آموزش گياهان مرتعي مورد استفاده شتر

[morvaridtalaee 2591]

گياهان مرتعي يكي از منابع غني مورد استفاده در تغذيه شترها به شمار مي رود و معمولاً شترها در مراتع ، برخي گياهان را بر ساير گياهان ترجيح مي دهند . در اين مقاله سعي بر اين شده است كه به معرفي گياهان مرتعي اي كه شترها آنها را بر ساير گياهان ترجيح مي دهند پرداخته شود با اين اميد كه مورد استفاده دست اندركاران قرار گيرد .

 

1ـ خار شتر Alhagi comelorum :

از خانواده پروانه آسياها papilionacees و از بقولات (لكومينوز) مي باشد . اين خانواده داراي كاسبرگ زنگ مانند با پنج دندانه كوتاه مي باشد. ميوه اين خانواده ناشكوفا است، دانه ها در داخل نيامك پهلوي هم و نامرتب قرار دارد. اين گياهان داراي ساق هاي منشعب خاردار مي باشند و برگ ها ساده و كامل مي باشد. اين گونه در تمام نقاط ايران، سمنان، خراسان، آذربايجان، سيستان و بلوچستان، هرمزگان ، كرمان، يزد و خوزستان وجود دارد. اين گونه خود به دو زير گونه تقسيم مي گردد يكي داراي برگ هاي درشت بوده و ديگري داراي برگ هاي ريز مي باشند .

خار شتر گياهي است چندين ساله كه در تمام خاك ها مي رويد و مخصوص خاك هاي فقير مي باشد و حتي در خاك هائي كه داراي قشر سفيدرنگ نمك مي باشد مي رويد . ريشه اين گياه خيلي عميق است و تا 5 ـ 6 متر هم مي رسد و از اين لحاظ در مقابل كم آبي مقاومت زياد دارد . خارشتر گياهي است مقاوم به سرما و تا ارتفاع 400 متري مشاهده گرديده است و در برخي مناطق همچون بلوچستان بيشترين غذاي شتر به طور معمول از گونه خارشتر است . بيشترين زمان مناسب توليد و برداشت علوفه خارشتر در زمان گل دهي و بذردهي مي باشد .

[morvaridtalaee 2591]

2ـ گورگياه Andropogon spp :

گياهي است انبوه، گسترده، خشبي و خوش خوراك كه با چندين مرتبه رشد مجدد در سال نسبت به چراي مفرط مقاوم مي باشد . سنبله هاي اين گياه بر روي هر گره محور اصلي سنبله به صورت بندبند قرار گرفته است . بعضي از اين انواع داراي دم گل بلندي است كه گاهي سنبله آن عقيم و پوشيده از موهاي ظريف مي باشد . ساقه هاي اين نباتات سخت بوده ، سنبلچه ها در يك سنبل مركب قرار گرفته است و چنانچه اين گياه بيش از حد رشد نمايد خشبي شده از كيفيت علوفه اي آن به ميزان فراواني كاسته مي گردد . اين گياه از غرب اروپا تا مركز آسيا پراكنده مي باشد ودر ايران نيز وجود دارد .

دوگونه از اين گياه بنام هاي A.Faveolatus و A.KellerI در سومالي مورد تغذيه شترها واقع مي گردند

[morvaridtalaee 2591]

3ـ مزج Spp Aristida

گونه اي است پر پشت و كلاف مانند با ريشه هاي قوي و ساقه هاي كوتاه ، برگ هاي اين گياه باريك بوده و خوش خوراكي متوسطي دارد . اين گونه در برابر زمستان هاي خيلي سرد به مراتب بهتر از تابستان هاي گرم مقاومت مي كند و به طور وفور در مناطق كم و بيش خشك ايران از خوزستان تا خراسان و از بلوچستان تا قسمت هاي خشك آدربايجان وجود دارد . اين گياه از گندميان ايده آل براي مناطق خشك و شني بوده به شرط اينكه شن زياد متحرك نباشد .

