شناخت فضای شهری

[vahid hipodamus 7044]

تعاریفی از فضای شهری

ü شهر یک رویداد هیجان‌انگیز در محیط است. شهر مکان زندگی مردمی است که تحرک، تشکل و توسعه و استمرار در آن است؛ تحرک در فضای اجتماعی، تحرک در فضای اقتصادی و تحرک در فضای مکانی. در نتیجه برای این‌که بتوان چهره‌ای انسانی‌تر به ساخت شهر بخشید، ناگزیر باید به فضاهایی روی آورد که همگانی‌اند و زنده‌ترین حرکت‌‌های شهری در آن ها رخ می دهد، در غیر این صورت شهر خسته‌کننده و بی‌روح جلوه كرده و ناتوان از پاسخ‌گویی به نیازهای کلیدی مردم آن، تجربه‌ای شکست‌خورده است.

ü هرگونه فضایی را در شهر نمی‌توان فضای شهری دانست، بلکه ارتباطات ویژه بصری و حرکتی در فضایی با خصوصیاتی ویژه، موجد فضای شهری است، در غیر این صورت بيشتر از حفره‌ای در میان ساختمان‌ها نخواهیم داشت. کالن نویسنده کتاب منظر شهری و از نخستین نظریه‌پردازان نظم ساختاری بین اجزاء و محیط معتقد به هنری در شهر ورای معماری است، هنری مبتنی بر ارتباط. به گفته وی آمیختگی عناصری مانند بنا، طبیعت، ترافیک، تبلیغات و ... محصولی ایجاد می‌کند که تسلط بر طراحی این مجموعه (کل مرتبط) با تکیه بر مفهوم ارتباط امکان‌پذیر است.

ü فضای شهری به مثابه یکی از ارکان اصلی ساخت کالبدی شهر دارای مفهومی عام و اجتماعی است. فضای شهری فضایی است که به همه مردم اجازه می‌دهد به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند.

ü فضای شهری به ترکیبی اطلاق می‌شود که از فعالیت‌ها، بناهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اداری، تجاری و مانند آن و عناصر و اجزاي شهری به‌صورتی آراسته، هماهنگ و واجد نظم و بالطبع با ارزش‌های بصری سازمان یافته است.

ü فضای شهری جزئی جدایی‌ناپذیر از ساختار فضایی شهر در ادوار مختلف تاریخ شهر است و از این رو همچون ساخت کلی شهر تابع شرایط اجتماعی و اقتصادی متغیر بوده و در هر فرهنگی به‌صورت‌های گوناگون چون میدان، خیابان، تکیه، بازار، گذر و ... جلوه كرده است.

ü فضای شهری به مثابه یکی از ارکان اصلی ساخت کالبدی شهر دارای مفهومی عام و اجتماعی است. فضای شهری فضایی است که به همه مردم اجازه می‌دهد به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند.

ü در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخوردهای از پیش تدوین نشده به‌وقوع بپیوندند و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم اختلاط كنند. بنابراین شرط اساسی برای این‌که یک فضای عمومی، فضای شهری باشد برقراری تعاملات اجتماعی در آن است. طبق آنچه بیان شد فضای شهری مصنوعی است سازمان یافته، آراسته و واجد نظم به‌صورت بستری برای فعالیت‌ها و رفتارهای انسانی. انسان جزئی از این فضا است و با ارزش‌ها و هنجارهای خود به این فضا معنی و مفهوم می‌بخشد.

ü فضاي شهري مكان اصلي حيات واقعي است، جاي وقوع واقعه است، صحنه واقعي حادثه است و انباشت خاطره هاي جمعي و فردي.(حبيبي، 1378،ص 21)

ü زوکر اعتقاد دارد که فضای شهری ساختاری است سازمان یافته، آراسته و واجد نظم، به صورت کالبدی برای فعالیت انسانی و بر قواعد معین و روشنی استوار است که عبارتند از : ارتباط میان شکل بدنه ساختمان های محصور کننده، همشکل و یکدست یا متنوع بودن آنها، ابعاد مطلق این بدنه ها نسبت به پهنا و درازای فضایی که در میان گرفته شده، زاویه گذر خیابان هایی که به میدان می رسند و سرانجام موقعیت و محل بناهای تاریخی، آبنماها، فواره ها یا عناطر سه بعدی دیگر.

