سوسن چلچراغ

[Ali.Akbar 9300]

در میان انواع سوسن ها،معروفترین آنها در نزد ایرانیان سوسن سفید()یا سوسن آزاد است که به نام سوسن ده زبان یا سوسن گل دراز نیز شناخته شده است.هرچند که بنظر می رسدبه خاطر فراوانی وتشابه گل زنبق (زنبک یاچمبک)با سوسن سپید ،زنبق سپید از تیره ()را نیز به جای سوسن آزاد یا سوسن سپید از تیره ()گرفته وبه کار برده اند ویا سوسن زرد را نیز سوسن رشتی یا زنبق رشتی نیز نامیده اند.

 

 

سوسن چلچراغ نخستین گیاهی است که به عنوان میراث ملی در ایران به ثبت رسیده است.

 

 

این نوع سوسن از تیره لیلیاسه و گیاهی است که پیازها بدون پوشش وفلس هستند.در سراسر دنیا سوسن یکی ازمهم ترین جنس های گیاهان زینتی بعد از رز ،میخک وداوودی است

 

 

همینطور سوسن‌ها از نظر باغبانی هم بسیار مهم هستند و ویژگی‌های مهمی از قبیل معطر بودن، دامنه رنگ‌های زیبا و مقاومت و سازگاری به شرایط محیطی دارند و معمولا" به صورت تجاری و به شكل گل‌های بریده یا گلدانی در تجارت گل و گیاه ارزش دارند. در كاربرد‌های باغبانی از 100‌گونه سوسن نام برده شده است.

 

 

ویژگی های گیاه شناسی

 

 

نام بومی و ملی / چرایی نام گزاری: سوسن چلچراغ ،از آنجا که شکوفه‌های این گل با رنگ سفید به صورت واژگون باز می شوند نام سوسن چلچراغی به خود گرفته است.انتهای گلبرگهای آن پوشیده از دانه‌های برجسته و پرچم های بسیار بلند است.

 

 

گياهي پايا، پياز دار، با ساقه اي پوشيده از برگ، به ارتفاع 50 تا 150 سانتي متر. برگ ها ايستاده، خطي- سرنيزه اي، نوك تيز و كرك دار. گل ها سفيد و بزرگ، با قاعده سبز متمايل به زرد و مجتمع در خوشه هايي متشكل از 4 تا 16 گل. ميوه كپسول واژ تخم مرغي..

 

 

تیره: لی لیوم Lilium

 

 

نام علمی: Lilium ledebourii

 

 

گل دهی: ماه‌های خرداد و اوایل تیر

 

 

بعضی ها می گویند كه رنگ مهتابی و شكل واژگون آن كه شباهتی به چلچراغ دارد، باعث شده كه چنین نامی بر آن نهاده شود.اما مردم محلی بر این باورند كه سوسن چلچراغ در شب نور افشانی می كند و به همین دلیل چلچراغ نامیده شده. اما اصل قضیه - برطبق گفته گیاه شناسان- این است كه به واسطه مواد فلئورسانس در پرچم سوسن چلچراغ، این گل قابلیت بازتابش نور را دارد.

 

 

 

رویشگاه بومی

 

 

این گیاه به طور خودروسالی یك بار با عمر دو هفته تا یك ماه در دو نقطه از جهان می روید: در منطقه داماش و كلچوله درفك شهرستان رودبار و كلاردشت وجود دارد و لنكران در جمهوری آذربایجان كه هر دو آن ها در رشته كوه البرز از فلات ایران جای گرفته اند.

 

 

 

شناسایی علمی

 

 

سوسن چلچراغ نخستین بار در سال ۱۳۵۴ توسط گیاه شناسی فرانسوی به نام «لدر بوری» شناخته شد و بعد از شناخت نامش در موزه تاریخ طبیعی ایران در فرانسه به صورت «لیلیوم لیدربور» به ثبت و ضبط رسید و بعد از آن روستای داماش، كانون توجه ملی و جهانی شد به طوریكه هر ساله بسیاری از علاقه مندان و متخصصان و گیاه شناسان از سراسر دنیا برای دیدن این گل به ایران سفر می كنند.