اين گياه چراي مفرط را به خوبي تحمل نموده و به آساني توليد بذر مي نمايد چهار گونه از اين گياه به نام هاي A.Kelleri و A.Pallida و A.Plumosa و A.Pungens مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد

[morvaridtalaee 2591]

4ـ اتريپلكس Atriplex Spp

گياهي است كه هميشه سرسبز است و چنانچه بدان توجه كافي شود مي تواند به ويژه در تابستان و پائيز كه اكثر گياهان از بين مي روند پروتئين زياد و علوفه آبداري توليد نمايد . در برخي مواقع ميزان ويتامين A اين گياه در يك گرم حتي به بيش از 35 ميلي گرم مي رسد . ريشه هاي اين نبات راست و عميق است و گاهي نيز به عمق چهار متر مي رسد . شاخ و برگ اين نبات با گسترش زيادي كه دارد به صورت درختچه اي درآمده مانع جريان آب مي شود چون شاخ و برگ اين گياه زياد بزرگ مي شود به همين جهت بايستي شاخه هاي اضافي جهت تعليف چيده شود .

براي مناطقي كه خاك هاي شور و حدود 200 ميلي متر بارندگي دارند باز كاشت نهال هاي 3 تا 4 ماهه آن امكان پذير مي باشد . گياهي است مقاوم به سرما و گرما و حرارت هاي 15 تا 40 سانتي گراد را تحمل مي كند و كم و بيش در اكثر نقاط كشور وجود دارد .

گونه اين گياه به نام هاي A.Halimus , A.Leucoclada و A.Canescens مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد

[morvaridtalaee 2591]

5ـ علف پشمكي Bromus

گياهي است با برگ هاي باريك و آويزان، كه داراي ريشه نسبتاً عميقي است و در مقابل خشكي و گرما مقاوم مي باشد و به همين جهت نيز قادر است در تابستان گرم به رشد ونمو خود ادامه دهد. گياهان اين جنس را در اوايل رشد مي توان به وسيله برگ هاي بلند و باريك و كركدار آن كه به طور محسوسي در جهت عقربه هاي ساعت پيچ خورده است شناخت و چنانچه نشاء هاي جوان را به آرامي و با دقت از خاك خارج نمائيم معمولاً دانه به قاعده ساقه چسبيده است . كشت مخلوط آن با يونجه به علت خوش خوراكي ويژه اي كه دارد بسيار مناسب است .

 

شترها بر انواع مختلف اين گياه تغذيه مي نمايند

[morvaridtalaee 2591]

6ـ خورنال Cenchus Spp

گونه اي است چمني، انبوه و كلاف مانند و مخصوص مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري است كه پراكندگي جغرافيايي آن زياد مي باشد . اين گياه با آب و هواي مختلف تطابق دارد ولي در مقابل سرما حساس مي باشد و كيفيت خوش خوراكي آن خوب است و به علت جوانه زدن آسان و رشد سريع در مقابل چراي مفرط مقاوم است .

گونه هاي مختلف اين گياه كه شتر از آنها تغذيه مي كند عبارتند از C.Bifiorus و C.Ciliaris و C.Setigerus و C.Citearis . اين گياه در مناطق خيلي گرم ايران از خوزستان تا بلوچستان ديده مي شود . درخوزستان و جنوب فارس گونه C.Ciliaris فقط در دامنه هاي سنگلاخي و صخره اي تا ارتفاعات 800 متر ديده مي شود . در حالي كه در بلوچستان به طور فراوان به صورت توده هائي در زمين هاي مسطح شني يافت مي گردد . اين گياه مناسب ترين گونه جهت احداث مراتع مصنوعي دائمي آبياري شده و يا بدون آبياري در جنوب ايران بويژه بلوچستان و نواحي گرم خوزستان و فارس ،كه كمتر از 250 ميليمتر بارندگي دارد ، مي باشد .

 

[morvaridtalaee 2591]

8 ـ علف شور Salsola rigida

گياهي خثبي است از خانواده كنوپوديانه با قاعده چوبي و قوي و ساقه هاي كاملاً راست كه در قاعده گسترده مي باشد . اين گياه داراي برگ هاي باريك، ريز و فشرده اي است كه مدت زيادي از سال را رشد نموده و در پاييز بارور مي گردد . علف شور گياهي است خوش خوراك كه هميشه مورد چراي مفرط قرار مي گيرد و بعلت نرسيدن به مرحله دانه دهي ازدياد طبيعي آن به سختي امكان پذير است .

