تاریخچه تشکیل نیروی هوایی ارتش ایران

[.Godfather. 1,441]

منبع : تبیان / سایتهای اینترنتی معتبر مرتبط با موضوع

 

گردآوری و ترجمه : noandishaan.com

 

توجه : برداشت از مطالب این تاپیک تنها با ذکر منبع آن مجاز می باشد (noandishaan.com )

 

 

مقدمات تشكیل نیروی هوایی

 

 

بررسی خاطرات افسران قدیمی، بیانگر این موضوع است كه قوای (نیروی) زمینی ایران، درسال 1298ش یعنی اواخر حكومت قاجاریه ،برای اولین بار از حمایت دوفروند هواپیمای انگلیسی ،در حالی كه خلبانان آنها نیز انگلیسی بودند، برخوردار شده است. و آن زمانی بوده كه بلشویك های روسی با حمایت ازمیرزا كوچیك خان ،در صدد تجزیه گیلان بر آمدند و انگلیسی ها كه از این امر و پیشروی نیروهای روسی به سمت تهران و ...جنوب بیمناك بودند،تصمیم گرفتند كه با دو فروند هواپیما نیروی ده هزار نفری دولت مركزی ایران رادر سركوب دشمن حمایت كنند.

 

 

 

سپس با وقوع كودتای سوم اسفند 1299شمسی به دست رضا خان سردار سپه و تشكیل قشون متحدالشكل ،رضاخان به فكر خریداری چند فروند هواپیما برای پشتیبانی نیروی زمینی خود افتاد و در پی آن ،در سال 1301شمسی،یك هواپیمای روسی در آسمان تهران دیده شد كه قطعات این هواپیما را با صندوق به تهران آورده ودر زمین های قاجار به هم وصل كرده بودند. در ادامه ،رضاخان تصمیم گرفت كه در سازمان قشون متحدالشكل خود،در شعبه تنسیقات دایره عملیات،دفتری هم به نام دفتر هواپیمایی پیش‌بینی گردد و به این ترتیب،برای نخستین بار در ارتش ایران، نام هواپیمایی جزو سازمان در آمد و در حقیقت ،هسته مركزی نیروی هواییی ایران تشكیل شد.

 

در دفتر هواپیمایی،تشكیلات یك نیروی هوایی كه بتواند پشتیبان عملیات نیروی زمینی در اجرای طرح های خود باشد ،طرح ریزی گردید و برای عملی شدن این طرح ،دولت ایران توسط سفیر خود در واشنگتن برای خرید چند دستگاه هواپیما و تاسیس یك اداره هواپیمایی و تعلیم عده ای ،با دولت آمریكا در26 دی ماه 1301شمسی، وارد مذاكره شده اند. اما مذاكره با این دولت نتیجه ای نداشت و دولت ایران ناگزیر شد كه نخستین هواپیما را در همان سال از شركت یونكرس آلمان خریداری كند و در سال بعد نیز تیپ گیلان و مازندران ،دو هواپیمای دیگر از همان نوع به نام های گیلان و مازندران خریده و به تهران فرستادند و چند ماه بعد هم چهار هواپیما از نوع دوها ویلاند ،از روسیه خریداری شد . به این ترتیب در اواخر سال 1302ش ،نیروی هوایی ایران دارای هفت فروند هواپیما بود كه خلبانان و مكانیسین‌های آنها نیز آلمانی و روسی بودند.

 

در ادامه،با توجه به گسترش نیروی هوایی،در مرداد ماه 1303ش نخستین هیات دانشجویی ایران مركب از ده نفر برای فراگیری فن خلبانی به روسیه رفتند و بعلاوه یك نفر از افسرانی هم كه در خرداد ماه همان سال برای تحصیل در رشته های مختلف مربوط به ارتش ،فرانسه رفته بود ،در رشته هواپیمایی مشغول به آموزش شد.

در اواخر سال 1303ش نیز یك شركت آلمانی به نام یونكرس،شعبه ای در ایران دایر كرد و چند هواپیما برای حمل و نقل مسافر در خطوط تهران، مشهد ،شیراز ،انزلی وبوشهر به كار انداخت كه ارتش ایران به تدریج برای سركوب اغتشاشات داخلی،گاهی اوقات هواپیماها و خلبانان این شركت را به صورت روزمزد به كار می گرفت.

