تحلیل پارک دانشجو

[Mohammad Aref 120452]

چکیده:

پارک دانشجو ،پارکی است که قبل از انقلاب اسلامی در تقاطع دو شریان اصلی شهر در آن روزگار- که حیاتی بوده و هستند- ساخته شدساخت این پارک همزمان با شکل گیری ابتدایی ساختار فعلی شهر صورت گرفت. پارک دانشجو بیش از اینکه به عنوان یک پارک مستقل شناخته شود،بیشتر به عنوان پارکی نام برده می شود که در همسایگی بزرگترین بنای تئاتر تهران که محل گردهمایی هنرمندان ،هنر دوستان و دانشجویان می باشد،در کنار سالن تئاتر شهر، قرار دارد.بنا بر این دادن بهتر است که به آن عنوان پارک تماتیک(مو ضوعی ) داده شود، پارکی آمیخته با هنر. همچنین با توجه به مکان استقرار این پارک در محدوده فرهنگی پایتخت و همجواری با چندین دانشگاه، انتظار می رود که به عنوان یکی از پارکهای مهم شهر شناخته شودو به عنوان یک پارک در مقیاس شهری عمل کند،اما متا سفانه اینگونه نیست.

این روز ها پارک دانشجو به عنوان مکان امن و پاکیزه ای برای دقایقی درنگ وآسودن در سایه درختان محسوب نمی شود.کمتر پدر و مادری است که حاضر باشد کودکش را برای بازی به این پارک ببرد.بنابر این جز در مواقعی خاص از روز(بیشتر عصرها،پیش از غروب) کمتر کودک یا خانواده ای در پارک دیده می شود.اینجا مکانی است برای رد وبدل کردن مواد مخدرو مکانی برای تجمع افراد مشکل دار و مطرود جامعه. اما مشکل کجاست؟ در ادامه سعی بر این خواهد بود که بیشتر به این مساله پرداخته شود.

 

کلید واژه ها:

پارک،امنیت،هنر، تئاتر شهر ،تفریح،باغ ایرانی،مدرنیسم،پست مدرنیسم،آب،محور،المان شاخص،تکرار،معضل اجتماعی،مواد مخدر

 

صدف طلایی / کارشناس معماری، دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر دانشگاه تهران، ورودی 85 / نشریه اینترنتی معماری منظر

 

[Mohammad Aref 120452]

معرفی وتاریخچه:

نام پارک:پارک(بوستان)دانشجو

مکان:ضلع جنوبشرق تقاطع خیابان انقلاب و خیابان ولیعصر

سال احداث:1346

مساحت:32000 متر مربع

 

 

پارک دانشجودر اواسط دهه40 خورشیدی،همزمان با شروع پروژه هایی مشابه دز تهران ،طراحی شد و پس از 2 سال،تکمیل گردید.متاسفانه از طراح و ایده های طراحی این پارک ،اطلاعات چندانی در دست نیست جز اینکه توسط همان تیم طراح سالن تئاتر شهر آقایان انصاری و مهندس افخمی (که در حال حاضر در خارج کشور اقامت دارند) طراحی شده است.

زمینی که پارک دانشجو در آن واقع شده،در گذشته زمینی مخروبه و محل اسکان زاغه نشینان بوده که با توجه به سیاستهای حکومت در آندوره که مبتنی بر انتقال زاغه نشینان به حومه شهر بود ،تصمیم گرفته شد که به پارکی در نزدیکی قلب شهر و مرکز فرهنگی- دانشجویی تبدیل گردد.

بنا بر این با هدف تبدیل یک مرکز ناهمگون با شهر به یک مرکز فرهنگی پارک دانشجو طراحی و در طی 2 سال ساخته شد.4سال پس از بهره برداری از پارک،ساختمان تياتر شهر نیز تکمیل گردید تا قدمی باشد در راستا ی تبدیل آن ناحیه به شریان اصلی فرهنگی شهر تهران.

بناي زيباي تئاتر شهر به شكل دايره‌، براساس طرحي از بيژن انصاري و مهندسي ناظر سردار افخمي‌، طي پنج سال ساخته شد و درسال 1350 ، گشايش يافت‌.تئاتر شهر ابتدا زيرنظر راديو و تلويزيون اداره مي‌شد، سپس تحت نظارت اداره فرهنگ قرار گرفت و پس از انقلاب نيز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي سرپرستي آن را برعهده گرفت‌.

