*Polaris* 19606 اشتراک گذاری ارسال شده در 12 اسفند، ۱۳۸۹ او رفتن به رم، لندن یا پاریس را مسخره می‌کند. به نظرش این شهرها یا کشورها رفتن ندارد. راوی در حقیقت به جست وجوی یک ناشناخته می‌پردازد... نقدی بر «بازگشت شازده کوچولو». نوشته «ژان پیر داوید» اگر داستان بلند «بازگشت شازده کوچولو» را بخوانید و اتفاقاً از اهالی ادب باشید و از بد روزگار نویسنده هم باشید، با خود فکر می‌کنید، چرا در غرب حلقه های فرهنگی در هم فرو رفته اند؟ چرا نوعی هماهنگی میان تمام پدیده های فرهنگی دیده می شود و اینجا ما از آشنایی با پیشینه های ادبی خود می‌هراسیم؟ بدون شک علل و عوامل بسیاری در این دلزدگی دخیل اند. اما مهم این است که فارغ از علل احتمالی در این راستا قدمی برداریم. در غرب نویسنده ای شازده کوچولو خلق می‌کند،در همان کشور یا همان قاره نویسنده ای از این فضای تخیلی و داستانی الهام می گیرد،متنی می نویسد تا به زعم خودش موضع یا تکلیف خود را با این متن تاثیرگذار روشن کند. گویی شازده کوچولو چنان در روح و جانش فرو رفته است که ناچار است در روایتی از همان دست با او همسفر شود. شازده کوچولو از این منظر بازآفرینی می شود. از انحصار اگزوپری درمی آید و دیگر شخصیتی است در دستان نویسنده ای به نام «ژان پیر داوید». هر چند به پارامترهای اصلی شخصیت شازده کوچولو احترام می گذارد اما او را بازآفرینی می کند تا بار داستانی دیگری از او بکشد. شاید اولین دستاورد این متن، یا این گونه متن ها، تاکید و تثبیت بر آثار برجسته ادبی باشد، دیگری تکمیل تجربه ها و سر آخر نویسنده براساس یک نیاز شخصی به خلق متنی پرداخته که دغدغه او بوده است؛ اتفاقی که در ایران شاهد آن نیستیم. کسی فکر نمی کند کاری از هدایت، علوی، چوبک یا دانشور را ادامه دهد. در همان فضا نفس بکشد و تلاش کند به مخاطبان و مهم تر خودش یادآور شود که میراث دار ادبیاتی است که پیش از او اتفاق افتاده است. نویسندگان خارجی از اینکه تحت تاثیر نویسنده دیگری تعریف شوند،هراس ندارند. بارها در گفت وگوهایشان هم یادآور شده اند که از چه نویسندگانی تاثیر گرفته اند. اما داستان «بازگشت شازده کوچولو» از دل متن اگزوپری سر بر آورده است، هر چند که بر این باورم اگر مخاطبی آن متن را نخوانده باشد، هم با این داستان ارتباط برقرار می کند. اما در اینجا نویسنده به لحاظ ساختاری از راوی اول شخص استفاده می کند که به شدت منزوی است. گویی بزرگی جهان او را فریب نمی دهد. او جهان را با تمام ابعادش در اندازه های یک نقشه جغرافیایی می بیند که می تواند روی میزش پهن کند و در خیال به این کشورها سفر کند بدون آنکه از روی صندلی اش بلند شود. او خیالپردازانه زندگی می کند و حتی دوستانش هم به این ویژگی اخلاقی او اشراف دارند که وقتی می گوید به سفر می رود همگی خوشحال می شوند،او را تشویق می کنند. ولی وقتی او می گوید سودای سفر به جای عجیب و غریبی را دارد که کسی هم تا به حال اسم آن را نشنیده است، مشکوک می شوند. سرانجام او کشتی پیدا می کند که او را به جزیره مورد نظرش ببرد. به همین جای روایت که می رسید به شدت می توانید به راوی شک کنید. هر چند او با جزئیات به جغرافیای این منطقه اشاره می کند ولی از آنجا که خیالپرداز است همه چیز در سایه شک و تردید قرار می گیرد. نام مکان هایی که ذکر می شود برایتان آشنا نیست. او رفتن به رم، لندن یا پاریس را مسخره می کند. به نظرش این شهرها یا کشورها رفتن ندارد. راوی در حقیقت به جست و جوی یک ناشناخته می پردازد. او از اوج انزوای خود به سمت سفر به نقطه ای نامعلوم حرکت می کند. این تحول ۱۸۰ درجه یی چرایی اش مشخص نمی شود. برای همین محل شک و تردید قرار می گیرد، چرا یک مرتبه این مرد اقدام به این سفر می‌کند؟ چرا با کشتی قدیمی و رو به نابودی راهی سفر می شود؟ چرا می خواهد به جایی برود که تا به حال کسی نرفته است؟ انگیزه های این سفر در نهایت هم برایمان روشن نمی شود. صرفاً باید بپذیریم که او می رود و هیچ اتفاقی برایش هراسناک نیست. اما هر چه جلوتر می رویم ابعاد این سفر و ماهیت واقعی اش بیشتر زیر سوال می رود. خطوط فرا واقع گرایانه این روایت پررنگ تر می شود. گرفتار شدن در طوفان و افتادن از روی عرشه و رسیدن به جزیره ای که به اندازه یک وجب جا بیشتر نیست،به غیر واقعی شدن روایت و فضای داستانی می انجامد. با ورود شازده کوچولو و ارجاع لفظی مداوم نویسنده به شخص اگزوپری، مرزهای وهمی- خیالی اثر محسوس تر می شوند. به این ترتیب شما به لحاظ ساختاری با دو گزینه تنها می مانید؛ یا روایت را داستانی وهمی و سوررئال بدانید یا همه چیز را به اتکای متن اگزوپری بپذیرید و همچنان به این راوی اعتماد کنید که از جنس نویسنده اول است. به هر حال در هر دو این گزینه ها آنچه مشخص است خیالی بودن و ذهنی بودن روایت است. هیچ چیز در عین واقعی بودن و پرداخت جزیی پردازانه رنگ واقعیت ندارد. نوعی از شاعرانگی در پس متن دیده می شود. شبکه علت و معلول روایت هم چندان در خدمت پرداخت واقع گرایانه عمل نمی کند. دیالوگ هایی که میان راوی و شازده کوچولو رد و بدل می شود بسیار غیرواقعی می نماید؛ تنها یک نوع ارائه غیرواقعی که شما با کمال میل ترجیح می دهید باورش کنید. اصولاً فضای غیرواقعی که در این داستان با آن مواجه می شوید از نشانه های واقعی مدد می گیرد؛ نشانه هایی که روابط غیرواقعی باعث می شود کلیت آن به سمت جهان غیرواقعی حرکت کند. شخصیت راوی در تضاد معناداری با شخصیت شازده کوچولو قرار می گیرد. این تضاد هسته روایت را پرکشش می کند. راوی اول شخصی که علاقه ای به سفر ندارد و صرفاً براساس یک اتفاق و یک تجربه خام دستانه در برابر شازده کوچولو قرار می گیرد. او در ابتدا از سوال او درباره شکارچی ببر حیرت می کند. برمی آشوبد اما هر چه جلوتر می رویم و می بینیم که راوی به ماجرای ببری که در سیاره شازده کوچولو خانه گزیده علاقه مند می شود، به شور و عشق شازده کوچولو برای محافظت از گل سرخش دل می سپارد. شازده کوچولو بی آنکه ادعاهای عجیب و غریب طرح کند اما از عجایب سفر خود برای یافتن یک شکارچی ببر می گوید. نویسنده داستان بلند «بازگشت شازده کوچولو» به زیبایی از عناصر طنزآمیز هم در روایتش استفاده می کند. وقتی شازده کوچولو از محافظان محیط زیست در زمین می گوید او می‌تواند به زبان شیرها با آنها حرف بزند و شیرها می گویند طرح حفاظت شده از آنها کلکی بیش نیست. انسان را متجاوز و فریبکار و سلطه جو معرفی می کند. شازده کوچولو حتی وقتی از سیاره های دیگر هم می گوید این طنز را در تعریف ماجراها رعایت می کند. وقتی از شخصیتی می گوید که روبه روی خود روی میزش ستون هایی از