مريخ، بازمانده‌اي از منظومه شمسي اوليه

[Mohammad Aref 120,438]

تحقيقات جديد از يافته‌هاي جالب توجهي پيرامون سياره مريخ و حيات پر رمز و راز آن خبر مي‌دهد كه تا پيش از اين گمانه زني‌هاي جامعه علمي براي رازگشايي و درك چيستي زواياي تاريك شناسنامه اين سياره سرخ راه به جايي نبرده بود.

 

 

اين نمايش تازه كه از قضا حضور پر رنگ زمين و زهره را به عنوان نقش‌هاي اصلي صحنه به رخ دوستداران فضا مي‌كشد، سناريوي تاريخي بكر و جالبي دارد كه ماجراي آن به گذشته‌هاي دور و جريانات مربوط به روزهاي آغازين منظومه شمسي برمي‌گردد و روايت ديگري از تولد و شكل‌گيري سياره سرخ را بازگو مي‌كند كه زمين و زهره به عنوان ستاره‌هاي اصلي و جريان‌ساز آن معرفي مي‌شوند. يافته‌هاي جديد از تولد سياره مريخ، حكايت از آن دارد كه زمين و زهره در روزهاي پرآشوب آغاز حيات منظومه شمسي و در گيرودار برخوردهاي شديد سياره ساز معمول آن روزگار ممكن است در نقش ناجي مريخ نو رسيده ظاهر شده و اين سياره را در برابر حملات خارجي محافظت و حمايت كرده باشند.

البته اخترشناسان از كم و كيف وقوع اين جريان اطلاعي ندارند، اما از قرار معلوم مريخ در كارزار سرنوشت‌سازي كه سيارات ديگر منظومه درگيرش بوده‌اند، شركت نداشته است و همين بيرون نشستن مريخ از بازي ميلياردها سياره‌اي كه علامت مشخصه ايام اوليه عمر منظومه شمسي است، باعث نجاتش از مهلكه و تداوم بقاي آن به صورت يك سياره جنيني خرد، نسبتا تغيير نيافته و به سرعت شكل گرفته مي‌شود. به اعتقاد محققان اين يافته معماي مريخ را كه از گذشته‌هاي دور با عنوان خداي جنگ ناميده ‌شده در حالي كه در كارزار بزرگ منظومه شمسي غيبت داشته، پيچيده‌تر مي‌كند. اما چرا چهارمين سياره خورشيد تا اين حد كوچك است؟

به اعتراف محققان تلاش براي پيدا كردن توضيحي مناسب درباره اندازه كوچك مريخ هميشه بي‌نتيجه بوده و به دنبال آن هاله‌اي از تصورات ذهن ستاره‌شناسان و محققان را فراگرفته است.

در اين ميان كار جالب توجه محققان جهت يافتن توضيحي مناسب براي كوچكي مريخ به تاكتيك اتخاذي آنها برمي‌گردد كه مدت زمان شكل گرفتن اين سياره را هدف‌گيري مي‌كند. به بيان ديگر آنها قصد دارند از راه تعيين سرعتي كه فرآيند تشكيل مريخ سپري كرده است به راز كوچك ماندن آن برسند. البته حل كردن معادله سرعت شكل‌گيري مريخ در زمره مطالعات پر ابهام و بسيار دقيق علمي به حساب مي‌آيد و به اذعان محققان، اين تحقيق مستلزم تجزيه و تحليل‌هاي موشكافانه و پر زحمتي درخصوص مواد راديو اكتيو حاضر در 20 شهاب سنگ مريخ و همچنين مطالعات و بررسي‌هاي تطبيقي از 30 نرمه شهاب سنگ است كه تصور مي‌شود آثار و بقاياي پسمانده از روزهاي اوليه منظومه شمسي باشند.

با در اختيار بودن چنين نسبتي از عناصر ردياب راديواكتيو كه امكان گسترده‌اي را براي مطالعه ديرينه‌شناسي فراهم مي‌آورد، دانشمندان براي تعيين اين كه مريخ با چه سرعتي شكل گرفته است، مسير پژوهش را متوجه شبيه‌سازي‌هاي رايانه‌اي كردند. مطابق خروجي مدل‌سازي‌ها كه اعداد و ارقام جالب توجهي را به سياره سرخ نسبت مي‌دادند، مريخ ظرف 8‌/‌1 ميليون سال ـ يا كمتر ـ به نصف اندازه فعلي خود رسيده است. جالب اينجاست كه در مقابل، سياره زمين كه اندازه‌اي نزديك به دو برابر مريخ دارد، 50 تا 100 ميليون سال زمان براي شكل گرفتن صرف كرده است.

