معرفی ساوجبلاغ

[Mohammad Aref 120452]

 

شهرستان ساوجبلاغ با وسعتی معادل 2800 کیلومتر مربع در منتهی الیه شمال غربی استان تهران در عرض شمالی 35/45 تا 32/50 و طول شرقی 35/45 تا 50/55 واقع اشت که از شرق به کرج ، از جنوب به اشتهارد ، از غرب به آبیک و از شـــمال به نوشـهر و الموت منـــتهی می شود.

ین شهرستان در سال 1367 هجری شمسی بر اساس تصویب هیات وزیران از دو بخش مرکزی و طالقان به مرکزیت هشتگرد و به نام ساوجبلاغ تشکیل شد و در سال 1375 هجری شمسی بخش نظر آباد به عنوان بخش سوم و در سال 1380 هجری شمسی بخشهای چندار و چهار باغ به عنوان چهارمین و پنجمین بخش آن شکل گرفتند.

این شهرستان مجموعا 447 آبادی ، مکان و مزرعه و چهار محدوده شهری ، هشتگرد ، نظرآباد و طالقان و شهر جدید هشتگرد است . بخش مرکزی با مرکزیت هشتگرد شامل ، دهستانهای هیو و سعید آباد و بخش نظر آباد با مرکزیت نظرآباد شامل دهستانهای تنکمان ، احمدآباد و نجم آباد و بخش چندار شامل دهستانهای چندار و برغان و بخش چهار باغ شامل ، دهستانهای رامجین و چهاردانگه و بخش طالقان با مرکزیت طالقان ، دهستانهای بالا طالقان ، پایین طالقان و میان طالقان را تشکیل می دهند.

 

این ناحیه با وجود رودخانه های فصلی و محیط نســبتا مساعد و زمیــنهای زراعی و کوهستانی رونق اقتصادی مختلفی را به وجود آوده اســـت . متوسط درجه حرارت این ناحیه بیش از ناحیه کوهستانی است .

در جنوب شهرستان ، دشت نسبتا وسیعی وجود دارد که اقلیم خاص خود را داراست .

در نواحی شهرستان ساوجبلاغ هرچه از شمال به سمت جنوب حرکت کنیم از ارتفاع زمین کاسته می شود به طوری که از اتـفاع حدود چهار هزار متری قلل رشته کوه طالقان از سطح دریا به کمتر از هزار متری در نواحی جنوبی نجـــم آباد می رسد.

 

تاریخچه

ساوجبلاغ با هفت هزارسال قدمت

نام ساوجبلاغ از دو کلمه ساوج و بلاغ ترکیب شده است.نام ساوجبلاغ به معنای «سرزمین چشمه های آب سرد»

بلاغ در زبان ترکی به چشمه یا رودخانه گفته می شود و به نظر می رسد منظور از ساوجبلاغ؛ رودخانه ی ساوه بوده که به مرور به ساوج تغییر یافته است. هشتگرد مركز شهرستان ساوجبلاغ است.

گفته می شود اين شهر در دوره قاجاريه روستای كوچكی بيش نبوده و فقط يک كاخ ييلاقی در آن موجود بوده است.

در مورد نام گذاری آن نیز روايت می كنند كه نام شهر هشتگرد ابتدا «هشت كرد» بوده و با گذشت زمان به هشتگرد تغيير پيدا كرده و علت نام گذاری آن اقامت هشت خانوار كرد در اين شهرستان بوده است.

شهر جديد هشتگرد نیز به منظور اسكان جمعيت سرريز تهران و ايجاد تعادل زيست محيطی منطقه به وجود آمده و از آن جا كه در شمال شهر فعلی هشتگرد واقع است، می تواند از تسهيلات شهر قديم نيز برخوردار شود.

در جنوب شهر جديد محوطه ای به وسعت 150 هكتار، كه امكان گسترش آن تا حدود 350 هكتار وجود دارد، به عنوان ناحيه صنعتی وجود دارد كه بخش عمده ای از اشتغال صنعتی اين منطقه را تامين می كند.

[Mohammad Aref 120452]

آب و هوا

آب و هوای ساوجبلاغ به طورکلی معتدل است.