کاغذ گذاشته و از هر ستون کاغذی برداشته بر ستون دیگر می گذارد. این لحظه ها به شدت نگاه انتقادی نویسنده را به نظام بوروکراتیک نشان می دهد. در حقیقت شازده کوچولو با تمام کوچکی، سادگی و معصومیت اش در تضاد با ساکنان سیاره های دیگر است. او برای کسانی از گل سرخ و ببر می گوید که هیچ درکی از ماهیت آنان ندارند. حتی در بخشی از کتاب شازده کوچولو وقتی در جمعی از سیاره اش می‌گوید، آنها عناصر سیاره او را نماد یا نشانه یی از ذهن آدمی می پندارند. گل سرخ نماینده بخش پاک و معصومانه، ببر عنصر تجاوزگر و به همین ترتیب باقی ساکنان سیاره شازده کوچولو دیگر واقعی نبوده بلکه هر کدام نماد یا نشانه ای هستند برای تفسیرهای مختلف. شاید ژان پیرداوید به این طریق می خواسته رندانه نگاه های نشانه شناسانه و تاویل مدار را به چالش کشد؛ نگاه هایی که در پس هر عنصر واقعی به دنبال ارجاعی غیرواقعی یا عنصری واقعی اما از جنسی دیگر می گردند. نویسنده با اجرای این صحنه ها می خواهد بگوید بیایید به احترام واقعیت بیرونی کلاه خود را از سر برداریم. همواره در هر افسانه ای به دنبال آنچه نمی بینیم نباشیم. به آنچه می بینیم خوب دقت کنیم و سعی کنیم آن را به واسطه خودش بازشناسیم. در پس هر گلی لزوماً معنایی دیگر نهفته نیست. شازده کوچولو هم بسیار ساده از همه چیز می گوید. او همه چیز را ساده می بیند. همه چیز را آن گونه که هست می بیند. یک گوسفند برای او صرفاً یک گوسفند است. تفسیرها و تاویل ها همواره چیزی جدید و بدیعی به واقعیت ها نمی افزایند و اگر بیفزایند نکته ای قابل درنگ نیستند. بگذاریم یک حقیقت واقعی، یک شیء لمس شونده، یک موجود جاندار به همان شکل اولیه اش دیده شود. به همان صورت باقی بماند. صورت دگرگون شده امر بیرونی همیشه پذیرفتنی نیست. راوی اول شخص هم درصدد یافتن ارجاعات غیرواقعی از شازده کوچولو نیست. او مومنانه در راستای جهان داستانی اگزوپری حرکت می کند. هر چه شازده کوچولو می گوید را باور می‌کند. ابتدا با او جدل کرده اما سرانجام تسلیم اش می شود و ویژگی مهم این رویکرد در این مساله نهفته است که شخصیت داستانی اگزوپری در این داستان به یک انسان واقعی تبدیل شده و انتظار دارد باقی عناصر سیاره اش هم همین مسیر را در ذهن مخاطب طی کنند. شازده کوچولو به شهرزادی زنده و جان دار، به انسانی واجد کنش تبدیل می شود. او خود سفر را آگاهانه برمی گزیند تا سیاره اش را نجات دهد. او به خوبی از خطری که او را و شاید جهان خالق اش (اگزوپری) را تهدید می کند، آگاه است و برای همین است که هر آنچه پشت سر نهاده است را صادقانه برای راوی می گوید و راوی را وامی دارد تا جان گوسفندش را نجات دهد و آنگاه دوباره به سفر خود ادامه می دهد. حرکت ژان پیرداوید در این کتاب ادای دینی است به متنی که تمام انگاره هایش خیالی بوده اند- در ابتدا - اما حالا خیال اگزوپری چنان به واقعیت تبدیل شده است که شازده کوچولویش به جهان ذهنی نویسنده راه پیدا می کند. این سفر را نهایتی نیست. مقصدی اگر هست باور کردن قابلیت تبدیل شدن امر ذهنی به امر عینی است. شازده کوچولوی این کتاب حقیقت دارد، وجود دارد و شما راهی جز باور دوباره و همیشه اش ندارید. *این کتاب با ترجمه آذر محمودی توسط نشر پیام امروز منتشر شده است. 3 لینک به دیدگاه
ارسال های توصیه شده