 

 

نكته: به نظر مي‌رسد زمين و زهره مدام اشيا و اجرام خارجي را از مريخ منحرف مي‌كرده‌اند و به اين ترتيب اشيا قبل از آن كه مجال درآميختن و يكي شدن با پيكره مريخ را پيدا كنند به احتمال زياد رو به بيرون متفرق و پراكنده شده‌اند

 

 

به اعتقاد محققان اختلاف كليدي ميان اجرام اين دو سياره نشان از دسترسي داشتن زمين به مواد جديد دارد. بخش عمده زمين از انباشتن و توده شدن لاشه اجرام خارجي به وجود آمده و به بيان ديگر زمين به لطف اخترواره‌ها و ديگر اجرام سماوي كه با سطحش تصادم كرده‌اند بزرگ‌تر شده است، اما در حالي كه زمين با اشتهاي زيادي به فربه كردن خود با كمك برخوردهاي سياره‌اي پرداخته، مريخ دچار قحطي و محروميت بوده و در واقع به دليل همين كمبودها كوچك مانده است.

در همين رابطه علي پورمند، محقق دانشگاه ميامي در بيان نتايج شبيه‌سازي‌هاي رايانه‌اي به موضوع جالب توجهي در مورد پرونده محروميت مريخ اشاره مي‌كند. براساس نظريه اين دانشمند و مطالعه‌هاي رايانه‌اي به نظر مي‌رسد زمين و زهره مدام اشيا و اجرام خارجي را به دور از مريخ منحرف مي‌كرده‌اند و به اين ترتيب اشيا قبل از آن كه مجال درآميختن و يكي شدن با پيكره مريخ را پيدا كنند به احتمال زياد رو به بيرون متفرق و پراكنده شده‌اند. به اعتقاد پورمند اين وضعيت نشان مي‌دهد كه مريخ بازمانده خوش اقبالي بوده و از مهلكه تصادم با ساير اجرام سماوي مشابه جان سالم به در برده است.

به اعتقاد محققان، حالا كه امكان جذب اجرام ديگر به سمت مريخ منتفي شده به نظر مي‌رسد رشد مريخ و رسيدن اين سياره به اندازه فعلي‌اش به معنا و مفهوم آن است كه گرماي حاصل از زوال آلومينيوم راديو اكتيو 26ـ ديگر عنصر حاضر در اوايل عالم ـ براي تبديل موقت مريخ به اقيانوسي از ماگما فرصت زماني داشته است. در حقيقت اين مسأله كه سياره‌اي به صورت يك كره جامد يا مذاب شكل گرفته باشد به عنوان وجه تمايز مهمي براي مريخ در نظر گرفته مي‌شود. از همين رو، آنچه بر سطح سياره مشاهده مي‌شود مي‌تواند از زمين‌شناسي سياره در مقياس وسيع تأثير گرفته باشد و فرقي نمي‌كند كه اين سياره از اقيانوسي از ماگما تشكيل شده باشد. محققان اين نتيجه‌گيري جالب و تأمل برانگيز را كه تا همين جاي كار، توجه زيادي را به خود معطوف ساخته است به عنوان يك خروجي بسيارمهم تحقيقات مفصل‌شان معرفي كرده‌اند.

در اين ميان موضوع رشد مريخ و عوارض و پيامدهاي سياره‌ساز آن از منظر امكان ميزباني حيات نيز جاي بحث و نظر دارد. البته محققان هنوز وارد اين بحث نشده‌اند و اين موضوع را كه رشد سريع مريخ بر شانس اين سياره براي ميزباني حيات تأثير داشته است يا نه را معلوم نمي‌دانند. با اين وصف محققي همچون پورمند نيز با بيان اين‌كه هرسياره‌اي تاريخچه تكاملي متفاوتي دارد، معتقد است يك مقياس زماني مختصر از رشد و به هم پيوستگي مي‌توانسته به‌طور بالقوه‌اي مجال تكامل و تحول زودتر را براي حيات روي مريخ فراهم كند.

 

 

منبع: جام جم