 

تئاتر شهر چهار سالن نمايش دارد سالن اصلي با گنجايش 570 نفر; سالن چهارسو با گنجايش 120 الي 400 نفر (كه وسعت دكور و صحنه امكان افزايش جمعيت را مي‌دهد) ; سالن شماره دو با گنجايش 100 نفر و سالن قشقايي كه براي تمرين از آن استفاده مي‌شود. تئاتر شهر همچنين، داراي كتابخانه‌ تخصصي هنر است كه دانشجويان تئاتر و هنرجويان كارگاه‌هاي نجاري و خياطي از آن استفاده مي‌كنند[کتاب اول]

امروزه، مجموعه فرهنگي تئاتر شهر هفت سالن نمايش دارد.

تئاتر شهر در حال حاضر اصلی ترین مرکز نمایشی شهر محسوب می گردد که محل تجمع طرفداران تئاتر به شمار می آید.

در گذشته مرزی بین ساختمان تئاتر شهرو پارک وجود داشته که امروزه از بین رفته و پارک به منزله فضای سبز بنا به چشم می آید.

پوشش گیاهی:

مساحت فضای سبز پارک دانشجو در حدود 17000 متر مربع می باشد که بیش از 50 % از فضا را در بر گرفته است.تمامی فضاهای سبز،که درختان در آن واقع شده، با چمن پوشانده شده است و گلها ی فصلی و درختچه ها در محوطه کاشته شده اند.

[Mohammad Aref 120452]

گونه های گیاهی موجود:

چنار ،نارون ،کاج کبود ، سرو(شیرازی،خمره ای، نقره ای،بادبزنی) ،افرا ، خرمالو ، برگ بو ، بلوط ، ازگیل ، طاووسی ،نرگس ،به ژاپنی ، یاس زرد، اقاقیا ،ختمی ،توری ،زبان گنجشک،بید مجنون ، ماگنولیا،شمشاد، ارغوان ،میخک هندی،سپیدار ، گل رز هفت رنگ.

 

 

امکانات تفریحی:

درجنوب شرقی پارک زمینی مخصوص بازی کودکان طراحی شده است به مساحت 450 متر مربع، که دارای وسایل بازی معمول می باشد.کف زمین بازی با کفپوش مخصوص پوشیده شده است .دور تا دور زمین با لبه بالا آمده باغچه ها محصور شده که مکانی را-ولو نه چندان مناسب- برای نشستن والدین فراهم آورده است.در اینجا یک وسیله بازی برقی به شکل قو نیز به چشم می خورد که ظاهراً مدتهاست استفاده نمی شود.

در عین وجود مساله اصلی که همان جو نامناسب است، یکی از مشکلات اساسی این بخش،عدم تعبیه هیچ گونه سایبانی اعم از درختان سایه انداز یا هر گونه سایبان دیگری است که بازی کودکان را ا زمان تابش آفتاب بخصوص در تابستان مختل می کند.

 

امکانات فرهنگی:

به جز تئاتر شهر که در غرب پارک قرار دارد یک کتابخانه در ضلع جنوبی پارک قرار گرفته که زمان چندانی از احداث آن نمی گذرد و هیچ همگونی با مجموعه ندارد.و از بخش های اضافه شده به طرح ابتدایی پارک می باشد که مانند اکثر ملحقات ربطی به کل مجموعه ندارد.

 

سایر امکانات :

بوفه ای در جنوب غرب وجود دارد که در اطراف آن صندلیهای فایبر گلاسی مشابه آنچه در باقی بوفه ها وجود دارد ،به چشم می خورد.

 

یک آبنمای دایره ای در غرب پارک و در مجاورت سالن تئاتر شهر به مساحت 70 متر مربع موجود است که همگون با ساختمان تئاتر شهر است .ودر آن فواره ای موجود می باشد.

 

همچنین 2 آبنمای مستطیل شکل همراه با فواره ها وتعدادی مجسمه کودک در حال بازی در وسط آبنما نیز در بخش مرکز پارک وجود دارد. جویهایی نیز در راستای محور های اصلی و فرعی وجود دارند.یک آبنما به شکل پلکانی نیز در بخش جنوب شرقی تئاتر شهر قرار دارد که در کنار ان مجسمه ای از پرویز تناولی در مکانی نا مناسب قرار گرفته است.