علف شور به ميزان فراوان در جنوب غربي تهران و هم چنين در شمال غربي و جنوب ايران و در استان سيستان و بلوچستان و هرمزگان و خراسان به چشم مي خورد، اين نوع علف شور نيز مانند S.Vermiculata واقع در كويرهاي سوريه و هم چنين ساير گونه هاي دائمي آن ، در اراضي شور به عمل نمي آيد. اين گياه يكي از بهترين گياهاني است كه در مناطق غير شور ولي كم باران مي تواند كاشته شود. انواع علف شور خود را با خاك هاي فقير و خاك هاي جلگه اي دشت نخورده وفق داده ، در خاك هاي حاصلخيز نواحي نيمه جلگه اي نيز رشد مي نمايد .

گونه هاي ديگري از اين گياه كه مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد عبارتند از S.Foetida ، S.Kali ، S.Spionsa و S.Vermiculata

[morvaridtalaee 2591]

7ـ چبر POA Spp

چبر گياهي است چندين ساله و از تيره گرامينه . اين گياه به علت داشتن پيازهائي در قسمت هاي زير زميني بخوبي مي تواند زمستان هاي سخت را به سر برده و در اوايل بهار به رشد و نمو خود ادامه دهد . چبر داراي گونه هاي متعددي است . اين نبات علوفه اي به انگليسي موسوم به Blue grass و به علت غني بودن مواد غذائي اهميت ويژه اي دارد كه به عنوان علوفه سبز جهت چراگاه مورد استفاده قرار مي گيرد . برخي از گونه هاي علوفه اي چبر داراي خوش خوراكي خاص و ارزش تغذيه اي مناسبي مي باشد. اين گياه در اكثر مناطق كشور پراكنده است . دو گونه از اين گياه به نام هاي P.Buibosa و P.Sinaica كه در منطقه مديترانه مي رويند مورد استفاده شتر قرار مي گيرند .

[morvaridtalaee 2591]

9ـ برشنك Pennisetum Spp

يكي از انواع ارزن است كه براي چرا و سيلو مورد استفاده قرار مي گيرد . اين نباتات براي رشد و نمو و توليد محصول رضايت بخش احتياج به خاك هاي غني و حاصلخيز دارد . در شرايط مناسب علوفه سبز فراواني توليد مي كند و در يك فصل مي توان از آن چندين علوفه برداشت نمود . اين گياه داراي اكوتيپ هاي زيادي بوده و در مناطق گرمسيري فارس و خوزستان وهرمزگان به طور طبيعي مي رويد و در اراضي پرشيب و سنگلاخي براي جلوگيري از فرسايش خاك كشت مي شود . برشنك علاوه بر اين كه مورد استفاده بز و ساير دام ها مي توان قرار گيرد يكي از روئيدني هاي مورد استفاده شترمي باشد

[morvaridtalaee 2591]

10ـ خيـــو Sporobolus Spp

گياهي است يكساله يا دائمي با سنبله هاي منفرد و ساقه هاي خشبي و سفت و مغزدار. بذرهاي اين گياهان به علت پوسته سفت و سخت مدت زيادي قدرت زايش خود را حفظ نموده مي تواند حتي چندين سال در شرايط طبيعي به صورت خفته باقي بماند . ساقه هاي بذر دهنده راست، صاف و خشبي است كه طول آنها تا يك متر نيز مي رسد . چنانچه دقت گردد در رأس خوشه اين انواع ، گل منفردي كه به بذر نشسته ديده مي شود . علوفه حاصل از اين گياه به صورت برگ هاي باريك اكثراً از سطح زمين يعني قاعده گياه خارج شده در زير ساقه گل دهنده مجتمع مي گردد .

ريشه اين گياه پراكنده مي شود و به علاوه تا عمق مناسبي در خاك فرو مي رود. اين گياهان با اغلب خاك ها سازش دارد ولي به طور كلي خاك هاي شني براي آن ها بهتر است و در خاك هاي مرطوب قليائي عملكرد بيشتري دارد . علوفه خشك انواع اين گياه ارزش غذائي چنداني ندارد .

از اين خانواده دو گونه S.Brockmanii S.Margwatus مورد مصرف شتر قرار مي گيرد .