با توجه به وضعیت توپوگرافی ، شهرستان ساوجبلاغ را می توان به سه ناحیه کوهستانی ، کوهپایه ای و دشتی تقسیم بندی نمود .

حدود 25% کل مساحت شهرستان را ناحیه کوهستانی تشکیل می دهد.

این ناحیـه با آب و هوایی کوهســــتانی با آب فراوان و مراتع سرســــبز اشتغال به فعالیت دامی را رونق بخشــــیده است.

ناحیــه کوهپایه ای دامنه جنوبی رشته کوه طالقان را تشکیل می دهد. این ناحیه با وجود رودخانه های فصلی و محیط نســبتاً مساعد و زمیــنهای زراعی و کوهستانی رونق اقتصادی مختلفی را به وجود آمده اســـت.

متوسط درجه حرارت این ناحیه بیش از ناحیه کوهستانی است.

در جنوب شهرستان ، دشت نسبتا وسیعی وجود دارد که اقلیم خاص خود را داراست.

در نواحی شهرستان ساوجبلاغ هر چه از شمال به سمت جنوب حرکت کنیم از ارتفاع زمین کاسته می شود به طوری که از اتـفاع حدود چهار هزار متری قلل رشته کوه طالقان از سطح دریا به کمتر از هزار متری در نواحی جنوبی نجـــم آباد می رسد.

 

میزان جمعیت

جمعیت این شهرستان بر طبق آمارگیری جامع سال ۱۳۸۵ «۲۱۵,۰۸۶» نفر بوده .

جمعيت شهرستان ساوجبلاغ براساس سرشماري عمومي كارگاهي درسال 81 محاسبه توزيع سني و جنسي جمعيت شهرستان را بر اساس آخرين سرشماري :

از 298014 نفر جمعيت شهرستان 152007 نفر مرد و 146007 نفر زن بوده اند كه درنتيجه نسبت جنسي براي 104 به دست مي آيد به عبارت ديگر دراين شهرستان درمقابل هر 100 نفر زن 104 نفر مرد وجود داشته است .

اين نسبت براي اطفال كمتر از يكساله 115 و براي بزرگسالان (65 ساله و بيشتر ) 114 بوده است .

نسبتهاي مذكور درنقاط شهري به ترتيب 112و 117 و درنقاط روستايي 116و 113 بوده اند.

ازجمعيت اين شهرستان 41/39 درصد درگروه سني كمتر از 15 ساله ، 23/56 درصد درگــروه سني 15-64 ساله و36/4 درصددرگروه سني 65 ساله وبيشتر قرار داشته اند و سن بقيه افراد نيز نامشخص است.

توزيع سني و جنسي جمعيت شهرستان براساس آخرين سرشماري كارگاهي سال 81 : از 167018 نفر جمعيت شهرستان 85649 نفر مرد و 81369 نفر زن بوده اند كه در نتيجه نسبت جنسي 105 به دست مي آيد به عبارت ديگر دراين شهرستان درمقابل هر 100 نفر زن 105 نفر مرد وجود دارد.

همچنين از جميعت شهري 26310 نفر مرد و 25116 نفر زن و ازجمعيت روستايي 59339 نفر مرد و 56253 نفر زن ميباشند بنابر اين نسبت جنسي در نقاط شهري 104 و درنقاط روستايي 105 مي باشد.

تعداد اتباع خارجي درشهرستان ساوجبلاغ مجموعا“ 34545 نفر بوده كه از اين تعداد 32042 نفر اتباع كشور افغانستان و 2503 نفر از اتباع كشور عراق و ساير كشورها ميباشد ،

باتوجه به جمعيت 175008 نفري اتباع ايراني شهرستان نسبت كلي جمعيت اتباع خارجي به اتباع ايراني 73/19% ميباشد ، به عبارتي نسبت جمعيت اتباع افغاني با جمعيت ايراني 3/18% و اتباع عراق و ساير اتباع 4/1% است.