فضای شهری و ابعاد آن

فضاهای شهری ویژگیهای کالبدی و کارکردی متفاوتی در دوره های مختلف و بسترهای جغرافیایی و فرهنگی متفاوت به خود گرفته اند و از این روی تعاریف گوناگونی نیز از آنها به عمل آمده است. نگاهی به این تعاریف و دیدگاهها برای استخراج ابعاد مختلف یک فضای شهری نشان از دو عامل فرم (کالبد) و ماهیت (عملکرد) فضاهای شهری است.

 

کالبد و فعالیت در دوره باستان یکی است، اما در اواخر قرن هجدهم متفاوت از یکدیگر است. در این دوره شهر و فضاهای شهری کانون اندیشه ها، عواطف و احساسات بشری است. و از اواسط قرن بیستم تاکنون مفهوم فضای شهری به گونه دیگری است.

"فضای شهری به ترکیبی اطلاق می شود که از فعالیت ها، بناهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اداری، تجاری و مانند آن و عناصر و اجزای شهری به صورتی آراسته، هماهنگ و واجد نظم و زیبایی و بالطبع با ارزش های بصری تشکیل می گردد و از نظر فیزیکی دارای بدنه ای محصور کننده می باشد. بعبارتی فضای شهری جزئی از یک شهر است که بعنوان عرصه عمومی، تجلی گاه فعالیتهای شهری است."

 

بدین ترتیب در حال حاضر هرگونه فضایی را نمی توان فضای شهری قلمداد نمود؛ چرا که فضای شهری دارای ویژگیهایی ارتباطی بوده و بخشی از ارگانیسم زنده شهر است که با شرایط اجتماعی، اقتصادی و فنی در حال تغییر، مرتبط است و در غیر این صورت بجز حفره ای در میان ساختمانها و سایر اجزای شهری نخواهد بود.

 

با این تعاریف فضای شهری امروزی حاصل نگرش توام به هر دو بعد فرم (کالبد) و عملکرد (محتوا) ست و ضرورتاً "فضای شهری را نه فقط باید از طریق ویژگیهای زیبایی شناختی آن بلکه باید از طریق تحلیل مشخصه های محتوای آن مورد بازشناسی قرار داد." بنابراین در بررسی و تحلیل تاثیرات آن نیز این دو فاکتور ملاک عمل خواهد بود.

با تشکر

[vahid hipodamus 7044]

و اما ادامه مطلب

فضای شهری و ابعاد آن

فضاهای شهری ویژگیهای کالبدی و کارکردی متفاوتی در دوره های مختلف و بسترهای جغرافیایی و فرهنگی متفاوت به خود گرفته اند و از این روی تعاریف گوناگونی نیز از آنها به عمل آمده است. نگاهی به این تعاریف و دیدگاهها برای استخراج ابعاد مختلف یک فضای شهری نشان از دو عامل فرم (کالبد) و ماهیت (عملکرد) فضاهای شهری است.

 

کالبد و فعالیت در دوره باستان یکی است، اما در اواخر قرن هجدهم متفاوت از یکدیگر است. در این دوره شهر و فضاهای شهری کانون اندیشه ها، عواطف و احساسات بشری است. و از اواسط قرن بیستم تاکنون مفهوم فضای شهری به گونه دیگری است.

"فضای شهری به ترکیبی اطلاق می شود که از فعالیت ها، بناهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اداری، تجاری و مانند آن و عناصر و اجزای شهری به صورتی آراسته، هماهنگ و واجد نظم و زیبایی و بالطبع با ارزش های بصری تشکیل می گردد و از نظر فیزیکی دارای بدنه ای محصور کننده می باشد. بعبارتی فضای شهری جزئی از یک شهر است که بعنوان عرصه عمومی، تجلی گاه فعالیتهای شهری است."

 

بدین ترتیب در حال حاضر هرگونه فضایی را نمی توان فضای شهری قلمداد نمود؛ چرا که فضای شهری دارای ویژگیهایی ارتباطی بوده و بخشی از ارگانیسم زنده شهر است که با شرایط اجتماعی، اقتصادی و فنی در حال تغییر، مرتبط است و در غیر این صورت بجز حفره ای در میان ساختمانها و سایر اجزای شهری نخواهد بود.