 

 

 

اقدام ملی

 

 

پس از معرفی این گل به دولت

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

در همان زمان از سوی

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

در زمره آثار زیست محیطی ملی کشور به ثبت رسید و طی این سالها رویشگاه سوسن چلچراغ در روستای داماش به مساحت ۴ هکتار تحت حفاظت قرار گرفته است. .

 

 

سوسن چلچراغ به دلیل این همه زیبایی و ارزش، از سال ۱۳۵۵ رسماً توسط سازمان حفاظت محیط زیست مورد حفاظت قرار گرفت و در فهرست آثار ملی طبیعی کشور ثبت شده است . سوسن چلچراغ هنوز هم به طور کامل توسط سازمان حفاظت محیط زیست گیلان نگهداری می‌شود و با توجه به نادر بودن این گل ملی و ثبت شده در فهرست میراث طبیعی، سازمان محیط زیست اطراف این زمین را حصار کشی کرده و از آنجا که این منطقه جزء مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست کشور است هرگونه بهره برداری از آن تنها با مجوز رسمی از دفتر وزارت و بازرسی سازمان محیط زیست کشور ممکن خواهد بود.

 

 

 

روش تکثیر

 

 

این گیاه را می‌توان از طریق بذر، فلس‌برداری، قلمه برگ، سوخك‌ها یا غده‌های هوایی و كشت بافت تكثیر كرد.

پیازهای این مناطق در ایستگاه تحقیقات گل و گیاهان زینتی لاهیجان وابسته به مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان نگهداری می‌شود و طی تحقیقات انجام شده، پیازهای نواحی داماش و اردبیل تكثیر شده و پس از چند سال در لاهیجان شروع به گلدهی كرده و به این شكل به شرایط لاهیجان خو گرفته و اهلی شده است.

 

 

 

 

غده‌های این گیاه را اواسط فروردین ماه بعد از طی سرمای پاییز و زمستان از رویشگاه طبیعی آن در داماش رودبار به ایستگاه تحقیقات گل و گیاه لاهیجان منتقل شد. غده‌ها را ابتدا با آب شستشو داده و فلس‌های بیرونی آسیب دیده را حذف كرده و در محلول‌های مختلف برای تكثیر گذاشته شد و پس از آن در بستر‌های كشت مختلف رشد داده شد.

 

 

وقتی به شرایط زیستگاهی طبیعی این گیاه دقت ‌كنیم متوجه می شویم كه در منطقه‌ای سبز می‌شود كه از نظر آب و هوایی زمستان‌های سردی دارد. اتفاقا" همین سرماست كه نیاز این گیاه را برآورده می‌كند. در مورد بسیاری از گیاهان هم سرمای زمستان لازمه گلدهی در بهار است، یعنی اگر این گیاهان سرمای زمستانه را تحمل نكنند، هرگز به گل نمی‌روند. یكی از هدف‌های مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی گیلان اندازه‌گیری میزان نیاز سرمایی این گل بود.

 

 

 

 

 

 

 

زمان گلدهی

 

 

این گیاه در لاهیجان از اواخر اسفند و عموما" اوایل فروردین شروع به سبز شدن کرده و از اواسط اردیبهشت گل‌ها شكوفا می‌شوند؛ بنابراین در لاهیجان حدود یك ماه زودتر از زیستگاه طبیعی یعنی داماش گل‌ها باز می‌شوند.

 

در نواحی درفك، كلاردشت و اردبیل گل‌ها حتی دیرتر از داماش باز می‌شوند كه به نظر می‌رسد عامل اصلی، هوای خنك‌تر حاكم در این مناطق باشد.