[Mohammad Aref 120452]

جاده های ارتباطی

راه های دسترسی به این منطقه عبارتند از: - راه هشتگرد ـ قزوين ـ راه هشتگرد ـ‌ كرج به درازای 30 كيلومتر - راه هشتگرد - تهران به درازای 70 كيلومتر - راه هشتگرد - قزوين به درازای 90 كيلومتر راه های فرعی ديگری نيز روستاها و بخش ها را به مراكز بخش و شهرستان متصل می کنند. هم چنين جاده ترانزيتی تهران – تبريز – اروپا از ميان شهر می گذرد، و راه آهن تهران – تبريز از جنوب خاوری شهر هشتگرد مركز شهرستان ساوجبلاغ عبور می كند.

 

باغ های گیلاس

كشاورزی از مهم ترين مشاغل اهالی به شمار می رود و از ديرباز باز شامل كشت گندم، جو، چغندرقند، بنشن و تره بار بوده است.

باغ داری يكی ديگر از رشته های اقتصادی اين شهرستان است كه شامل: كشت درختان ميوه از قبيل سيب، گوجه، ‌گيلاس، زردآلو و هلو است. نوع كشت 80 درصد آبی است كه بیش تر از چاه های ژرف و نيمه ژرف تأمين می شود.

يكی ديگر از فعاليت های اين شهرستان دام داری است که در كنار كشاورزی انجام می شود.

انواع فرآورده های لبنی و دامی از قبيل پوست، پشم و لبنيات از جمله توليدات اين منطقه است.

 

صنایع مهم

از صنايع ماشينی شهرستان ساوجبلاغ می توان توليدات ماشين آلات كشاورزی، پارچه بافی، توليد سيمان، شوفاژ، رادياتور سازی و تهيه دان طيور را نام برد كه از اهميت ويژه ای برخوردار است.

 

محصولات صادراتی

عمده ترين صادرات اين شهرستان عبارتند از:

پارچه، سيمان، گندم، جو، سيب،‌ چغندرقند، هلو، گلابی،‌ گيلاس،‌ انگور، توت ‌و بادام.

از صنايع ماشينی شهرستان می توان توليدات ماشين آلات كشاورزی، پارچه بافی، توليد سيمان، شوفاژ، رادياتور سازی و

تهيه دان طيور را نام برد كه از اهميت ويژه ای برخوردار اند.

[Mohammad Aref 120452]

قلعه ارژنگ

بر فراز قله ارژنگ در جنوب روستای زیبای میناوند طالقان قلعه ارژنگ قرار گرفته است.اين قلعه در ضلع جنوب غربي دهكده ميناوند از توابع طالقان قرار دارد. قلعه ارژنگ در سال 544 به امر كيامحمد بن بزرگ امير ساخته شد. در اين قلعه راهروهاي زيرزميني وجود دارد كه برخي از آنها توسط تونل هايي به هم متصل هستند. ديوارهاي قلعه از سنگ و ساروج است. سفالهايي كه از اطراف قلعه به دست آمده مربوط به قرن 5 تا 7 هـ.ق است برای رسیدن به این قلعه پس از عبور از زمینهای روستا در بالا دست از دامنه شرقی کوه پس از عبور از یک سیل بند از شیب بسیار تند به سمت قله حرکت کنید. گفته می شود این قلعه را بر روی بقایای قلعه ای از دوره ساسانی بنا کرده اند.(قدمت بنای اصلی قلعه مربوط به ۱۷۰۰ سال پیش می شود!).دیوارهای سنگی باقامانده از قلعه نمایانگر نحوه معماری منحصر به فرد قلعه جهت دیده بانی می باشد.

 

قلعه کیقباد

قلعه کیقباد در منتهی الیه جنوب غرب روستای ایگل و در دامنه شرقی ارتفاعاتی که نهایتا به قله توچال منتهی می شود و خانه های ده در دامنه آن واقع شده است و در موقعیت جغرافیایی 35 درجه و 54 دقیقه و 44،1 ثانیه عرض جغرافیایی و 51 درجه و 29 دقیقه و 09،2 ثانیه طول جغرافیایی و در ارتفاع 2062 متر از سطح دریا و در جبهه جنوب شرقی و پایین صخره سنگی که در مجاورت ده و خانه های آن قرار دارد ، راهرو زیرزمینی وجود دارد که اکنون در ورود به آن مسدود می باشد. چنانچه کسی بخواهد وارد آن شود باید دامنه جنوب شرقی صخره را به فاصله حدود 5/1 متر از آن به عمق حدود دو متر خاکبرداری نماید تا راه ورود به راهرو یا غار نمایان شود . این غار یا راهرو زیرزمینی در نزد اهالی روستا به تخت کیقباد و یا قلعه کیقباد شهرت دارد.

