي گرفته است. بعضي از عوامل موثر در توسعه اقتصاد دانش محور به شرح ذيل است:

• دولت الكترونيكي و تجارت الكترونيكي وجوه غالب در اقتصاد دانش محور مي‌باشند.

• بهبود دائم فناوري و خلاقيت باعث توسعه اقتصادي مي‌باشد.

• فشارهاي جهاني شدن اقتصاد دانش محور و فناوريهاي جديد باعث افزايش رقابت و خلاقيت مي‌شود.

 

چرا بايد به اقتصاد دانش محور توجه كنيم؟

• فرصت استفاده و پشتيباني از منابع اقتصادي جهان را خواهيم يافت.

• از تجربه كشورهاي پيشرو در اين زمينه استفاده خواهيم كرد كه بعضاً مانند كره جنوبي در 20 سال قبل شرايطي مانند ما داشته‌اند.

• هر چه زودتر وارد اقتصاد دانش محور شويم شانس به دست آوردن تجربه بيشتر و توان رقابت بهتر را خواهيم داشت.

• شناخت سريعتر ما از اقتصاد دانش محور باعث مي‌شود در برنامه توسعه چهارم كشور استراتژيهاي مناسب با نياز زمان را در اقتصاد كشور انتخاب كنيم.

• باز شدن اقتصاد كشور بر اثر فشار اقتصاد دانش محور امري اجتناب‌ناپذير است لذا هرچه زودنر آن را درك و با آن آشنا شده و آن را بكار گيريم، بهتر است.

اقتصاد مبتني بر دانش خدمات مناسب با زمان كمتر و سود بيشتر را در پي خواهد داشت و لذا اجتناب از آن ممكن نيست. قبل از بحث درمورد ارتباط تجارت الكترونيكي و اقتصاد دانش محور به تعريف دانش و انواع آن مي‌پردازيم:

 

دانش چيست؟

• دانش فرم پايه سرمايه است. حركت و رشد اقتصادي با جمع شدن دانش انجام مي‌شود.

• برعكس سرمايه و كارگر (در اقتصاد سنتي)، دانش مي‌كوشد (در اقتصاد دانش محور) تا يك كالاي عمومي شود.

• وقتي دانش كشف شد و عمومي شد، هيچ خرجي براي شريك شدن آن با ديگران وجود ندارد.

• كسي كه دانش توليد كند سخت است كه بتواند آن را از دسترس ديگران دور نگهدارد. بعضي از قوانين مانند مالكيت معنوي و ثبت اختراع ممكن است كمي در اين راه مفيد باشند.

انواع دانش

انواع مختلفي از دانش قابل تشخيص وحود دارد.

• Know-what: يا دانش درباره حقايق كه اين روزها اهميت كمي دارد.

• Know-why: دانشي كه درباره طبيعت جهان، اجتماع و فكر بشر است.

• Know-who: مربوط به روابط اجتماعي در جهان و درباره دانشي كه چه كسي مي‌داند و چه كسي چه كاري مي‌تواند انجام دهد، است. شناخت افراد كليدي بعضي وقتها از دانستن اصول علمي نوع‌آوريهاي دانشمندان هم مهمتر است.

• Know-where and Know-when: در يك اقتصاد پويا و انعطاف‌پذير بسيار مهم هستند.

• Know-how: به حرفه مربوط مي‌شود، توانمندي انجام كاري در سطح عملياتي و اجرايي.

• ”Tacit knowledge“ دانشي كه از طريق تجربه حاصل شده است و به آموزش و يا دوره‌هاي رسمي مربوط نيست.

• ”Explicit knowledge“ كه از طريق آموزشهاي و دوره‌هاي رسمي بدست مي‌آيد.

Learning Economy:

مطابق نظر اقتصاددانان نوين، كشوري مي‌تواند ظرفيت استفاده از اقتصاد دانش محور را داشته باشد كه بتواند با سرعت به يك مجموعه Learning Economy تبديل شود.Learning نه تنها به معني استفاده از تكنولوژي براي دسترسي به داتش جهاني است، بلكه جهت ارتباط با ساير مردم جهن درباره خلاقيت و نوآوري نيز مي‌باشد. به وسيله Learning Economy افراد، سازمانها و كشورها مي‌توانند با شريك شدن در نوآوريها ثروت زيادي به دست آورند. بايد به جاي آموزش در دروس اقتصادي، نحوه چگونه آموختن در دستور كار اقتصاددانان قرار گيرد.