 

با این تعاریف فضای شهری امروزی حاصل نگرش توام به هر دو بعد فرم (کالبد) و عملکرد (محتوا) ست و ضرورتاً "فضای شهری را نه فقط باید از طریق ویژگیهای زیبایی شناختی آن بلکه باید از طریق تحلیل مشخصه های محتوای آن مورد بازشناسی قرار داد." بنابراین در بررسی و تحلیل تاثیرات آن نیز این دو فاکتور ملاک عمل خواهد بود.

منبع:جزوه شناخت فضای شهری- خانم مهندس فتحی-ملایر-زمستان 87

البته بازم ادامه داره

[vahid hipodamus 7044]

دولت شهر یونان

*معرفی تمدن :

ü 1-عصر تاریکی یا یونان عهد هومر

ü 2- دوران ایجاد مهاجر نشین های یونانی (کلنی )

ü 3- دوران عهد کلاسیک یونان

ü 4- دوران هلنیسم یا جانشینان اسکندر

1-هومر : تمدن اژه ای ( قرن 8- 12 ق.م ) –منظومه های حماسی ایلیاد و ادیسه

این دوره نسبت به مرحله پیشین به خاطر وحشی بودن «دوری» های فاتح گامی به عقب بود . هر طایفه ای رئیسی ملقب به باسیل داشت .

پلیس: دولت شهر

آکروپلیس : نامی عمومی است که به تپه دفاعی اولیه شهر اطلاق می شود .

ü شرایط اجتماعی : شکل جامعه روستایی بود

ü شرایط اقتصادی : کشاورزی و دامپروری

2- کلنی ها – مهاجرنشین ها (980 – 757 ق.م )

ü مرحله اولیه

ü سبک قدیم

ü مرحله جدید یا کلاسیک

*عوامل ایجاد کلنی ها :

1- پیشرفت تجارت 2- افزایش جمعیت دولت شهرها – 3- برخوردهای سیاسی

*عناصر کالبدی کلنی ها :

1- محدوده یا بارو : تابع شکل هندسی خاصی نبود ، بلکه تابع شیب بود .

2- تقسیم بندی داخل شهر : ظوابط محسوسی وجود نداشت .

3- شبکه های ارتباطی : نظم هندسی نداشت .

4- میادین : آگورا و فضای خالی جلوی معابد .

5- خانه های مسکونی : شکل مگارن و به شکل حیاط مرکزی .

3- عصر کلاسیک ( 494 – 333 ق.م )- آتن

*ویژگی های اصلی شهرهای دوران کلاسیک :

1- محل استقرار : شهر معمولا بندری در دامنه تپه قرار دارند .

2- محدوده یا باروی شهر : تابع نظم هندسی نبود ، تابع شیب طبیعی و عوارض زمین ( پلیس و دولت شهرهای یونان نه یک مفهوم جغرافیایی-حقوقی بلکه مفهومی اجتماعی – سیاسی ) .

3- تقسیم بندی داخل شهر : شطرنجی .

4- رابطه توده و فضا : بافت شهرهای این دوره متراکم است .

5- خیابان : فقط یک معبر و فضای باقی مانده از ساخت و ساز نیست ( تجمع و تعامل اجتماعی ) .

6- میدان : میدان اصلی یا آگورا بازار شهر به حساب می آید .

7- معابد : پراکنده ، بدون قرینه سازی و در محوطه پخش بودند .

8- مجتمع های زیستی : مگارن و حیاط مرکزی .

9- باغسازی : کشت گیاهان غیر بومی در فضا و محوطه های باز .

10- ساختمان های عمومی شهر : شورای شهر ، حمام ، استادیوم ،تئاتر سر پوشیده ، ادارات حکومتی و دولتی .

11- بندرگاه ها : اسکله از دو قسمت تجاری و نظامی تشکیل شده بود .

12- رواق ها(1) و کلونادها(2) :

ü 1- اماکن مهمی در ایجاد ارتباط و محل های مناسبی برای تجمع و فعالیت های سیاسی – اجتماعی (پولیس ها) .