[Mohammad Aref 120452]

قلعه دختر

 

در 2 كيلومتري شمال پل دختر،قلعه اي است بنام قلعه دختر كه بروي صخرةبزرگ و بالاي كوهي به شكل كثيرالاضلاع غير منظم ازآجركه دورآن باروئي كشيده شده است، بلندي ديوار كه باروي قلعه محسوب مي شود در حدود 14 متر است در ديوار قلعه دو مدخل ساخته شده كه هركدام 3 متر بلندي داردودربالاي يكي از اين مدخل ها كتيبه اي روي سنگ نوشته شده كه فعلا اثري از خط آن باقي نمانده است از وضع ساختمان و مصالح مي‌توان ساختمان اين بنا را به دورة يا زمان ساختمان پل دختر نسبت داد . روایت است که دختر پادشاهی که حاکم این منطقه بوده‌است در آن قلعه سکونت داشته‌است. بنا براین نام قلعه، قلعه دختر گذاشته شده‌است.

 

غار زالن گاه

دوران اسلامی حدود 1400 سال پیش محدوده املاک دنبلید دو دهانه غار در زیر صخره ای سنگی که دارای 5 متر ارتفاع می باشد ،روبه شمال نمایان است که بنام غار زالن گاه یا ظالم گاه نامیده می شود . فاصله دو دهانه از یکدیگر حدود 20 متر و یکی بر بالای دیگری واقع شده است . دهانه بالایی به قطر 80 سانتیمتر بوده و درحال حاضر به علت ریزش سنگ و خاک تقریبا مسدود شده و ورود به آن تنها به روش سینه خیز ممکن می باشد . پس از عبور از این حفره تنگ در داخل غار،چاهی دیده می شود که حدود 35 متر ارتفاع آن می باشد . در عمق چاه ، فضای وسیعی به وسعت تقریبی 3*3*3 وجود دارد که دارای دالان ها متعدد می باشد . دالان ها دارای طولهای متفاوت از 4 الی 35 متر می باشد . هر یک از دالانها به فضاهای متعددی راه می یابند که حفره های متفاوتی از نظر وسعت دارند . انتهای هر دالان به حوضچه هایی می رسد که مملو از آب بوده و با چرخشی به راست یا چپ به دالان دیگر راه می یابد . مسیر عبوراز دالانها گاهی وسیع و به ارتفاعی در حدود 3 متر می رسد و گاهی بسیار تنگ می شود و باید سینه خیز از آنها عبور کرد . در برخی از فضاهای باز داخل غار آثار معماری مشاده می شود که بیشتر برای تفکیک فضا یا تسطیح ناهمواری ها بوده است . سفالهایی از داخل غار یافت شده است که مربوط به دوران تاریخی و اسلامی نظیر سلجوقی است .آنچه مسلم است،طبیعی بودن این غار است،ولی برای استقرار و اسکان نیز در دوره هایی استفاده شده است .

[Mohammad Aref 120452]