 

ارتباط تجارت الكترونيكي و اقتصاد دانش محور:

تجارت الكترونيكي مقدمه اقتصاد دانش محور است. با حضور ICT در سازمانهاي اقتصادي هم شكل فيزيكي، هم ماهيت رويه‌هاي كاري و هم نحوه برخورد دولت با بخش خصوصي عوض خواهد شد. بايد آمادگي لازم را در اين زمينه ايجاد كنيم. برررسي تجربه چند كشور در اين زمينه در قسمت ذيل آمده است:

استراليا:

در سال 1998 استراليا يكي از سريعترين رشدهاي اقتصادي معادل 9/4 درصد GDP را داشت. يك دليل عمده آن استفاده مناسب دولت از فناوري و بخصوص نوآوري در توسعه ICT و بكارگيري اينترنت بوده است. دولت استراليا علاقمند است آنجا مركز پيشرفته اقتصاد ديجيتالي دنيا باشد. دولت استراليا با تشويق شركتهاي كوچك و متوسط به تحقيق و پژوهش و تخفيفهاي مالياتي راه آنها را به تجارت الكترونيكي هموار نموده است. دولت تلاش دارد ارتباط اقتصادي آنها را با جهان برقرار نمايد. آموزش عمومي حرفه‌اي در سطح وسيع به صورت On-line از طريق سايت Skill-net و دهها برنامه آموزشي ديگر شرايط استراليا را براي استفاده مناسب از ICT و اقتصاد دانش محور آماده كرده است.

فنلاند:

در 50 سال گذشته مشاغل فنلاند از 70% به 60% كاهش يافته است. برنامه‌هاي توسعه را با موفقيت براساس توسعه ICT به جلو مي‌برند. درصد صنايع پيشرفته در GNP تا 5 برابر در عرض 10 سال رشد داشته است. درآمد سرانه در اين كشور با سرعت بالا مي‌رود.

 

ايرلند:

تجربه ايرلند نشان مي‌دهد كه اين كشور توانسته است در يك دهه خود را از يك كشور ورشكسته از نظر اقتصادي به يكي از سريعترين كشورها از نظر رشد اقتصادي و اقتصاد و يا در بين كشورهاي توسعه يافته تبديل كند. بين سالهاي 1990 تا 1997 كه رشد اقتصادي كشورهاي اروپايي حداكثر 2% بود ايرلند توانست با توسعه صنعت ICT رشد اقتصادي 7% داشته باشد.

سنگاپور:

جزيره كوچك سنگاپور كه فقط 600 كيلومتر مربع وسعت دارد و هيچ منبع طبيعي نيز ندارد با مديريت درست اقتصادي توانسته است به ترمينال بانكي و مالي، محل توزيع اطلاعات و انتقال كالا و لجستيك جهان درآيد. سنگاپور اولين كشوري است كه حركت به سوي اقتصاد دانش محور را آغاز كرده است. با اتخاذ تصميم سنگاپور به عنوان جزيره هوشمند IT در سال 2000 عملاً راه درست انتخاب شده است. در سال 1981 سنگاپور اولين كشوري بود كه خدمات رايانه‌اي را به شهروندان شروع كرد. در سال 1986 صنايع IT سنگاپور قيمتي معادل 3/7 ميليارد دلار داشتند. 98% مردم سنگاپور دسترسي به شبكه‌هاي پرسرعت با پهناي باند زياد دارند كه از اين نظر در جهان اول مي‌باشند. تمام سرويسهاي دولت به صورت On-line است و عملاً دولت الكترونيكي در آنجا به مراحل يكپارچگي نزديك مي‌شود. در آنجا تجارت الكترونيكي بيش از 50% عملي شده است.