ü 2- معمولا فضای بزرگ مسقفی بودند که یا به صورت سالن بدون دیوار یا با دیوار و ایوان و راههای ارتباطی .

امپراطوری روم 753 ق.م – 1453 م

تاریخ روم به سه دوره تفسیم می شود:

ü دوره پادشاهی، 510-753 ق .م .

ü دوره جمهوری، 27-509 ق .م .

ü دوره امپراتوری (روم امپراتوری) 27 ق .م – 330 میلادی.

*عناصر شهری :

1- حصار شهر : فرم مربع یا مستطیل داشت .

2- رابطه توده و فضا : ایجاد ساختمان های منفرد و پر ابهت .

3- خیابان : شکل منظم و منطقی داشت .

4- میدان : مرکز تجاری ، اداری ، سیاسی ، محلی برای رژه .

5- معابد رومی : مربع و مستطیل – در تقاطع خیابان ها .

6- فضاهای مسکونی : موریس – ساخت کالبدی شهر غیر طبقاتی به جز قصر امپراطور که بر فراز تپه پالائین قرار داشت .

7- باغسازی : مقدس بودن گیاهان- به خاطر سایه و خنکی آنها .

8- تئاتر ها : ابتدا در خارج شهرها و بعدها در داخل شهر .

9- استادیوم ها : گلادیاتورها با هم می جنگیدند .

10- حمام های عمومی : حمام ( کاراکالا ) ، که دارای تجهیزاتی مانند مغازه ، استادیوم ، توالت ، کتابخانه ، موزه ، برای گذران اوقات فراغت .

11- طاق نصرت ها : افتخار و یادبود و پیروزی سرداران و امپراطوری های رومی .

12- شبکه آبرسانی و دفع فاظلاب : به صورت نیم دایره – کلواکاماکسیما .

13- ظوابط شهرسازی : الف ) معابر ب ) ظوابطی جهت اجاره ، احداث یا تخریب ساختمان ج ) راجع به مرمت و نگهداری شبکه های ارتباطی شهر و خانه ها د ) قوانینی راجع به تصرف زمین های موات شهری

*معرفی چند شهر رومی :

1- تیمگاد2- پمپ3-کلن 4-قسطنطنیه

منبع: همان

[vahid hipodamus 7044]

شهرهای قرون وسطی – قرن 5 تا 15 میلادی (486م – 1305م )

ü در این زمان روستائیان از دست فئودال ها فرار کرده و به شهر ها می آمدند .

*ویژگی های اصلی شهرهای قرون وسطی :

1- بارو : ایجاد امنیت در برابر حمله فئودال ها یا کلیسا

2- رابطه توده و فضا : گرداگرد بک بلوک شهری - فضاهای مسکونی همجوار با گذر گاههای اطراف

3- خیابان : ارگانیک

4- میدان : قلب تمام حیات شهری ، محل تلاقی عبور و مرورها و عملکردهای شهری و محل استقرار ساختمان های مهم

5- باغسازی : مملو از گیاهان متنوع ، تزئینی و بی ثمر و مثمر

6- شهرداری : از لحاظ اداری مستقل از فئودال ها

7- اتحادیه های بازرگانی : گیلدها – اتحادیه های داوطلبانه و انتخابی ، شامل بازرگانان و پیشه وران

8- کلیسا : مراسم عشاء ربانی – محل داد و ستد وبساط روستاییان

9- دادگاه : قضاوت توسط روحانیون کاتولیک

10- چشمه های آب : فواره آب ، آب مصرفی و آشامیدنی

*معرفی چند شهر قرون وسطی :

باستیدها – ونیز (ایتالیا) – ورتسبورگ – هانور (آلمان) – نورنبرگ (آلمان)

رنسانس ( 1215 – 1591م )

ü در این دوره ایتالیای ها الگویی نو آفریدند .

ü رنسانس را باید نهضت استقلال طلبی فرهنگی شهروندان در مقابل فئودالیسم دانست .

ü تفکر عصر رنسانس در حقیقت بازتاب نیازهای جامعه عصر خویش بود.

