جايگاه و ويژگي هاي زمين شناسي استان همدان

[.MohammadReza. 19,850]

استان همدان در شمال غرب كشور بين طولهاي جغرافيايي 48 °47 تا 28 °49 شرقي و عرضهاي 00 °34 تا 44 °35 شمالي قرار دارد. مساحت اين استان 19547 كيلومتر مربع بوده و مركز آن شهر همدان با ارتفاع 1749 متر از سطح دريا مي‌باشد.

همدان يكي از استانهاي باختر ايران است كه اشكال مورفولوژيك و جايگاه زمين‌شناسي ويژه دارد.

از نگاه ژئومورفولوژي تغييرات اشكال فيزيوگرافيك استان از قله بلند الوند (3580 متر) تا نواحي دشتگونه و كم ارتفاع دشت رزن متغير است به همين رو شبكه آبهاي سطحي استان به دو حوضه درياچه قم و خليج فارس تخليه مي‌شوند. در دامنه شرقي الوند كوه، هرز آبهاي سطحي نواحي همدان، بهار، لاسجين، كبودر آهنگ، ملاير، رزن و… از طريق رودخانه قوري چاي به درياچه قم منتهي مي‌شوند. شبكه ابريز دامنه‌هاي غربي رشته كوه الوند از طريق رودهاي بزرگ و داغي گاماسياب، قره‌سو، سيمره و كرخه‌پرود به خليج‌فارس مي‌رسند.

از نظر ساختاري، استان همدان در فصل مشترك چند قلمروي ساختاي متفاوت قرار گرفته به طوري كه در يك روند جنوب غرب به شمال شرق مي‌توان پهنه‌هاي زير را در استان همدان معرفي كرد.

الف: زاگرس مرتفع

حاشيه جنوب باختري استان همدان بخشي از ارتفعات زاگرس مرتفع است كه به وسيله گسل جوان و پوياي بروجرد ـ مرواريد از ساير قسمتها استان جدا مي‌شود. ليتولوژي حاكم در بخش زاگرس مرتفع استان همدان از نوع كربناتها كوهساژوراسيك ـ كرتاسه است كه در نتيجه عملكرد راندگيهاي هم آغوشي به صورت ورقه ورقه بر روي يكديگر رانده شده‌اند به همين دليل ساختار حاكم بر جنوب باختري استان همدان از آن گسله‌هاي راندگي است.

ب : سنندج ـ سيرجان

بخش بيشت استان همدان متعلق به قسمت شمال باختري ايالات زمين‌ساختي ـ رسوبي موسوم به سنندج ـ سيرجان است كه در يك روند شمال غرب ـ جنوب شرق بلنديهاي پيرامون شهر همدان را تشكيل مي‌دهد.

بخش سنندج ـ سيرجان استان عمدان عمدتاً متشكل از سنگهاي دگرگونه به دو سن پالئوزوئيك تا اوايل مزوزوئيك و مزوزوئيك تا اوايل سنوزوئيك هستند. اگر چه پيده دگرگوني حاصل تكتونيك برخوردي و مسائل فرورانش دانسته شده ولي به نظر مي‌رسد كه عامل دگرگون شدن سنگها بيشتر توده‌هاي نفوذي گرم‌اند كه ضمن جايگيري بدرون سنگهاي رسوبي و ايجاد دگر شكلي، براي دگرگوني ناحيه‌‌اي و مجاورتي حرارت لازم را تأمين كرده اشد. براي مثال مي‌توان به توده‌ها نفوذي بازيك ژوراسيك و پلوتون‌هاي اسيد كرتاسه (گرانيت الوند) اشاره كرد كه در سنگها پوراسيك و كرتاسه پيرامون شهرستان همدان تزريق شده و قله‌هاي بلندي همچون آلموقولاق و الوند را به وجود آورده‌اند. تزريق توده‌هاي نفوذي بدرون شيلها و سنگهاي مزوزوئيك با ايجاد هاله دگرگوني و تشكيل عهورنفلس‌هاي سياهرنگ همراه بوده كه يكي از بهترين انواع سنگهاي تزئيني استان همدان را تشكيل مي‌دهند. تشكيل كانيها ديرگداز (آندالوزيت …) از جمله پيامدهاي پلوتوتيك و دگرگوني ناحيه است كه به نوبه خود با الا بردن توان معدني استان همراه است.