 

در سال 1304ش،دولت ایران بیست فروند هواپیمای دیگر از فرانسه ،آلمان و روسیه خریداری كرد ودر همین زمان ،سرهنگ خلبان ایرانی كه در خارج از ایران بود، ماموریت یافت كه با یكی از هواپیماهای تازه خریداری شده، از فرانسه به سوی تهران پرواز كند واو نیز با آن هواپیما ،از فرودگاه نظامی ویلا كوپولی پرواز كرد وپس از نشستن درچند شهر مسیر خود،بالاخره در فرودگاه قلعه مرغی تهران فرود آمد.

 

در سال 1305،پس از بازگشت افسران ایران از روسیه كه برای تعلیمات هوایی وپرواز در سال 1303اعزام شده بودند ،اداره هواپیمایی با دوقسمت ص و فنی وجمعا با بیست فروند هواپیما تشكیل گردید . این هواپیماها علاوه بر اینكه شماره های مخصوصی داشتند ،به اسامی مختلفی مانند عقاب ،تیهو ، كركس،شاهین ،هما،قرقی، كبك و بلبل نیز خوانده می شدند.

 

در سال بعد،پس از اینكه افسران تعلیم دیده جدیداز فرانسه به ایران باز گشتند،چند فروند هواپیمای دیگر نیز خریداری شدو سازمان هواپیمایی به دو صورت گردان هواپیمایی ویك گروه تعلیماتی درآمد .سپس دسته دوم و سوم محصلان ایرانی نیز از فرانسه بازگشتند و چون كادر مربی و افسری هوایی بالنسبه سرو صورتی گرفته بود ،رسما اداره ایی به نام اداره هواپیمایی در قلعه مرغی تشكیل شد.از این پس ،به توسعه سازمان هواپیمایی ایران توجه بیشتری شد و دانشجویان وافسران دیگری به مدارس و آموزشگاه های خلبانی وفنی كشورها ی روسیه و فرانسه فرستاده شدند.

 

با گذشت ده سال از تاسیس نیروی هوایی ایران نخستین فعالیتهای ایران در زمینه نیروی هوایی و فراهم شدن زمینه های فعالیت در این بخش،ضرورت تاسیس یك آموزشگاه فنی(مدرسه مكانیسین)احساس گردید و به این منظور قرار شد كه بیست نفر مكانیسین هوایی از كشورهلند برای تعلیم در مدرسه فنی كه در مهر ماه افتتاح می‌شد،استخدام شوند. اما این امر به دلایلی به تعویق افتاد و سرانجام در شهریور ماه 1311،مدرسه خلبانی تاسیس گردید . چهار نفر افسر هوایی نیز از كشور سوئد برای تعلیم فن خلبانی استخدام شدند كه به مرور تعداد آنها بیشتر شد و با فعالیت آنان در این زمینه و گسترش این امر،یك دانشكده فنی هوایی هم جهت آموزش عده‌‌ای افسر فنی در دوشان تپه تهران ایجاد گردید.

 

به این ترتیب در سال 1311 شمسی،سازمان هواپیمایی ایران عبارت بود از: یك گروه آموزشی ،یك گردان شكاری و یك گردان بمباران و اكتشافی كه تابع اركان حزب قشون بودند وبا وجود این تشكیلات ، با طرح جدیدی اركان جنگ هوایی از نیروی زمینی جدا شد و سازمان مستقل هواپیمایی ، مركب از یك هنگ ، فرماندهی وستاد هنگ (مركب از 3ركن و یك دفتر ستاد)تشكیل گردید.

[.Godfather. 1,441]

در سال 1312 با توجه به گسترش قوای هوایی ایران و خرید روز افزون هواپیماهای جنگی از خارج ،دولت وقت تصمیم گرفت كه برای بی‌نیازی از خرید هواپیما ویا حداقل برای كاستن هزینه خرید آنها نسبت به تاسیس كارخانه های هواپیما سازی اقدام كند . یه همین منظور برای خرید ماشین ولوازم كارخانه به كشورهای اروپایی مانند آلمان و انگلستان سفارش هایی داده شد و این ماشینها و لوازم راكه در سال 1314به ایران رسید ،در دوشان تپه نصب كردند وبه نام كارخانه های هواپیما سازی شهباز مشغول به كار شد.

این كارخانه ها در مرداد ماه 1317،نخستین هواپیما های ودرابه بهره برداری رساندند كه در برابر رضا شاه پرواز كردند.

 

در 25 دی ماه 1314طبق ماده 1 حكم شماره 2366،عنوان هواپیمایی نظامی ایران از قوای هوایی به نیروی هوایی تغییر یافت و به طور رسمی ابلاغ شد .سپس هنگ هوایی مشهد و هنگ هوایی اهواز به ترتیب در سالهای 1315و 1316 تاسیس گردید وباشگاه هواپیمایی كشوری ایران نیز در سال 1318، به منظور پرداختن به امر آموزش خلبانی در ایران فعالیت خود را آغاز كرد.

 

تا شهریور 1320 كه پایان دوران حكومت پهلوی اول است ،نیروی هوایی ایران دارای 283 فروند هواپیما ،فرماندهی و ستاد نیرو،و منضمات آن،سازمان واحدهای هوایی شامل پنج هنگ (تبریز ،مشهد ،هنگ بمباران تهران ،هنگ قلعه مرغی تهران و اهواز )و آموزشگاه خلبانی گردید،اما در همین زمان با حمله نیروهای متفقین به ایران ،اولین ضربه سازمانی ناشی از اشغال كشور ، بر این نیرو وارد شد و این نیرو از 12مهر 1320در اختیار وزارت جنگ گذاشته شد و به صورت اداره پنجم آن وزارت خانه در آمد.

 

 

نیروی هوایی ایران در دوره محمد رضا پهلوی

 

 

در روز 15 مهر ماه 1320،ابلاغ شد كه اداره هواپیمایی در امور داخلی مربوطه،كما فی سابق مستقل است ودر كار ارتش ،به عنوان یكی از ادارات وزارت جنگ،ادامه خدمات خواهد داد .از آن سال تا سال 1326،نیروی هوایی فعالیت چشمگیری نداشت،تا اینكه در آن سال آموزشگاه فنی،دوره نهم خود را تشكیل داد و نود نفر هنر آموز را پذیرفت ودروره های تكنیلی دانشكده فنی افسری، كلاس فنی ویژه درجه داران ،اموزشگاه فنی و ناو بری هوایی تا سال 1336 تشكیل شد . در سال 1336 عنوان ستاد نیروی هوایی به فرماندهی نیروی هوایی تغییر یافت ودر سال 1339،سازمانی به نام كمك های آموزشی جهت تكمیل تعلیمات فنی هنر آموزان در تیپ تعلیمات تاسیس گردید.

 

سپس در سال 1346،تیپ تعلیمات با امكانات آموزشی بیشتر ،مركز آموزشهای هوایی نامیده شد كه به شش هیات آموزش نظامی،افسری،زبان ،الكترونیك،نگهداری هواپیماو تخصص های مختلف ،كار آموزش در نیروی هوایی را آغاز كرد.

 

در سال 1347،به دنبال افزایش روز افزون حضورهواپیماهای پیشرفته ما فوق صوت‌f-5 و f-4،نیروی هوایی به استخدام كادر جدیدی تحت عنوان هما فری برای انجام عملیات تعمیر ونگهداری هواپیماها پرداخت وطی همین سالها،در خواست سفارش و خرید هواپیماهایf-14هم از دولت آمریكا در دستور كار قرار گرفت كه 72 فروند از این هواپیماها در بهمن ماه 1354درفرودگاه مهرآباد به زمین نشست.در سال 1357،نیروی هوایی ایران در صدد بود كه تعداد جنگنده های خود را از 447 فروند به 500 فروند برساند كه این تعداد ایران را در رده كشورهای غربی و بالاتر از كشورهای خاور میانه قرار می داد.

 

نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران

 

 

با پیدایش نشانه های فروپاشی رژیم پهلوی در سال 1357،به دلیل گسل های كه در نیروی هوایی در آن زمان پدید آمده بود ،ازجمله‌نارضایتی‌های‌ درون‌ سازمانی‌آن،باعث شد كه نیروی هوایی در جریان رویداد های انقلاب، زودتر از نیروهای دیگر از رژیم پهلوی گسسته و به امواج انقلاب بپیوندد. بخصوص هما فران این نیرو ،در هدایت افراد نیروی هوایی به سمت انقلاب نقش مهمی داشتند.

 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران،در ابتدا انتصابات شتابزده ای كه در سطح فرماندهی نیروی هوایی صورت گرفت ، موج اعتراض ها و اعتصابات را به دنبال داشت، تا آن كه در پی شروع جنگ عراق علیه ایران ،این امر از ثبات نسبی بر خوردار شد.

با شروع جنگ ،ضروری ترین مساله ای كه به ذهن خطور میكرد ،مساله مقابله به مثل و جلوگیری از پرواز هر چه بیشتر هواپیماهای عراقی به ایران بود .

 

 

 

• در همان روز نخست شروع جنگ ،با همت فرماندهان دلیر نیروی هوایی امثال شهید محمد جواد فكوری ، نیروی هوای توانست با به پرواز در آوردن 200 هواپیما و عبور دادن 140 فروند از آنها به داخل مرزهای عراق ، پاسخ شایسته ای به تجاوزات نیروی های عراقی داده و مانع از پروازهای بعدی آنان به داخل فضای هوایی ایران شود .
  

[.Godfather. 1,441]

از طرف دیگر ،در آن دوران آماده كردن نیروهای پروازی ،تعمیر و نگهداری هواپیما ها و تامین قطعات یدكی نیز از جمله مسائلی بود كه نیروی هوایی با آن مواجه بود و پشتیبانی ابر قدرت ها از عراق و تحریم علیه كشورمان نیز،دو چالش عمده ای دیگر محسوب می شد .پژوهشگران غربی به این نكته اشاره كرده اند كه نیروی هوایی ایران در دوران بعد از انقلاب موفق شده است بسیاری از هواپیما های خود را كه بر اثر كمبود قطعات یدكی زمینگیر شده اند ،با استفاده ازقطعات یدكی تعداد دیگری از همان جنگده ها فعال سازند .

 

نیروی هوایی در قبل از انقلاب دارای بیش از 450هواپیمای جنگی پیشرفته ،شامل پیشرفته ترین هواپیما های شكاری آن زمان یعنی(تامكتf-14 )بود و حدود پنج هزار خلبان ورزیده در اختیار داشت ودر سال 1357،در مقایسه با نیروی زمینی ودریایی، بسیار پیشرفته تر بود و در بین نیروهای هوایی جهان سوم ، بی مانند بود در حدود 76 فروند بالگرد و 15 اسكادران موشك زمین به هوا نیز این توانایی را تكمیل میكرد و 166 فروند (f-5)،190فروند فانتوم و77 فروند تامكت بخشی از هواپیماهای مذكور بودند.

 

به هر حال نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با داشتن سربازان زبده و كارآمد (از خلبانان تا سربازان وظیفه)توانست از همان لحظات اولیه شروع جنگ ،با طرح ریزی و اجرای عملیات های متعدد ،این اصل مهم را مورد توجه قرار دهد كه با زمین گیر كردن هواپیماهای عراقی و كسب برتری هوایی،فرصت زمان كافی جهت حصول به اهداف زیر را به دست آورد:

 

1- فرصت لازم جهت سازماندهی نیروهای پراكنده سطحی و انجام طرح ریزی های اولیه پدافندی را فراهم كند.

2- نیروهای سطحی از پشت جبهه به مناطق عملیاتی انتقال یابند.

3- كاهش توان رزمی دشمن باعث كاهش پوشش های هوایی آن شود.

4- ظرفیت جنگی دشمن در دست زدن به حملات احتمالی هوایی به نقاط حساس وحیاتی كشور كاهش یابد .

 

جهت دستیابی به اهداف مورد نظر ،نیروی هوایی با كسب برتری هوایی و به دست گرفتن ابتكار عملیات،موج حملات جنگده بمب افكن های خود را متوجه یگانهای زرهی ،پیاده ،مكانیزه و توپخانه و قرارگاه‌های تاكتیكی ،نقاط آمادی ،ستون های نظامی و همچنین محورهای مواصلاتی نیروهای دشمن كرد .

در نتیجه ارتش عراق كه برای خروج از بن بست به دنبال راه مفری میگشت،به جنگ شهر ها و حمله به مناطق مسكونی روی آورد و آنها را با با موشكهای اسكاد مورد حمله قرار داد.

اما یكی از زمینه های بسیار مهم وقابل بررسی اقدامات نیروی هوایی در دوران دفاع مقدس ،نقش نیروی هوایی در عملیات های دریایی است كه بخصوص پیروزی و افتخار آفرینی آن در روز هفتم آذر ماه 1359به همراه نیروی دریایی ارتش و انهدام هفت فروند از هواپیماها ی شكاری ،هفت فروند ازناوچه های موشك انداز و یك فروند ناو نیرو بر هزار تنی عراق و فرستادن آنها به قعر آبهای خلیج فارس، در تاریخ دفاع مقدس ماندگار شد.

[.Godfather. 1,441]

در ادامه جنگ،نیروی هوایی در عملیات شكست حصر آبادان با به كار گرفتن هواپیماهای شكاری و عكس برداری هوایی و شناسایی تاكتیكی قبل از اجرای عملیات بر فراز منا‌طق اشغالی و عقبه جبهه ها و به دست آوردن اطلاعات جامعی از توانایی‌ومحدودیت‌ها،تجمع وتمركز نیروها،تركیب و ترتیب قوا، جابه جایی و تحركات عراقی ها و در اختیار فرماندهان جنگ قرار دادن جهت اجرای این عملیات شركت كرد كه این عملیات با پیروزی كامل در مهر ماه 1360انجام شد .

 

سپس درعملیات طریق القدس كه به منظور آزادسازی بستان وتامین تنگه چزابه در محور بستان –سوسنگرد انجام شد ،در ابتدا خلبانان نیروی هوایی ،روزانه با انجام ده ها سورتی پرواز به بمباران خطوط مقدم جبهه ها پرداختند و سپس ماموریت های تامین اطلاعات تاكتیكی،طرح ریزی برای تهیه آتش پشتیبانی از هوا ،قطع خطوط مواصلاتی و جدا سازی نیروها و پشتیبانی نزدیك هوایی از نیروهای سطحی و انهدام مراكز تجمع دشمن برای ایجاد شكاف در خطوط مستحكم تماس و همچنین تامین دفاع هوایی از عقبه و عمق مناطق عملیاتی وتامین پوشش هوایی ارتفاع كم،متوسط و بالا جهت عملیات بعدی را عهده دار شد.

 

در عملیات معروف فتح المبین نیز نیروی هوایی ، نقش پدافند هوایی را بر عهده داشت و سایت های 4و5 موشكی و ایستگاه رادار دهلوان كه در اختیار ارتش عراق قرار گرفته بود آزاد شد و نیروی هوایی ایران توانست 27فروند از انواع هواپیماهای عراقی را مورد هدف قرار داده و سرنگون كند . در ادامه آن،در عملیات بیت المقدس كه با توجه به استعداد و تركیب جدید نیروی زمینی عراق ،ضرورت بكارگیری حجم وسیع تری از امكانات آفندی و پدافندی هوایی از سوی ایران به خوبی احساس می شد ،با اتخاذ تدابیر مناسب عملیاتی و تغییر تاكتیك نیروی هوایی ایران ،تمهیدات ارتش عراق خنثی شد و با انجام عملیات پشتیبانی نزدیك خلبانان ایرانی، خرمشهر آزاد شد .

 

به طور كلی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با رشادت ،دلاوری و پایمردی سربازانش در طی دوران دفاع مقدس و اهداء شهیدان ،جانبازان واسیران بسیاری در راه پاسداری از وطن و دین اسلام ،توانست خدمات ارزنده ای را به نیرو های جمهوری اسلامی ایران ارائه دهد.

 

ادامه دارد....