حمام روستای نویزک

قدمت تاریخی : اوائل حکومت قاجاری حدود210 سال پیش در مرکز روستای نویزک حمام کوچک زیبایی وجود دارد که علی رغم گذشت بیش از 250 سال از عمر آن همچنان مورد بهره برداری بوده و به صورت خزینه از آن استفاده می کنند . ورودی حمام با پنج پله چرخشی به سمت راست وارد رختکن شده و از آنجا نیز پس از طی راهرویی به طول تقریبی 3 متر وارد گرمخانه می شود.رختکن حمام دارای چهار طاق نما می باشد که سه طاق نمای آن دارای سکوی نشیمن بوده و از آن برای نشستن و در آوردن یا پوشیدن لباس استفاده می کنند . طاقنمای چهارم رختکن محل ورود و اتصال رختکن به راهرو ارتباطی گرمخانه میباشد .گرمخانه حمام نیزدارای چهار طاق نما بوده و خزینه در سمت شرق قرار دارد و فضای گرمخانه گرم و یکپارچه بوده و محل دنجی را فراهم آورده است . سقفهای قسمتهای مختلف حمام با طاق و تویزه پوشیده شده و ورودی ها دارای درهای فلزی میباشد. علی رغم عمر طولانی حمام تاریخی روستای نویزک و انجام مرمتهای مکرر شکل و ترکیب کلی حمام تغییر چندانی نکرده است .

 

حمام روستای بزج

قدمت تاریخی : اواسط حکومت قاجار حدود 150 سال پیش در مرکز روستای بزج حمام تاریخی کوچکی وجود دارد . حمام در جهت شرقی – غربی احداث شده است . ورودی پس از طی کردن عرض حمام به رختکن وارد شده و از انتهای شمالی با چرخشی به سمت چپ وارد گرمخانه ای به شکل اطاق مستطیل شکل می شود . خزینه حمام در منتهی الیه شرقی آن قرار دارد . مصالح حمام تاریخی روستای بزج که متعلق به اواسط حکومت قاجار است ،از سنگ لاشه و ملات آن گچ و ساروج می باشد . نمای داخلی حمام با سیمان و بخش رختکن با ملات گچ اندود شده است . بخش ورودی حمام در مرمت دوره های بعد با آجر و ملات سیمان بازسازی شد که در حال حاضر بخش هایی ازآن تخریب شده است

 

حمام روستای میر

قدمت تاریخی : 300 سال پیش در مرکز بافت قدیم روستای میر حمام قدیمی وجود دارد که دارای قدمت بالای سیصد سال است . در ورودی حمام به سمت شمال باز شده و چنین می توان تصور کرد که حمام به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم شده است . قسمت شرقی با دری با چهار پله وارد رختکن می شود . رختکن دارای سه طاق نما و سکوی نشیمن است که در اضلاع شمال ، شرق و جنوب آن تعبیه شده که محل نشستن میباشد . بدنه گرمخانه تا ارتفاع 90 سانتی متر با کاشی زرد رنگ پوشانده شده و سطوح بالاتر و زیر گنبد با سیمان سفید اندوده شده است . در مرکز سقف گرمخانه گنبد اصلی قرار دارد که در گوشها دارای گوشواره های زیبا می باشد . سقف رختکن نیز دارای گنبد مرکزی است . کلیه طاق و تویزه های بنا دارای قوس جناغی منظم و زیبا است .

[Mohammad Aref 120452]

آسیاب حاج رحیم

روستای هیو شهرستان ساوجبلاغ در مقابل مخابرات هم از وجود ابنیه تاریخی بی‌بهره نمانده است. در این مکان آسیایی قدیمی به نام حاج رحیم دیرمان وجود دارد که در زمره آسیاب‌های آبی تنوره‌دار قرار می‌گیرد. حمام قدیمی بزرگی هم در این روستا هست که طی سال‌های اخیر مورد شناسایی و ثبت قرار گرفته است.

 

کاروانسرای شاه عباسی ینگی

 

به فاصلۀکمی از آرامگاه امامزادگان هادی و علی النقی و حدود 100متر از سمت جاده کرج- هشتگرد،کاروانسرای شاه عباسی ینگی امام قرار دارد. طرح کلی کاروانسرا مستطیل شکل است.

چنان که طول خارجی آن 69متر و عرض آن 60/67متر است. متأسفانه هم اکنون فقط ضلع شرقی نمای خارجی آن همچون گذشته سلامت خود را حفظ کرده و نمای خارجی سه ضلع دیگر تغییرات کلی یافته است.