ج: ايران مركزي

قسمت شمال خاوري استان همدان نواحي دشت گونه است. كه به طور عمده با نهشته‌هاي آبرفتي جوان پوشيده شده است. رخنمونهاي سنگي اين بخش از نوع سنگهاي كربناتي ـ ولكانيكي كرتاسه پائين، خوصاً سنگ آهكهاي اوليگوسن ـ ميوسن (سازند قم) هستند كه در يك روند شمال غرب ـ جنوب شرق در جنوب شهرستان رزن برونزد دارند. مز بين زون سنندج ـ سيرجان و دشت رزن چندان روشن نيست به همين لحاظ جايگاه اين دشت (رزن) پرسش‌آميز است ولي در يك نگاه سراسري به نظر مي‌رسد كه ناحيه مورد نظر بخشي از كمان ماگمائي اروميه ـ بزمان باشد كه با نهشته‌ها آبرفتي پوشيده شده است.

[.MohammadReza. 19,850]

فعاليت هاي زمين شناسي و اكتشافي انجام شده

 

از نگاه زمين‌شناسي بخش باختري استان همدان ويژگي فرودنشست‌هاي درون قاره‌اي دارد به همين رو پديده‌هاي ماگمائي و دگرگوني توان با كاني‌زائي در اين استان به مقدارت قابل توجه مي‌باشد. سه پديده گفته شده سب گرديده كه استان همدان از گذشته‌هاي دور مورد توجه زمين شناسان باشد. واژه La zone de Hamadam صفتي است كه گريگوي (1929 ميلادي) به بخش باختري استان همدان داده است.

به لحاظ پاره‌اي پيچيدگي ساختاي نواحي گوناگون اين استان موضوع تحقيقي گوناگون بوده است ولي بيشتر بررسيهاي زمين‌شناسي و اكتشافي انجام شده غير سيستماتيك و پراكنده است كه عموماً در محدوده گستره‌هاي كانه‌دا صورت گرفته. بررسيهاي زمين‌شناسي اصولي انجام شده توسط سازمان زمين‌شناسي از دو مقوله زمين‌شناسي و اكتشافات مواد معدن است كه آن به شرح زير است.

1- بررسيهاي زمين‌شناسي

الف: بررسيهاي زمين‌شناسي به مقياس 1:250000

هدف از تهيه نقشه‌هاي زمين‌شناسي به مقياس 1:250000 گرداوري اطلاعات پايه در راستاي ساختار كلي يك ناحيه و آشنايي با افق‌هاي كانه‌دار آن منطقه است كه عموماً خاستگاه مقدار و ويژگيهاي متفاوتي دارند.

تمام استان همدان تنها با نيمي از دو نقشه 1:250000 كبودر آهنگ و همدان پوشيده مي‌شود معهذا، بخشهاي ناچيزي از حاشيه خاوري دو نقشه سنندج و كرمانشاه از آن استان همدان است. دو نقشه مذكور به همراه گزارش توصيفي وابسته در بسياري از برنامه‌هاي عمراني ـ اقتصادي و نيز در پژوهشهاي ناحيه‌اي مراكز آموش مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

ب - بررسيهاي ب: زمين‌شناسي به مقياس 1:100000

به جز حاشيه باختري استان همدان كه از مناطق كليدي زمين‌شناسي ايران است، مسائل زمين‌شناسي قسمتهاي خاوري استان فاقد پيچيدگي‌هاي ساختاري زمن‌شناسي به همين رو بررسيهاي زمين‌شناسي 1:100000 استان همدان بيشتر در نواحي باختري استان اختصاص داشته است.

تمام استان همدان باتمام و يا با بخشي از 14 نقشه 1:100000 پوشيده مي‌شود نشان داده شده است.

 

2- بررسيهاي اكتشافي

حجم اصلي بررسيهاي انجام شده در استان همدان از نوع اكتشافات موضوعي است كه عمدتاً در راستاي دستيابي مواد مغدني غير قابل (فلدسپات، خاكهاي صنعتي، سيليس، سنگهاي تزئيني و…) و ندرتاً مواد معدني فلزي (سنگ آهن، سرب ـ روي،… صورت گرفته‌ است. افزون بر آن بخش ناچيزي از اكتشافات قبلي استان (همدان) از ناحيهاي است كه د چارچوب نقشه‌هاي زمين‌شناسي به مقياس 1:100000 صورت گرفته است بخش اكتشافات استان همدان در دو قالب زير قابل بيان است.