[Mohammad Aref 120452]

تحلیلی بر سبک پارک:

نقشه سایت - که البته همانطور که گفته شد مربوط به 20 سال پیش است -،نشان می دهد که پارک از الگوی مربع – مستطیل شکل پیروی می کندمحور های عمود بر هم که دارای تقرن نیز نیستند..پلان پارک دارای یک محور در راستای ورودی اصلی(شمالی) می باشد که یک مسیر آب بر آن تاکید می کند(رجوع شود به تصویر 13).ورودی اصلی با یک فرو رفتگی در دیواره پارک تعریف می شود .حرکت در دو سوی آب صورت گرفته و به یک آبنمای بزرگ می رسد.(تصویر14)

 

"تصویر13 "

 

 

"تصویر14 "

 

این تاکید بر حضور آب و تعریف یک محور اصلی در راستای ورودی،فواره های داخل آبنما و کاشیهای آبی داخل جویها،ردیف درختان در دو سوی مسیر،و حالت پله پله ای پارک، همه و همه عناصر باغ ایرانی هسند و نشان دهنده ی اینکه طراحی پارک با توجه به اصول باغ ایرانی صورت گرفته است. حتی بخشی از پلان این مجموعه ،یعنی همان محور شمالی –جنوبی ،صراحتا یاد آور پلان باغ شا زده ماهان و بطور کلی یپ باغ تخت ایرانی می باشد.با این تفاوت که در باغ تخت عموماً حرکت از پایین به سمت بالا –که معمولا مکان قرارگیری کوشک بوده- انجام می گرفه و در اینجا بر عکس است .درختان اغلب چنار ،کاج و سرو هستند که با پوشش گیاهی دو طرف خیابانهای مجاور(انقلاب،ولیعصر) همخوانی دارند.اما ورود چمن ،نشاندهنده ی تاثیر پارکسازی اروپا بر ذهن طراح است.

با همه ی این تفاصیل ،در باقی قسمت ها ی پارک ،اثری از باغ ایرانی به چشم نمی خورد.نه تقارنی در کار است و نه محصوریتی.درختان خیلی منظم کاشته نشده اندو در مسیر آب ،مقصد نهایی وجود ندارد. وجود آبنمایی در کنار آبنمای اصلی و با مقیاسی مشابه اولی ،به اصول باغ ایرانی همخوانی ندارد.در داخل همین آبنما ،مجسمه های کودکانی در حال بازی با آب به چشم می خورد (رجوع شود به تصویر14)که هم نمودار تاثیر باغسازی اروپاست و هم اینکه احتمالا این پارک بیشتر به نیت استفاده کودکان ساخته شده است. شکل ورودیها ،با آن طراحی ساده ،صفحه های ساده بنی،بدون هیچ تزیینی و در ابعادو اندازه های گوناگون ،به شدت یاد آور نهضت مدرنیسم می باشد که در آن دوره باب روز بود.این صفحه های بتنی-که گاه سنگی می شوند –درجای جای پارک به عنوان المان معرف پارک حضور دارند و در تمامی بخش هایی که به عنوان ورودی کار می کنند،چه از خارج به داخل پارک و چه از پارک به محوطه جلوی تئاتر شهر، قرار گرفته اند. و این یعنی یک عنصر شاخص در پارک که به عنوان یک نماد در اذهان باقی می ماند.

ظاهرا ورودی ها ی بخش جنوبی و شرقی بعد ها اضافه شده اند،چون در نقشه های قدیمی ،خبری از آنها نیست و در ضمن ،پوشش ورودی شرقی از آجر قرمز(تصویر17) و پوشش صفحه های جنوبی از گرانیت مشکی(تصویر18) می باشد که با باقی بخشهای پارک همگون نیست.(بخش جنوبی پارک دستخوش بیشترین تغییر و تحولات شده است که هیچکدام به بهتر شدن ظاهر پارک کمکی نکرده اند،از جمله ساختمان شورای حل اختلاف، کتابخانه، دفتر انتظامی پارک ،انبار و …به نظر می رسد عمده دلیل این تحولات این باشد که خیابان جنوبی ،خیابان پر ترددی نیست و کمتر از آنجا عبور می شود.

 

"تصویر17 "

 

 

"تصویر18 "

 

و اما یک بخش مهم پارک،لبه ی اتصال پارک و محوطه ی تئاتر شهر می باشد.همانگونه که گفته شد،ابتدا پارک طراحی می شود و پس از آن ،ساختمان تئاتر شهر بنا می گردد.بنا بر این پلانها از هم جدا بوده و این تفاوت کاملاً مشهود است.پلان پارک از یک الگوی راستگوشه تبعیت می کند،راهها مستقیم،زوایا قایم یا راستگوشه،آبنماهای 4 گوشه ،نیمکتها مربع-مستطیل .اما برعکس بنای تئاتر شهر فرم دایره ای شکل دارد.این فرم دایره ای در تمام محوطه اطراف سالن دیده می شود:کفسازیها با فرم منحنی چیده شده اند، نیمکتها بتنی و دایره ای شکلن(تصویر19)د،حتی آبنمای این بخش هم گرد است.