از تغییرات ایجاد شده در این کاروانسرای زیبا که نوعی تخریب به شمار می رود،

می توان به نصب درب و پنجره های جدید در نمای شمالی، مسدود شدن دو طاقنما و در ورودی ضلع جنوبی که دهانه قوس سر در آن 40/5 متر است، فروریختگی طاق در سردر ورودی ضلع جنوبی، ضمیمه شدن حجره های دو طرف ضلع شمالی داخل کاروانسرا به حجره های پشتی، تغییرات عمده در محوطه گوشه جنوب غربی و... اشاره کرد.

اهمیت و زیبایی کاروانسرای ینگی امام به حدی است که وصف آن علاوه بر سفرنامه های ایرانی به سفرنامه های خارجی نیز سرایت کرده است.

به عنوان نمونه «لرد گرزن» نایب السلطنه هندوستان در سفر خود طی سالهای 1885و 1895میلادی و «یوشیدا ماساهارو» نخستین فرستاده دولت ژاپن به ایران در عصر قاجار از تناسب و زیبایی تحسین برانگیز این کاروانسرا سخن به میان آورده اند.

میرزا حسین فراهانی در سفرنامه خود ضمن شرح مسیر راه تهران تا قزوین می نویسد:

«کاروانسرای ینگی امام شش اتاق بزرگ و کوچک پاکیزه سفید کاری شده دارد که همه را فرش کرده و مبل گذاشته اند و منزلگاه مسافران محترم است.

جلوی این کاروانسرا باغ بزرگی ساخته شده که قریب به دوازده جریب است و صحن کاروانسرا مشتمل بر سه ایوان و بیست و چهار حجره است که همه حجره ها اتاق شده و بعضی اتاقها حصیر فرش و مبل مختصری دارد که منزلگاه مسافران است».

[Mohammad Aref 120452]

امامزاده ینگی

بنای امامزاده مربوط به دوره صفویه تا قاجار است که در خرداد ۱۳۸۱ از سوی سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. ورودی امامزاده در جهت شمال و مقابل روستا است و از جاده کرج-هشتگرد تنها نمای پشت یا جنوبی آن مشاهده می‌شود.

روی یکی از چند کاشی که داخل محراب کار گذاشته شده، چنین آمده‌است:

«یادگاری استاد مرتضی ولد استاد محمدباقر امین ۱۳۱۱».

مرقد امامزاده به صورت سکوی بلندی با کاشی‌های عادی فیروزه‌ای پوشیده شده و در بدنه شمالی آن چهار کاشی بر جسته ستاره‌ای شکل آبی رنگ دوره قاجاریه قرار دارد.

ضریح چوبی روی مرقد بسیار ساده ساخته شده و تاریخ آن، سال ۱۳۵۴هجری قمری است.

در پاشنه ورودی بنا، سنگ قبری قرار دارد که متعلق به تاریخ ۱۰۷۲ است. این بنا که از آثار دوره صفویه‌ است، گذشته از تعمیرات دوره قاجاریه، در سال ۱۳۴۷ شمسی نیز از سوی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران تعمیر شده‌است.

گنبد بنا به صورت هرم ۱۲ ترکی بوده و در رأس آن تزییناتی به شکل زیگزاگ‌های سیاه رنگ و در قسمت‌های دیگر قاب سازی با طرح هندسی دیده می‌شود.

در مجموع، بنای امامزاده آجری چهار گوش است که از دو قسمت ایوان شمالی در جلو و حرم اصلی در پشت تشکیل می‌شود. مدخل شمالی ورودی اصلی به امامزاده نیز آجری و در هر دو طرف دو طاقنمای جانبی دارد.

 

تپه ینگی

سومین اثر معروف ینگی امام، تپه‌ای تاریخی است

که به فاصله کمی از امامزاده و کاروانسرا در حاشیه جاده کرج-هشتگرد قرار دارد.

سالهای پیش، آثار و علایم معماری روی آن نمایان بوده که به مرور زمان از میان رفته‌است.

درباره تاریخ‌نگاری تپه مزبور پیش از انجام حفاری‌های باستان‌شناختی سخنی نمی‌توان گفت؛

اما وجود تکه‌های فراوان سفال در سطح آن و کشف آثار به صورت تصادفی به هنگام تعریض جاده از تاریخی بودن تپه حکایت می‌کند.