الف: اكتشافات ناحيه‌اي

به جز بخش بسيار كوچكي از گوشه شمال باختري استان همدان (نقشه قروه) ساير قسمتهاي پرتوان آن استان ، به روش ژئوشيميايي ، در دست بررسـي مي باشد( نقشه زير).

ب: اكتشافات موضوعي

برخلاف اكتشافات ناحيه‌اي حجم بررسيهاي اكتشافي موضوعي در خورد توجه است.عمدتاً در چارچوب طرحهاي اكتشافي استان صورت گرفته است.

 

 

رديف عنوان طرح سال اعتبار

1 اكتشاف مقدماتي سيليس نهاوند 69

2 اكتشاف گرونا 69

3 اكتشاف گرونا 70

4 طرح اكتشاف مقدماتي مواد نسوز در منطقه زمان آباد، ده نو اسذالله خان،‌چشمه پهن كندهلان 69-74

5 طرح بررسي ذهائرمعدني نسوزآندالوزيت در شمال غرب و شمال زاگرس 73

6 مطالعه سراسري استان همدان بمنظور تعيين پتانسيل كانيهاي سنگين 69-75

7 اكتشاف مقدماتي سيليس نهاوند 69

8 مطالعه خاكهاي صنعتي استان 76-74

9 اكتشاف مقدماتي مس در منطقه رزن 76

10 اكتشاف مقدماتي گرانيت همدان 76

11 اكتشاف منطقه اي مواد معدني غير فلزي:

- پروژه اكتشاف تالك و فلدسپات

- پروژه اكتشاف مواد معدني غير فلزي و سنگهاي تزئيني 77

12 طرح بررسي و احياء معادن متروكه استان همدان 73

13 طرح اكتشاف پلي متال دره عباس آباد و دره مرادبيك 77

14 طرح بررسي كميت و كيفيت دقيق معادن استان 78

15 مطالعه و بررسي معادن سيليس استان همدان بمنظور كاربرد بهينه 73

16 مطالعه و فرآوري آندالوزيت ، سيليمانيت، كيانيت 73-74

 

گفتني است كه از سال 1369 لغايت 1378 جمعاً مبلغ 98/2586 ميليون ريال، در استان همدان، هزينه مطالعات اكتشافي گرديده است كه از اين مبلغ 1930 ميليون ريال استاني و 656/98 ميليون ريال از اعتبارات ملي بوده است.

ج: گزارشهاي اكتشافي

گزارشهاي اكتشافي زير نتيجه بخشي از اكتشافات موضوعي انجام شده در استان همدان است كه از جزئيات آنها اطلاعي در دست نيست. گزارشهاي مورد نظر در كتابخانه سازمان زمين‌شناسي نگهداري مي‌شود.

1. فرآوري آندالوزيت همدان، طرح ذخاير معدني، مؤسسه تحقيقات و كاربردي مواد معدني (1372)

2. گزارش اكتشفات كانسارهاي آهن همدان، سازمان زمين‌شناسي (1363).

3. گزارش عملكرد اكتشاف مقدماتي پتاس در گنبد نمكي چهل، طرح پتاس (1372)

4. عوامل كنترل كننده مينراليزاسيون كانسارهاي سرب و روي كرتاسه زيرين محور ملاير ـ اصفهان، سازمان زمين‌شناسي (1354)

5. گزارش طرح اكتشاف گرونا (وزارت معادن و فلزات 1370).

6. گزارش كانه‌ارايي ميكاي دهنو اسدا… خان همدان (سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني كشو1379).

7. گزارش زمين‌شناسي ـ معدني كانسار سرب و روي آهنگران به مقيايس 1:1000 (وزارت معادن و فلزات 1370).

8. گزارش بازديد از معدن سرب و روي مك (وزارعت معادن و فلزات 1369).

9. گزارش اكتشاف مقدماتي انديس‌هاي منگنز در مناطق اراك، ملاير (سازمان زمين‌شناسي كشور 1369).

10. گزارش كانسارها و نشانه‌هاي معدني محور ملاير ـ اراك "كوه قصر قجر ـ كوه كومه قاضي"

د: ژئوفيزيك هوائي

به منظور دستيابي به اطلاعات جامع‌تر زمين‌شناسي و زمين‌ساخت منطقه‌اي همچنين شناخت پهنه‌هاي مناسب براي اكتشاف ذخائر معني پنهان سازمان زمين‌شناسي كشور نقشه‌هاي ژئوفيزيك هوائي سراسري را در مقياس 1:250000 تهيه نموده است.

 

 

منبع NGDIR.IR