[morvaridtalaee 2591]

1ـ علف چمني (چچم) Lolium spp

 

اين گياه براي حيوانات داراي كيفيت علوفه اي مناسبي است. در صورت چراي مفرط و برداشت مكرر در چراگاه ها توليد بذر مي كند و چنانچه رطوبت و مواد غذائي كافي براي رشد در دسترس اين گياه قرار داده شود مي توان از آن در يك فصل چندين مرتبه محصول برداشت نمود . چچم را مي توان در پاييز و بهار كشت نمود، چنانچه منطقه مورد نظر داراي زمستان هاي سخت و سرد و خاك زراعي سنگين باشد بايد زمان كشت را به بهار موكول نمود. اين گياه به علت دارا بودن برگ هاي ظريف و ساقه هاي باريك علوفه خشك مرغوبي توليد مي كند

[morvaridtalaee 2591]

2ـ چوج Salvadora persica

 

اين درختچه از خانواه «سالوادوراسه» بوده كه در اطراف بندرعباس، ناي بند، ميناب و منطقه جاسك و چاه بهار ديده مي شود . درختچه اي است هميشه سبز با شاخه هاي صاف و براق كم رنگ و آويزان، برگ هايش استخواني، بيضي نيزه اي به ابعاد 5/3×2/1 سانتي متر و دمبرگ آن كوتاه به طول 5 ميليمتر گل آذين آن خوشه اي باز و محوري يا انتهايي راست ميوه آن شفت كوچك سرخ رنگ مي باشد

[morvaridtalaee 2591]

3ـ كاورس Panicum spp

انواع گونه هاي كاورس كه به تعداد فراواني در جهان پراكنده مي باشد ويژه مناطق گرمسير است . اين جنس از انواع ارزن بوده و داراي سنبله هائي كم و بيش بهم فشرده مي باشد . كاورس گياهي است علفي چند ساله كه مناطق سواحل جنوب حد فاصل بين بندرعباس و ميناب در مراتع آن به حد وفور يافت مي گردد . در منطقه جاسك سيريك به طرف سيستان و بلوچستان نيز گزارش گرديده است. گياهي است خوش خوراك كه مورد تعليف اكثر دام ها قرار مي گيرد. شتر نيز از اين گياه به خوبي تغذيه مي نمايد. برگ هاي آنان پهن و غلاف برگ هاي بي كرك و برهنه جهت تثبت شن هاي روان به كار مي رود . دوگونه اي از اين گياه به نام هاي P.Maximum ، P.turgidum جهت تغذيه شتر بيشتر بكار مي روند .

[morvaridtalaee 2591]

4ـ كنــار Zizyphus spina – christi

 

كنار درختي است كه مخصوص نواحي گرم خشك و نيم گرم جنوب كشور است . گرچه ارتفاع درخت كنار به بيش از هفت متر مي رسد ولي در منطقه به علت استفاده بيش از حدي كه در چرا از آن نشده است، اين درخت به صورت درختچه درآمده است. ميوه كنار در محل طالبين زياد دارد و به عنوان ميوه خوراكي براي انسان خريد و فروش مي شود . كنار داراي شاخه هاي زياد، بلند و نسبتاً با رنگ باز است. برگ هاي كنار تخم مرغي شكل و كشيده است كه از كوبيدن و سائيدن آن پودري به دست مي آيد كه «سدر» ناميده مي شود و براي شستشوي موي سر از آن استفاده مي گردد .

كنار درخت و درختچه ايست كه بيشتر براي تعليف شتر مورد استفاده قرار مي گيرد . اين گياه با خشكي، كم آبي و مناطق گرم سازش دارد .

[morvaridtalaee 2591]

5ـ دوني Medicago spp

 

مرغوب ترين گونه علوفه مرتعي است . اين گياه از خانواده لگومينوز بوده و به آن اصطلاحاً شبدر وحشي نيز مي گويند . گياه يكساله بوده كه در حوالي نهرهاي آب مزارع نخليلات و مركبات و خصوصاً مزارع صيفي مخصوصاً در سال هاي پرباران به حد كافي مي رويد ارزش آن در بازار از تمام انواع علوفه هرز باغات كه به صورت بسته بندي شده بفروش مي رسد بالاترين مي باشد .گونه اي از اين گياه به نام M.Polymorpha مورد تغذيه شتر قرار مي گيرد .

[Hamid Ghobadi 12840]

Lolium spp

Salvadora Persica

[Hamid Ghobadi 12840]

Panicum maximum

Zizyphus spina [/url]– christi

[Hamid Ghobadi 12840]

medicago polymorpha