 

 

 

 

بیشترین میزان غده در شرایطی ایجاد می‌شود كه در بستری از پوست درخت و ضایعات چای كاشته شده باشد و وقتی به آن پیت و پرلیت اضافه كردیم نتیجه معنی‌داری مشاهده نكردیم. در ضمن تحقیقات دیگری كه بر میزان نیاز سرمایی این گیاه انجام شد، نشان داد كه برای تكثیر بهتر غده‌ها در محیط‌های كشت غیرطبیعی باید 6 تا 8 هفته سرمای حدود 3 تا 5 درجه سانتی‌گراد به آن بدهیم. به این ترتیب تخمین زده شده كه 70 تا 84 درصد غده‌ها تولید برگ می‌كنند.

 

 

 

سایر استفاده ها

 

 

گرده گل حداقل تا یك سال قابلیت نگهداری دارد كه این دستاورد برای اصلاح انواع گل‌های دیگر در همین خانواده و تغییرات ژنتیكی به منظور ایجاد صفات مختلف در گیاهان كاربرد دارد.

 

 

1.محيط زيست: توليد غذا (انرژي و مواد) به عنوان اولين حلقه زنجيره غذايي در بوم سازگان ها، تلطيف هوا با توليد اكسيژن و رطوبت، حفاظت از خاك در برابر فرسايش آبي و بادي، ايجاد محيط زيست مناسب براي انسان و ساير جانداران مصرف كننده و به خصوص زيبا سازي محيط از خصوصيات اين گياه است؛ گل سوسن يكي از گياهان زينتي است كه پرورش آن از گذشته هاي بسيار دور در مناطق مختلفي از جهان از جمله كشور ما مرسوم بوده است، براي مثال شانزده قرن پيش از ميلاد مسيح پرورش اين گياه در مصر باستان رواج داشته و امروزه نيز به عنوان گونه اي زينتي بسيار مورد توجه پرورش دهندگان گياهان زينتي و طراحان فضاي سبز مي باشد. در ماه هاي ارديبهشت و تير گل هاي درشت وزيباي اين گياه ظاهر شده و به ويژه در هنگام عصر فضا را بسيار عطر آگين مي كنند.

 

 

2.تركيبات: داراي نوعي آلكالوئيد به نام سيلين است. 3.خواص درماني: كرمهاي تهيه شده از پياز اين گياه به دليل داشتن مقادير فراوان موسيلاژ به عنوان نرم كننده پوست و همچنين تسكين دهنده التهاب هاي پوستي، سرمازدگي، سوختگي، زخم ها ،ورمها و ساير بيماري هاي پوستي به كار مي روند.

 

 

4.مصارف تغذيه اي: مورد چراي دام و علفخواران وحشي قرار مي گيرد.

 

 

 

علت انقراض

 

 

یكی از مشكلات موجود در عرصه طبیعی، وجود حشره‌ای (سوسك) آجری رنگ به نامLiliocerisfaldermniاست كه مطالعه‌زیست‌شناسی این آفت در ایستگاه تحقیقات لاهیجان در حال انجام است؛ البته فقط به این دلیل نیست كه سوسن چلچراغ در خطر انقراض قرار دارد، بلكه باید گفت چون این گل رویشگاه محدودی دارد، اگر بر اثر عوامل غیرطبیعی مثلا چرای بیش از حد دام در منطقه یا بی‌توجهی به حفاظت آن این رویشگاه‌ها تخریب شود، این مشكل بروز خواهد كرد.

 

 

 

 

 

 

 

مقابله

 

 

به سازمان حفاظت از محیط زیست توصیه شده است كه اكنون بهترین راه مبارزه با آفات، جمع‌آوری حشرات باغ است. این كار از نظر حفظ شرایط طبیعی محیطی این گل بسیار موثر است. همچنان كه می‌دانید استفاده از سموم نه‌تنها در بیشتر موارد كار ساز نیست و نمی‌توان به عنوان یك راه‌حل قطعی به آن نگاه كرد، بلكه ممكن است تا حدودی تركیبات خود این سموم بر حیات این گل تاثیرگذار باشد.