*خلاصه شهرسازی رنسانس :

ü سیستم های حصاربندی

ü الحاق مناطق جدید مسکونی

ü کاخ ها و ویلاهای اشرافی

ü باز زنده سازی بخش هایی از شهر با ایجاد فضاهای عمومی جدید و خیابان های مربوط

ü طراحی و بنای تعداد محدودی نوشهر

ü ساخت کلیسای جدید

*عناصر اصلی شهرهای رنسانس :

1- حصار : مهندسی رزمی و دفاعی - برآمدگی حصار و عرض زیاد آن – فرم ستاره ای

2- خیابان : عملکرد عبوری ، محل تجمع و تبادلات فرهنگی – تجاری – وسیله ای برای اعمال امور اداری حکومت – نوع طراحی شطرنجی

3- میدان : عملکرد ترافیکی : الف ) فضای تردد پیاده و ارابه ب ) میدان مسکونی ، برای تأمین دسترسی های محلی ج ) میدان به عنوان یک فضای پیاده

4- مجتمع خانه های مسکونی : خلق میدان با فضای محصور نه بوسیله تسلط یک عنصر یادمانی بر فضا ، بلکه توسط هماهنگی عناصر موجود

5- باغسازی : سبک های کهن و کلاسیک رومی و یونانی

6- مجسمه : پیکره تراشی

*شهرهای رنسانس :

فلورانس – پالمانوا – وین – نانسی – زوریخ ( سویس )

[vahid hipodamus 7044]

باروک (1600-1750 م)

üباروک خود را به روم ارجاع می دهد و در این دوره شاهد تحرک نیرومندتر اما زودگذرتر هستیم.

üتبعیت شهرسازی باروکسیم از مقیاس ابر انسانی

üایجاد حکومتهای دیکتاتوری در دوره باروکی

üغلبه باروکسیم بر طبیعت

*خلاصه شهرسازی باروک

üمحورهای پرپیچ و خم که در قرون وسطی وجود داشت جای خود را به محورهای کوتاه و مستقیم در دوره رنسانس می دهد و در دوره باروک با محورهای طویل روبرو می شویم.

üشهر رنسانسی و باروکی یک شهر شعاعی است. با این تفاوت که در رنسانس از پیرامون به مرکز و در باروک از مرکز به پیرامون می رویم.

*عناصر اصلی شهرهای باروک :

1-خیابان: به عنوان عنصری هویت بخش مطرح می شود. خیابان مهمترین نماد و اصلی ترین حقیقت شهر باروک است.اهمیت به هندسه ریاضیات و پرسپکتیو و توجه به خیابانهای مستقیم شعاعی با دید بینهایت در این دوره مشهود است.

2-میدان: میدان دوره باروک عملکرد خود را به مثابه محل تجمع و تعامل اجتماعی شهروندان از دست داده و تبدیل به فضاهای تشریفاتی شده که حکومت با رژه نظامیان و استفاده از فضای باز جهت جلوه گری مجسمه های یادبود پادشاهان اقتدار خود را رخ می کشید. ساختمانهای اطراف باروک یا کلا ساختمانهای متحدالشکل و یکنواختی می شد که وحدت و نظم میدان را تشدید می نمود و یا بصورت ساختمانهای همشکل به مثابه حلقه ای برای یک نگین (ساختمان مجلل) عمل می کردند.

3-باغسازی: مفهوم باغسازی و در برگرفتن قسمت عظیمی از فضای شهری توسط باغها را در باروکسیم می توان مشاهده کرد(در رنسانس داخل شهر باغ نداشتیم).

ویژگی باغسازی دوران باروک:

ùباغها بزرگتر و ترکیب درختان متنوع تر گردید.

ùکاشت نزدیک بهم درختان

ùگلکاری و چمن کاری بر روی سطوح افقی با استفاده از اشکال هندسی و منظم.