 

"تصویر19 "

 

با توجه به اینکه طراح هر دو یک گروه می باشند،این تقابل عجیب به نظر می رسد.با این توصیفات،این مرز،به نظر نگارنده،به زیبایی حل شده است. در این مکان سه سکوی سیمانی-سنگی باز هم با فرم دایره ای شکل،در دو انحنا رو به فضای باز رو بروی تئاتر شهر شکل گرفته اند.هم مکانی برای نشستن فراهم آمده و هم دیواره ای به نرمی پارک و تئاتر را از هم جدا کرده است.در میان این قوسها که از داخل پارک به صورت دیواره شیبدار دیده می شود،هر از گاهی روزنی باز شده و این دو را به هم مر بوط می ساز د که از هر دو سو،به دلیل وجود همان صفحاتی که در گذشته به آن اشاره شد،قابل شناسایی هستند.در ضمن این این مرز خود فضایی کمی مرموز و جذاب ایجاد کرده است.

 

به گفته مسوولان پارک،تقریبا تمام کفسازی پارک تعویض شده و از کفسازی قبلی تصویری موجود نمی باشد.در حال حاضر چند نوع کفسازی با قدمت های متفاوت به چشم می خورد ازجمله سنگ ،موزاییک ساده،موزاییک لعابدار و کفپوش محل بازی کودکان.

بنا بر این به نظر می رسد طراح پارک ،از شیوه ای التقاطی برای طراحی استفاده کرده است.کانسپت باغ ایرانی یک بخش و المانها و عناصر مدرن بخشی دیگر را تشکیل می دهد.با توجه به همه ی این نکات،سبک پارک دانشجو،پست مدرن است،یک طرح جدید،با گوشه چشمی به طرحها و نقشهای قدیمی و خاطره انگیز.

 

بررسی مشکلات پارک:

همانگونه که گفته شد،پارک دانشجو ، طراحی خوبی دارد.در مکان مناسبی ساخته شده است ،پتانسیل جذب مردم را دارد،اما تماشاچیان تئاتر ، چه قبل و جه پس از اتمام نمایش،تمایلی به حضور در پارک ندارند و ترجیح می دهند که به جای قدم زدن در پارک ،به سرعت آن مکان را ترک کنند.کمتر دانشجویی درآن حوالی یافت می شود که مشتاق مطالعه در این پارک باشد. اکثر کاربران پارک یا آقایان بازنشسته هستند،یا فروشندگان و خریداران مواد مخدر،و یا شهروندان مساله دار کمر زن یا دختری در پارک مشاهده می شوداگر هم باشند حتماً مردی همراهیشان می کند.

یکی از مسوولان پارک،در پاسخ به این سوال که "چرا چنین بوستانی در چنین مکان جغرافیایی،دارای این مشکل است؟"گفت:"دقیقاًبه دلیل موقعیت شهری است که این معضلات وجود دارد.متاسفانه،دانشجویان و جوانان که بخش اعظم جمعیت این ناحیه واستفاده کنندگان تئاتر شهر را تشکیل می دهند، یکی از اهداف فروشندگان مواد هستند و مکانی که نزدیک چندین دانشگاه باشد(تهران،امیر کبیر،هنر،هنر و معماری،علوم آزاد،و....) جای مناسبی برای استقرار این دسته می باشد".

در عین حال ،وجود راههای به اصطلاح دررو در پارک و اینکه حصاری دور آن موجود نیست و همچنین بدنه های ناظر و نگهبان اندکند،فرار را آسانتر می کند در عین اینکه همواره در دسترسند.البته مسوولان پارک ادعا می کنند که با همکاری پلیس این قبیل داد و ستد ها ،به شدت کاهش یافته است.اما هنوز هم چنین چهره هایی(تصویر26) در پارک کم دیده نمی شوند.

 

"تصویر26 "

مآخذ:

1.نشریه اینترنتی معماری منظر،آرشیو1385-1386

2.سایت اینتر نتی شهرداری تهران

3. سایت اینترنتی کتاب اول