مالزي:

استراتژي توسعه مالزي براساس جامع اطلاعات است. با پيش‌بيني بودجه 40 ميلياردي و پروژه پي‌بستر چندرسانه‌اي سوپر كريدور عملاً فاز رسيدن به اقتصاد دانش محور را با توسعه ICT شروع كرده‌اند و برنامه مشخصي تا سال 2020 دارند. اقتصاد دانش محور را خوب درك كرده و نقطه اتصال خود با جهان را براساس اين محور تعريف كرده‌اند.

 

استراتژي اقتصاد دانش محور ملي:

• ايجاد شبكه ارتباطي ملي موثر و ارزان

• بالا بردن كيفيت كالاها از طريق كسب دانش و ارزش افزوده مناسب

• ارتقاء رقابت در صنعت و تجارت به عنوان يك اصل

• پشتيباني از مراكز توليد اطلاعات و سرويسهاي روي خط

• اهميت دادن به آموزش، كارآموزي، بالا بردن حرفه فارغ‌التحصيلان و برنامه‌ريزي آموزش در طول عمر

• بالا بردن فرهنگ سياسي جامعه در مشاركت در امورا جتماعي تا رسيدن به دموكراسي منطقي و مناسب

• پشتيباني از ارزشهاي فرهنگي.

 

استراتژي ايجاد اقتصاد دانش محور:

• تهيه و تبيين چشم‌انداز، راهبرد، سياست و طرحهاي نسبتاً مناسب تحت عنوان سند راهبردي ايجاد اقتصاد دانش محور ملي مبتني بر تجربيات جهاني و امكانات داخلي

• ايجاد جامعه‌اي اقتصادي با مردم خلاق، متخصص، انعطاف‌پذير

• ايجاد پي‌بستر پويا براي توسعه فناوري اطلاعات

• ايجاد سيستم موثر براي رشد خلاقيتها و نوآوريها در زمينه اقتصادي

• ايجاد مركز تحقيقات پيشرفته اقتصاد دانش محور

• رعايت استانداردهاي جهاني و مشاركت فعال در كميته‌هاي بين‌المللي در اين زمينه

 

تاثير ICT در اقتصاد دانش محور:

• ICT موتور محركه اقتصاد دانش محور است.

• تجارت الكترونيكي گام نخست فرهنگ‌سازي جامعه به سمت اقتصاد دانش محور است.

• ICT در هر شش منبع اقتصاد: نيروي انساني، ابزار، نقدينگي، مواد اوليه، مديريت و تبليغات اثر موثر دارد.

• آيا صفحات وب WWW واسطه و عامل مستقيم ارتباطات اقتصادي جهان نيستند؟ آيا آنها بازار كالا و خدمات را جهاني نكرده‌اند.

• رايانه و اينترنت شريك ساكت بازرگانان و توليدكنندگان هستند و علاوه بر محاسبات در تصميم‌گيريها به صاحب خود كمك مي‌كنند.

 

اقتصاد دانش محور چيست؟

• در 200 سال گذشته دو عامل اصلي توليد، كارگر و سرمايه بوده است. دانش، آموزش، سرمايه هوشمندي فاكتورهاي اقماري خارج سيستم اقتصادي بوده‌اند.

• ICT در هر شش منبع اقتصاد: نيروي انساني، ابزار، نقدينگي، مواد اوليه، مديريت و تبليغات اثر موثر دارد.

• آيا صفحات وب WWW واسطه و عامل مستقيم ارتباطات اقتصادي جهان نيستند؟ آيا آنها بازار كالا و خدمات را جهاني نكرده‌اند.

• رايانه و اينترنت شريك ساكت بازرگانان و توليدكنندگان هستند و علاوه بر محاسبات در تصميم‌گيريها به صاحب خود كمك مي‌كنند.

 

چطور اقتصاد دانش محور را در كشور بسازيم؟

• تهيه سند راهبردي توسعه تجارت الكترونيكي كشور

• تسريع در توسعه بانكداري الكترونيكي، كارتهاي اعتباري و تهيه قوانين و مقررات مربوطه.

• رعايت استانداردهاي جهاني و مشاركت در توليد آنها.

• اطمينان از رعايت استانداردهاي تجارت الكترونيكي در توليد نرم‌افزارهاي كشور و رعايت قانون مالكيت معنوي.