*شهرهای باروک :

رم-هاناوا- فرویدن اشتادت(جنوب آلمان)- ورسای- کارلسروهه

منبع: همان

[عاطفه صداقتی 17]

خیلی خوب بود ممنون

[آریودخت 43941]

[Mohammad Aref 120452]

شناخت و بررسی ابعاد فضای شهری

 

شهر بارزترین نمود تمایل و نیاز بشر به زندگی جمعی و به منزله کالبدی است که به واسطه حضور و حرکت انسان جان می گیرد و به حیات خود ادامه می دهد. این کالبد با گذشت زمان واجد هویت می شود. فضای شهری به یاری تجسم و تصوری که ناظر از وسعت و حدود آن و نیز احساس حرکت در آن پیدا می کند, ادراک می شود. فضا در شهرسازی ساختاری است که انسان برای تصاحب فضای نامحدود می سازد. فضای شهر به مفهوم عام آن شامل تمامی فضاهای ساخته نشده در یک شهر است و فضای شهری به مفهوم خاص و متداول آن در زبان تخصصی شهرسازی بخشی از فضای عمومی با خصوصیات متمایز است که زندگی شهری و مراوده اجتماعی در آنها صورت می گیرد.

 

اگر در فضا از نظر بصری کشش وجود داشته باشد احساس حرکت ناظر در آن و ادراک بصری وی کاملاً در هم می آمیزند. فضای شهری ساختاری است سازمان یافته، آراسته و واجد نظم که به عنوان کالبدی برای فعالیتهای انسانی بر پایه قواعد معین و روشن استوار گشته است. این قواعد عبارت است از ارتباط میان شکل، بدنه، ساختمانهای محصور گسترده، هم شکلی و یا متنوع بودن آنها، ابعاد بدنه ها نسبت به پهنا و درازی فضا، زاویه گذرها و خیابانها، موقعیت و محل بناهای تاریخی و …. پس هر گشایش فضایی را نمی توان فضای شهری دانست بلکه باید در آن ارتباط ویژه بصری و حرکتی با خصوصیات گفته شده وجود داشته باشد.

مقوله دیگری که از فضا جدا نیست، زمان است. بیکن یادآور می شود که عامل زمان را در طراحی نمی توان نادیده گرفت. ارتباط فضاها را با هم همانطور که در طول زمان تجربه می شوند به صورت یک مسئله طراحی مطرح می کند که در آن هیچ جزئی را نباید بدون ارتباط با آنچه قبل و بعد می آید در نظر گرفت به هرحال ادراک فضایی ناظر در طول زمان تغییر می کند. به این معنی که دریافت معنی و مفهوم یک فضای شهری در طول تاریخ کاملاً متفاوت است که این امر به تفاوت در زندگی اجتماعی و فرهنگی و اصولاً فعالیت فضا در طول تاریخ بستگی دارد. لازم است به چند تعریف مقبول از فضای شهری پرداخته شود:

 

 

• فضای شهری گونه ای هدفمند از فضای باز شهری و به تبع آن بخشی از محیط، که به واسطه قرارگیری در آن و وجود رابطه بلافصل میان آن و انسان در محل فضای شهری جای می گیرد.
  
• فضای شهری , فضای عمومی است خارج از عرصه خصوصی فعالیتهای خارج از فضای مسکونی، فضای خصوصی ادارات و … که در اختیار شهروندان و متعلق به شهروندان است.
  
• “فضای باز شهری” یا به عبارت خلاصه تر”فضای شهری” فضایی است به مثابه یک فرستنده با دارا بودن ویژگیهای آن.
  

 

تجربه دانش قرنها بر رابطه میان طراحی فضای شهری و شکلهای زندگی اجتماعی و نیز بر رابطه میان استفاده از ساختمانها و حضور افراد در خیابان و بر رابطه میان کیفیت هنری معماری و توجه و علاقه شهروندان به محیطشان و همچنین بر رابطه میان شکل مکانهای عمومی شهر و آرامش و آسایش شهروندان گواهی می دهد. طراحی فضای شهری، چگونه می تواند حس آسایش را بپروراند و موجب رونق ارتباطها شود؟ «دونالد اپل یارد» چنین مکانهایی را «محیط های در خور» (Caring Environments) نامیده است. آسایش، ناشی از تماس هایی است که لذت بخش است و مایه خشنودی، تماسهایی که اشخاص را به عنوان افرادی از جامعه تأیید می کند. شهر زنده، برای ایجاد این تجربه های دوست داشتنی، موقعیت ها و مکانهایی را فراهم می آورد.

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار