نظریات مدیریتی و سیکلهای اقتصادی

[غایب 4790]

نظریات مدیریتی و سیکلهای اقتصادی Written by دکترهژیرزحمانداد

از مدیریت عملی گرفته تا روابط انسانی، نظریه سیستمها، فرهنگ سازمانی، سازمانهای یادگیرنده، استانداردهای مدیریتی، و شش سیگما، ادبیات مدیریت پر است از نظریات مختلفی که هر کدام برای مدتی محدود در محاورات مدیران جای گرفته و سپس جای خود را به نظریه پر طرفدار بعدی داده است. آیا نظمی مشخص در پشت صعود و سقوط این نظریه ها وجود دارد یا شانس و اقبال توجیه کننده غلبه نظریه روز می شود؟ چند سال پیش دو تن از محققین آمریکایی، بارلی و کوندا، به بررسی جدی این سوال پرداختند و نتایج تحقیق آنها رابطه جالبی بین نظریات روز در مدیریت و وضعیت اقتصاد آمریکا را نمایان کرد.

تا پیش از این تحقیق بسیاری ار صاحبنظران معتقد بودند که نظریات مدیریتی ابتدا بر بالا بردن بهره‏‌وری به کمک نظم بخشیدن به کار کارکنان شرکتها متمرکز بودند و به مرور زمان این نظریات به سوی توجه بیشتر به نیازهای نیروی انسانی حرکت کرده اند. برای مثال مدیریت علمی که توسط تیلور در اوایل قرن بیستم معرفی شد به شدت به یکنواخت‌سازی کار و خودکار سازی فرایندها توجه داشت، اما به مرور مدیریت منابع انسانی نقش پررنگ تری در مناظرات مدیریتی پیدا کرد. اما بارلی و کوندا با ترسیم مهمترین نظریات مدیریتی در طول یک قرن نشان می دهند که این نظریات به جای حرکت تدریجی به یک سمت، عمدتا از یک حرکت تناوبی پیروی می‌کنند به طوری که هرکدام از این دو نوع نظریه برای حدود دو تا سه دهه مورد توجه قرار می­‌گیرند و سپس جای خود را به نظریاتی از نوع دوم می­‌دهند.

بررسی بیشتر نشان می­‌دهد که تناوب نظریات غالب با وضعیت اقتصادی آمریکا همبستگی دارد. به طور مشخص، در دوران رشد سرمایه­‌های مادی تولید (کارخانه­ ها, زیرساختهای الکترونیکی و غیره)، نظریاتی که به یکنواخت سازی کار خودکار سازی تاکید می­کردند مورد اقبال قرار می­‌گرفتند، و در دوران توقف رشد سرمایه­ه‌ا (به دلیل انباشتگی سرمایه بیش از تقاضای تولید در بازار، و لذا رکود اقتصادی) توجه نظریات مدیریتی روز به نیروی انسانی متمرکز شده است. نمودار زیر همبستگی این تناوبها تا دهه 1990 را نشان می­‌دهد. به نظر می­‌رسد که نظریات مدیریتی، با کمی تاخیر، پیرو وضعیت اقتصادی بود­ه‌اند: وقتی که بنگاه­ های اقتصادی به گسترش زیرساختهای تولیدی مشغول می­‌شدند، نظریه­ پردازان مدیریت نیز به پیروی از این نیاز بیشتر به ارایه مدلهایی اقدام می­‌کردند که استفاده از زیرساختهای موجود را بهینه­ تر سازد. در شرایطی که بنگاه­ها دارای مازاد زیرساخت تولیدی بودند، نظریات مدیریتی به استفاده بهینه­ تر از نیروی انسانی، دیگر فاکتور مهم در تولید، توجه می­‌کردند.

البته این بحث مشخص نمی‌کند که آیا نظریه­ پردازان مدیریتی نقش پررنگ­تری در شکل دادن به این تناوبات داشته­اند یا انتخاب خریداران منابع مدیریتی. برای مثال ممکن است که مولفین همیشه تعدادی کتاب و مدل در مورد بهبود فرایندها و تعدادی هم در مورد بهره‌­برداری بهتر از نیروی انسانی چاپ می­‌کرده­‌اند، اما بسته به علاقه بازار، در هر دوره یک گروه از این مطالب در میان خوانندگان مباحث مدیریتی داغ می­شده. از طرف دیگر ممکن است که مولفین هم خود بر اساس درکشان از تقاضای بازار بر روی مطالب داغتر کار می­‌کرده­‌اند. احتمالا واقعیت مخلوطی از هر دو این مکانیزم‌ها را در خود دارد: هم بازار نظریات مفید­تر برای نیازهای روز مدیران را انتخاب می­‌کرده، و هم نظریه­‌پردازان بر اساس درکشان از بازار به سوی ارایه مدل‌های پرتقاضا جذب می­شده­‌اند.

در شرایط روز ایران نیز، توجه مشاورین، مراکز آموزش، و مولفین به این مکانزیم می­‌تواند به اقبال بیشتر آنها در بین مخاطبین کمک کند. تناوبات اقتصاد ایران همبستگی چندانی با اقتصاد آمریکا ندارد و لذا ترجمه آثار پرفروش روز در آمریکا لزوما بهترین راه موفقیت در بازار ایران نخواهد بود. در عوض، به نظر می­‌رسد که شرایط اقتصادی ایران به تناوب در سه نوع فضا قرار می­‌گیرند. در فضای رشد سرمایه‌ا‌ی بیشتر بنگاه­ها به سرمایه­‌گذاری در زیرساختهای تولیدی مشغولند (مثلا اوایل دهه 1370) و احتمالا تقاضا برای منابع آموزشی در مدیریت جذب و استفاده بهینه از سرمایه­‌های فیزیکی فراوان می­‌شود . در فضای رکود تقاضایی (مثلا سالهای 1353-1357) مدیران با مازاد سرمایه روبرو هستند و برای آنها گلوگاه کار نیروی انسانی بوده و مدیریت مناسب این نیرو مشغله اصلی روز می­‌شود. در شرایط رکود تحریمی (مثلا سالهای جنگ با عراق) حفظ و استفاده بهینه از سرمایه­‌های فیزیکی موجود نقش پررنگتری پیدا می­‌کنند. البته تطبیق فضاهای کلی روز با سوالات مشخص مدیریتی و تولید منابع مناسب برای آن نیازها نیاز به بررسی جدی و درک خوب از بازار مدیریت در کشور دارد که مخاطبین این مقاله بهتر می­‌توانند در مورد آن نظر دهند.