• رعايت نكات ايمني در پرداختهاي الكترونيكي

• ايجاد سيستم قيمت‌گذاري كالاهاي ديجيتالي

• ايجاد سيستمي براي اخذ ماليات روي خط

• ايجاد شبكه‌هاي سرعت بالاي مطمئن با تكنولوژي پيشرفته در سازمانهاي اقتصادي

• توليد اطلاعات و داده‌هاي ديجيتالي در امور اقتصادي

 

اقتصاد دانش محور

• آموزش: آموزش رابطه مستقيم در اقتصاد دانش محور دارد. سنگاپور و كره‌جنوبي موفقيت خود را در آن مي‌دانند.

• تحقيق، پژوهش و توسعه نوآوريها: براي گذر از اقتصاد سنتي به اقتصاد دانش محور نياز به سرمايه‌گذاري سنگين در پژوهش بايد صورت گيرد.

• نقش دولت: نقش دولت مي‌تواند با توسعه منطقي ICT و هدايت بخش خصوصي از طريق تسهيلات در بوحود آمدن اقتصاد دانش محور مؤثر باشد.

• كار فرهنگي در تغيير سنتها: بايد با كار فرهنگي اقتصاد سنتي را به اقتصاد دانش محور هدايت كرد.

• افزايش اقتصاد روي خط: افزايش نقل و انتقالات مالي و داده‌هاي ديجيتالي بايد انجام شود. اينترنت رابطه بين شركتهاي كوچك و بزرگ را در سطح جهان برقرار مي‌كند.

پنح مرحله دولت الكترونيكي از ديدگاه سازمان ملل مي‌تواند در سند راهبردي توسعه اقتصاد دانش محور هم كاربري داشته باشد:

• مرحله اول: پيداش

• مرحله دوم: ارتقاء

• مرحله سوم: تعامل

• مرحله چهارم: تراكنش

• مرحله پنجم: يكپارچگي

 

نقاط قوت و ضعف كشور در ايجاد اقتصاد دانش محور

نقاط قوت

• داشتن نيروي انساني جوان و نسبتاً تحصيلكرده

• تجربه خوب در موفقيتهاي علمي و فني

• امكان ايجاد پي بستر نسبتاً مناسب ارتباطي و فني

• بازبودن‌دربهاي كشوربراي‌سرمايه‌گذاري‌خارجي‌و استفاده از بالاترين تكنولوژيها

• موقعيت مناسب جغرافيايي به عنوان هاب اقتصادي منطقه

نقاط ضعف

• تحقيقات ضعيف و عدم توجه كافي به تحقيقات و پژوهش

• نداشتن تكنولوژيهاي بالا و عدم توان در استفاده مناسب از آنها

• كم بودن متخصصان فناوري اطلاعات در مراجع تصميم سازي كليد اقتصادي كشور

• كم بودن دسترسي به اينترنت و كم بودن تعداد رايانه نسبت به متوسط جهاني

• متنوع بودن مراجع تصميم سازي اقتصادي در كشور و ضعف فرهنگي در تشخيص واقعيتهاي اقتصاد جهاني

 

نتيجه گيري

• با توسعه و بكارگيري ICT چشم انداز جهاني شدن و رقابت جدي در امور اقتصادي به حقيقت نزديك شده است. تجارت الكترونيكي مقدمه اقتصاد دانش محور است. با حضور ICT در سازمانهاي اقتصادي هم شكل فيزيكي، هم ماهيت رويه‌هاي كاري و هم نحوه برخورد دولت با بخش خصوصي عوض خواهد شد. بايد آمادگي لازم را در اين زمينه ايجاد كنيم. جهان به سرعت در حال تغيير است، تجارت الكترونيكي راه ورود ما به اقتصاد دانش محور مي‌باشد، با تهيه سند راهبردي توسعه تجارت الكترونيكي با چشم‌انداز ورود به اقتصاد دانش محور از فرصتهاي جهاني استفاده كنيم. به هوش باشيم عصر مجازي و اقتصاد مجازي در راه است.

 

 

رفرنس : پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات