کنترل بهداشتی مواد زاید جامد شهری

[spow 44197]

کنترل بهداشتی مواد زاید جامد شهری

مديريت مواد زائد جامد امروزه بعنوان يكي از مهمترين دغدغه هاي جوامع بشري مطرح مي باشد . افزايش حجم زباله‌ها از يك سو و تنوع و گوناگوني آنها از سوي ديگر بر پيچيدگي نحوه جمع آوري و دفع آنها مي افزايد . گسترش علوم و فن آوري در زمينه هاي مختلف شيمي ، فيزيك ، پزشكي و …… موجب ورود انواع زباله هاي خطرناك حتي در داخل زباله هاي خانگي شده است . امروزه ديگر سيستم هاي جمع آوري و دفع سنتي زباله ها جوابگو نبوده و نمي تواند از آلودگي هاي زيست محيطي ناشي از انواع زباله هاي شيمايي ، ميكربي ، راديو اكتيو و …را بگيرد. تصويب قانون مديريت پسماندها عليرغم وجود اشكالاتي در آن ، مي تواند بعنوان يكي از گامهاي مهم در راه ارتقاء وضعيت مديريت مواد زائد جامد در سطح كشور باشد . بر اساس اين قانون شهر داريها در محدوده شهر ها براي اولين بار قانونا و رسما بعنوان ارگان مديريت كننده زباله هاي خانگي شناخته شدند اگر چه به نظر مي رسد كه اقدامات شهر داري ها به تنهايي نمي تواند مثمر ثمر بوده و موارد زير در جهت بهبود وضعيت مديريت مواد زائد جامد در شهر ها ضروري بنظر مي رسد :

1- تغيير الگوي مصرف مردم از طريق آموزش و فر هنگ سازي و تصويب قوانين مورد نيا ز شامل : خريد و استفاده از اجناس با دوام ، تهيه مواد غذايي باندازه مصرف ، بازيافت و استفاده مجدد در مبداء توليد

2- استفاده از نيروهاي متخصص و داراي ديدگاههاي بهداشتي و زيست محيطي در مديريت مواد زائد جامد

3- تلاش براي توليد بيو كمپوست بجاي كمپوست مخلوط از طريق ايجاد سيستم هاي بازيافت جداسازي زباله هاي خطرناك در مبداء توليد

4- تجهيز ناوگان جمع آوري و حمل و نقل زباله و استفاده از سيتم هاي جديد و بهداشتي

5- مكان يابي مناسب و آماده سازي و نگهداري محل هاي دفن زباله و اجراي كامل تعريف دفن بهداشتي دراين مكانها

6- انجام طرح هاي پژوهشي و تحقيقاتي و يافتن سيستم هاي مناسب دفع زباله بر اي هرمنطقه از كشوریکی دیگر از دغدغه ها و معضلات بهداشتی کشور و استان مسئله جمع آوری و دفع زباله های خطرناک پزشکی شامل زباله های عفونی ، سمی و رادیو اکتیو می باشد . در این راستا بر اساس قانون مدیریت پسماندها و با موظف شدن کلیه تولید کنندگان اینگونه پسماندها به مدیریت صحیح آنها گامهای اولیه در ارتباط با ایجاد و گسترش سیستم های بی خطر ساز زباله ای عفونی و استقرار آنها در مراکز پزشکی ، جرقه های امید برای بهبود وضعیت زده شده است

[spow 44197]

ماموریت بهداشت محیط در رابطه با پسماندهای شهری

•بررسي وضعيت مديريت مواد زايد جامد در شهرهاي استان و پيگيري از طريق ارگانهاي ذيربط

•شناسايي كانونهاي آلوده و اعلام به ارگانهاي ذيربط

•مشاركت در كميته استاني مديريت پسماندها

•هماهنگي با ارگانهاي ذيربط

•كنترل محلهاي دفع نهايي زباله و پيگيري نواقص از طريق ارگانهاي ذيربط

• آموزش همكاران، مردم و ديگر گروههاي هدف

[spow 44197]

مديريت زباله هاي شهري

در کشور ما ایران با محاسبه 800 گرم زباله سرانه ، هر روزه بالغ بر 50000 تن مواد زاید جامد تولید می شود که در مقایسه با سایر کشورهای هان یا 292 کیلوگرم زباله هر نفر در سال در حد متعادلی قرار گرفته است ، لکن ازدیاد جمعیت نو توسعه صنعت به گونه ای که در برنامه سوم جمهوری اسلامی ایران مطرح است موجبات ازدیاد مواد زايد جامد و بالطبع تغييرات فيزيكي ـ شيميايي آن‌ها را بوجود مي‌آورد به طوريكه برنامه هاي جمع آوري و دفع زباله موجود جوابگوي نيازهاي اين بخش از كار نخواهد بود. امر جمع آوري، دفع، بازيافت و اصولا مديريت مواد زايد جامد در ايران با توجه به نوع و كيفيت زباله هاي ايران تفاوت فاحشي با ساير كشورهاي جهان دارد، لذا بكارگيري هر گونه تكنولوژي بدون شناخت مواد و سازگاري عوامل محلي كار ارزنده اي نيست. وجود 70 درصد مواد آلی قابل کمپوست و بیش از 40 درصد رطوبت در زباله های خانگی از یک سو و تفاوت فاحش آب و هوا و شرایط زیست در مناطق مختلف کشور با سبک و فرهنگ منحصر خود از سوی دیگر خود دلیلی بر عدم استفاده بی رویه از تکنولوژی های وابسته به خارج است، تجربه سال ها رکود در عمل آوردن کمپوست و پرداخت هزینه های گزاف جمع آوری و دفع زباله که تنها برای شهرهای مختلف کشور روزانه حدود 20% بودجه شهرداری ها را تشکیل می دهد نشانگر اهمیت این مسئله در برنامه های محیط زیست کشور است.

توجه به امر بهداشت و سلامت جامعه و رعايت جنبه هاي پيش‌گيري قبل از درمان بدون توجه به سيستم‌هاي جمع آوري و دفع مواد زايد كه مسبب اصلي آلودگي در شهرها و روستاهاي كشور است، امكان پذير نيست. اشاعه بيماري كيست هيداتيك، بروز گهگاه وبا، انواع بيماري‌هاي پوستي همچون ليشمانيوز و سلسله بيماري‌هاي سرطان‌زا و سكته هاي نابهنگام در جوامع كنوني كه معمولا به مواد فساد پذير و پس مانده هاي شيميايي محيط زيست نسبت داده مي‌شود ماحصل تداخل صدها نوع مواد سمي و عفونت‌زا با زباله هاي شهري و انتشار آن‌ها در آب، خاك و هواي زندگي روزمره ماست. عليهذا به منزله بهبود مديريت مواد زايد جامد و اجراي اهداف بهداشتي اقتصادي كشور گفتار حاضر به صورت فشرده، كلياتي از موارد آلودگي و طبقه بندي مواد زايد جامد را با توجه خاص به سيستم‌هاي جمع آوري، دفع و بازيافت مواد، مورد بحث قرار مي‌دهد كه اميدوار است مورد توجه علاقمندان بويژه دانشجويان عزيز و مسئولين محترم بهداشت محيط كشور قرار گيرد

[spow 44197]

1 ـ خطرات ناشي از دفع زباله به طريق غير بهداشتي

اصول بهداشت و بهسازي محيط، در هر شهر ايجاب مي‌كند كه زباله ها در حداقل زمان از منازل و محيط زندگي انسان دور شده و در اسرع وقت دفع گردند. پيدايش اين ايده (دفع بهداشتي زباله در محيط زيست) در قرن نوزدهم ميلادي به مشابه يك دستورالعمل بهداشتي، شهروندان را به رعايت آن ملزوم مي‌ساخت.

اهمیت دفع بهداشتی زباله ها موقعی بر همه روشن خواهد شد که خطرات ناشی از آن ها بخوبی شناخته شود .زباله ها نه فقط باعث تولید بیماری، تعفن و زشتی مناظر می گردند، بلکه می تواند به وسیله آلوده کردن خاک،آب و هوا خسارات فراوانی را ببار آورند. به همان اندازه که ترکیبات زباله مختلف است، خطرات ناشی ار مواد تشکیل دهنده آن ها نیز می تواند متفاوت باشد.جمع آوری ،حمل و نقل و آخرین مرحله دفع این مواد بایستی به طریقی باشد که خطرات ناشی از آن ها در سلامتی انسان به حداقل ممکن کاهش یابد.

راجع به خطرات حاصل از زباله های شهری و صنعتی باید گفت که در کلیه منابع علمی و کتب مربوطه همواره اشاره با ابتلای انسان ها نبه بیماری های گوناگون شده است. در کتب علمی تعداد باکتری های مختلف موجود در خاکروبه خیابان خا از 2 تا 40 میلیون به صورت خاص و از 50000 تا 10 میلیون بطور عموم در هر گرم برآورده شده است.این تعداد باکتری می تواند به سادگی موجب بروز بیماری های گوناگونی گردند. مخصوصا اینکه در این مواد انواعي از باكتري‌هاي مولد وبا، تيفوس و كزاز بطور مسلّم و صريح تشخيص داده شده است. شايان ذكر است كه سابقا فضولات حیوانی (پهن گاو و اسب) قسمت عمده ای از خاکروبه های خیابانی را تشکیل می داد. این حالت هم اكنون نيز در پاره اي از روستاها و شهرهاي كوچك مشاهده مي‌شود.

1 ـ 1 ـ مگس

خطرات ناشی از وجود مگس برای انسان و عموم حیوانات اهلی بر همه روشن است، مگس خانگی (Mussca domestica) مخصوصا از نظر انتشار بسیاری از باکتری های بیماریزا قابل اهمیت می باشد.اصولا بیش از 40-50 هزار نوع مگس در این زمان شناسایی شده ولی نام گذاری همه آن ها به اتمام نرسیده است. بر اساس مطالعات انجام شده در صحرا و آزمايشگاه انتشار بسياري از امراض همچون اسهال‌هاي آميبي و باسيلي، تراخم، حصبه و شبه حصبه، وبا، سِل، جذام، طاعون و سياه زخم به وسيله مگس امكان پذير است. اين حشره به وسيله پُرزهاي چسبنده و مژك‌هاي فراوان بدن خود با نشستن بر روي مدفوع انسان و حيوان و بسياري از كثافات و زباله ها ميكروب‌هاي مختلف را از طريق تماس مستقيم بدن انسان و يا اغذيه مورد نياز او به محيط زندگي وارد نموده و به طور مكانيكي باعث انتقال بيماري‌ها به موجود زنده ديگري مي‌گردد.

ساختن مستراح‌هاي بهداشتي در شهر و روستا و حفظ محيط زيست از پِهِن و ديگر فضولات فساد پذير انساني و حيواني نيز از جمله عواملي است كه باعث جلوگيري از توليد و رشد لارو مگس خواهد شد. مواد زايد صنعتي اعم از فرآورده هاي گياهي، ميوه ها، فضولات كشتارگاه ها و غيره چه در شهرها و چه در مراكز توليد و مصرف مي‌تواند محل پرورش لارو (كرمينه) مگس قرار گیرد. در صورتي كه روش دفع زباله به صورت تلنبار كردن در فضاي آزاد باشد كرمينه مگس در داخل زباله كه از نشر حرارت، رطوبت و مواد غذايي مناسب ترين محيط به شمار مي‌رود رشد و نمو كرده و پس از رسيدن زمان بلوغ به منازل و اماكن مجاور پرواز مي‌نمايد. قدرت پرواز مگس تا حدود 20 کیلومتر مشخص شده است(2).

1 ـ 2 ـ جوندگان

سالم سازي محيط بخصوص كنترل زباله ها چه در امر جمع آوري و چه در دفع بهداشتي آن‌ها مفيدترين راه مبارزه با جوندگان مي‌باشد و بديهي است كه يكي از خطرناكترين مضرات عدم توجه به دفع زباله نشو و نما و انتشار موش در شهرها است. خطر ازدياد موش در شهرها را نمي‌توان به سادگي با هيچ بودجه اي جبران نمود. موش‌هاي خانگي و جوندگان ديگر به طرز وسيع و دامنه داري در جهان پراكنده و در جوار انسان‌ها زندگي مي‌كنند. از اين نظر اينگونه موجودات بالقوه ناقل بسياري از بيماري‌هاي انساني هستند. ناراحتي‌هاي حاصل از موش‌ها از يك گاز گرفتگي ساده تا تب تيفوس و طاعون متفاوت است. بيماري لپتوسپيروز در نتيجه تغذيه مواد غذايي آلوده به مدفوع موش بيمار و با استحمام در آب آلوده و يا در تماس مستقيم با موش آلوده، به وجود مي‌آيد. موش مي‌تواند در انتقال بيماري‌هايي چون اسهال آميبي و انتقال كرم كدو و تريشين نيز به طور غيرمستقيم، نقش مهمي ايفاء كند. موش و ساير جوندگان براي توليد مثل و ازدياد جمعيت خويش به سه چيز احتياج دارند، غذا، آب و پناهگاه كه هر سه در اغلب موارد در زباله هاي شهري وجود دارد.

[spow 44197]

1 ـ 3 ـ آلودگي‌هاي آب

آب شرط اصلي ادامه حيات در جهان است، كلمه آباداني در زبان فارسي از آب گرفته شده كه خود عامل مهمي در جهت عمران و بهسازي مناطق كشور به شمار مي‌رود. سرعت افزايش جمعيت، بهبود سطح بهداشت و پيشرفت‌هاي صنعتي در سطح جهان بيش از پيش باعث محدود شدن منابع آب شده است، اما بايد قبول كرد كه دنيا تشنه است و اين تشنگي يك تصور شاعرانه و خيال نيست بلكه يك حقيقت مسلم است.

در كشور ما مسئله كمبود آب مخصوصاً چه در امر صنعت و چه در امر كشاورزي مشكلات فراواني را به بار آورده است. مصرف زياد از حدّ آب در شهرها و اسراف‌هاي بي رويه در هر زمينه نيز تشديد كننده اين مشكل است. گرمسير بودن مناطق مختلف كشور و عدم وجود منابع آب كافي از يك سو و عدم كنترل آلودگي آب به وسيله تخليه فاضلاب‌ها و زباله هاي شهري و صنعتي از سوي ديگر تاثير زيانبخشي در اقتصاد و بهداشت جامعه ما دارد. همچنين تخليه مواد زايد جامد و مايع (زباله و فاضلاب‌ها) در محيط به وسيله جاري شدن آب‌هاي سطحي اعم از جويبارها، رودخانه ها و ديگر آب‌هاي حاصل از بارندگي به نقاط مختلف موجب انتشار آلودگي مي‌گردند و اين در حاليست كه متاسفانه در بعضي از شهرهاي ما دفع بي رويه زباله اكثرا به وسيله تخليه مواد به جويبارها صورت مي‌گيرد و يا دفن غير بهداشتي آن در سراشيبي‌ها و ديگر اماكن كه مخالف ضوابط حفاظت آب‌هاي زيرزميني است انجام مي‌شود كه از نظر بهداشت محيط كاملاً خطرناك است. مخصوصاً اينكه محل تخليه و يا دفن در خاك‌هاي سبك شني و يا در حوالي رودخانه ها و چشمه سارها باشد.

1 ـ 4 ـ آلودگي خاك

زباله های شهری که خود ترکیبی از فضولات انسانی و حیوانی و بسیاری دیگر از مواد زائد صنعتی و کشاورزی است، متاسفانه در آخرین مرحله دفع به خاک و یا آب منتقل می شوند. کالاهای مصنوعی که از مواد پلاستیکی ساخته شده اند پس از استعمال به صورت مواد زائد تجزیه نشدنی در زباله انباشته و در خاک باقی مي‌مانند زیرا پلیمرهای مصنوعی(نایلون) برعکس پلیمرهای طبیعی موجود در پشم و پنبه به علت نبودن آنزیم ویژه، سال ها جهت تجزيه در طبيعت به صورت خام و بدون تغيير باقي مي‌ماند. اين مواد خود خللي در تبادل آب و هوا و ديگر عكس‌العمل‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك بوجود مي‌آورند. مجاورت و يا احاطه شدن ريشه گياهان بوسيله مواد پلاستيكي در خاك سبب نرسيدن آب و غذا به ريشه گياه شده و در طي زمان در اطراف ريشه حرارت، رطوبت و خواص شيميايي كاملاً غيرمتعادلي بوجود مي‌آورند كه موجب ضعف رشد و يا خشكي گياه مي‌شوند. وجود انواع مختلف قوطي‌هاي كنسرو، لاستيك‌هاي مستعمل، لاشه هاي اتومبيل، فضولات بيمارستان‌ها و مواد شيميايي كارخانه ها كه هم اكنون در اغلب شهرها جزو لاينفك زباله هاي شهري هستند به خارج از شهر در دامان طبيعت پراكنده و يا دفن مي‌شوند. نتيجه اين عمل، تجزيه هايي است كه طي ساليان دراز خطرات مهيبي را در آب و خاك منطقه بوجود آورده و موجب بيماري‌هاي گوناگوني در انسان و حيوان و كليه موجوداتي كه در آن منطقه زندگي مي‌كنند مي‌شود.

ازجمله امور متداول در استفاده مجدد از زباله هاي شهري، تهيه كمپوست است كه هم اكنون در بسياري از شهرهاي پيشرفته دنيا معمول است. در ايران متاسفانه بدون مطالعه در سيستم تهيه كمپوست، نوع كمپوست و امكانات مصرف، اقدام به تاسيس كارخانه هايي شده است كه نتايج حاصل، مطلوب نبوده و آلودگي‌هاي محيط جامعه شهري و روستايي ما را تشديد مي‌نمايد. امروزه به علت پيشرفت صنايع سنگين و مصرف زياده از حد فلزات سنگين كه از راه هوا و زمین و آب وارد و خسارات زیادی را به بار می آورند.Lenihan و Wainered عقیده دارند که امروزه بیش از 60 ماده شیمیایی در صنایع،مورد استفاده قرار می گیرند که نقش آنها در سیستم های حیاتی گیاه و حیوان،ناشناخته است.ازدیاد فلزات سنگین مثل جیوه ،سرب، كادميوم و آرسنيك در كمپوست و در نتيجه در خاك، باعث مسموميت‌هاي زياد و بيماري‌هاي گوناگوني در انسان مي‌شود.

1 ـ 5 ـ آلودگي هوا

در اين زمينه گفته مي‌شود احتراق مواد پلاستيكي كه متاسفانه امروزه به ميزان فراواني در زباله ها وجود دارند صرفنظر از توليد ديوكسين‌ها گازهايي همچون گاز كربنيك، انيدريد سولفوره، گازهاي سمّي كلره و غيره مي‌نمايد كه فوق‌العاده خطرناك بوده و موجب آلودگي شديد هوا مي‌گردند.

شايان ذكر است كه در مناطقي كه مبادرت به ايجاد زباله سوز مي‌شود تعبيه هواكش‌هاي طويل و *****هاي ويژه اي كه طبق ضوابط محيط زيست قادر به جلوگيري از آلودگي‌هاي هوا باشند از ضروريات امر است.

گازهاي حاصل از تخميرهاي هوازي و غير هوازي در مراكز دفن زباله قادرند به طبقات زيرين خاك نفوذ كرده و اختلالاتي در خاك‌هاي زراعي به وجود آورند. طبق مطالعات انجام شده در نواحي نزديك به جايگاه هاي دفن زباله میزان گاز متان (CH4) تا حدود 60 درصد و گاز کربنیک(CO2) حداکثر تا 30 درصد تایید شده است که قطعا در جلوگیری از رشد و نمو صحیح گیاهان منطقه بی تاثیر نیست .

[spow 44197]

2 ـ طبقه بندي مواد زايد جامد

عبارت مواد زاید جامد (solid wastes) به مجموعه مواد ناشی از فعالیت های انسان و حیوان که معمولا جامد بوده و به صورت ناخواسته و يا غير قابل استفاده دور ريخته مي‌شوند اطلاق مي‌گردد. اين تعريف به صورت كلي در برگيرنده همه منابع، انواع طبقه بندي‌ها، تركيب و خصوصيات مواد زايد بوده و به سه دسته كلي زباله هاي شهري، زباله هاي صنعتي و زباله هاي خطرناك تقسيم مي‌گردند :

2 ـ 1 ـ زباله هاي شهري

در نشريات و كتب از تعاريف و طبقه بندي‌هاي مختلفي براي توضيح اجزاء مواد زايد جامد شهري استفاده شده است. تعاريف ارائه شده در زير مي‌تواند به عنوان يك راهنما براي شناسايي اجزاء مواد زايد شهري مورد استفاده قرار گيرد (2).

زايدات غذايي

به قسمت فسادپذير زباله كه معمولا از زايدات گياهي، تهيه و طبخ و يا انبار كردن مواد غذايي به دست مي‌آيد، اطلاق مي‌شود. كمّيت پس مانده هاي غذايي در طول سال متغير بوده و در ماه هاي تابستان، كه مصرف ميوه و سبزي بيشتر است، به حداكثر مي‌رسد. پس مانده هاي غذايي مهمترين قسمت زباله است، چرا كه از يك سو به دليل تخمير و فساد سريع، بوهاي نامطبوع توليد كرده و محل مناسبي براي رشد و تكثير مگس و ساير حشرات و جوندگان است و از سوی دیگر به دلیل قابلیت تهیه کود از آن (کمپوست) حائز اهمیت است. قابل ذکر است که میزان پس مانده های فسادپذیر در زباله های شهری ایران بین 35 تا76 درصد گزارش شده است.

آشغال

به قسمت فساد ناپذير زباله به جز خاكستر گفته مي‌شود. آشغال در زباله معمولا شامل كاغذ، پلاستيك، قطعات فلزي، شيشه، چوب و موادي از اين قبيل مي‌شود. آشغال را مي‌توان به دو بخش قابل اشتعال و غيرقابل اشتعال تقسيم کرد.

خاكستر

باقيمانده حاصل از سوزاندن زغال، چوب و ديگر مواد سوختني كه براي مقاصد صنعتي، پخت و پز و يا گرم كردن منازل بكار مي‌رود گفته مي‌شود.

زايدات ناشي از تخريب و ساختمان سازي

به زايدات حاصل از تخريب ساختمان، تعمير اماكن مسكوني، تجاري، صنعتي، و يا ساير فعاليت‌هاي ساختمان سازي اطلاق مي‌شود.

[spow 44197]

زايدات ويژه

اين قسمت از زباله ها شامل مواد حاصل از جاروب كردن خيابان‌ها و معابر، برگ درختان، اجساد حيوانات مرده و موادي كه از وسايل نقليه به جاي مانده است مي‌شود.

2 ـ 2 ـ زباله هاي صنعتي

زباله هاي صنعتي، مواد زايد ناشي از فعاليت‌هاي صنعتي هستند ومعمولا شامل فلزات، مواد پلاستيكي، مواد شيميايي و بالاخره زباله هاي ويژه و زباله هاي خطرناك هستند. كه عمل جمع آوري، حمل و نقل و دفع آن‌ها ضوابط خاص و مقررات ويژه اي را به خود اختصاص داده است.

2 ـ 3 ـ زباله هاي خطرناك

مواد زايد خطرناك، مواد زايد جامد يا مايعي هستند كه به علت كمّيت، غلظت و يا كيفيت فيزيكي، شيميايي و يا بيولوژيكي مي‌توانند باعث افزايش ميزان مرگ و مير و يا بيماري‌هاي بسيار جدي شوند. براساس تعريف آژانس حفاظت محیط زیست(Environmental Protection Agency : EPA)زباله های خطرناک به مواد زاید جامدی اطلاق می شود که بالقون خطرناک بوده و یا اینکه پس از طی مدت زمانی موجبات خطر را برای محیط زیست، فراهم می کنند. زباله هاي خطرناك معمولا يكي از مشخصات قابليت انفجار، احتراق، خوردگي، واكنش پذيري و سمي را دارا بوده و اغلب تحت عنوان مواد زايد راديواكتيو، پس مانده هاي شيميايي، زايدات قابل اشتعال، زايدات بيولوژيكي و مواد منفجره دسته بندي مي‌شوند :

از منابع عمده زايدات بيولوژيكي، بيمارستان‌ها، آزمايشگاه ها و مراكز تحقيقات پزشكي هستند. زباله هاي بيمارستاني به دليل آنكه حاوي زايدات پاتولوژيكي، مواد زايد راديواكتيو، زايدات دارويي، مواد زايد عفوني، مواد زايد شيميايي و بعضا ظروف مستعمل تحت فشار هستند، از منابع عمده، زباله هاي خطرناك در شهرها محسوب مي‌شوند. تكنولوژي جمع آوري، دفع و يا احياي اين مواد در مقايسه با زباله هاي شهري و خانگي تفاوت بسيار دارد و بايد جداگانه مورد توجه قرار گيرد.

2 ـ 4 ـ زباله هاي بيمارستاني

زباله هاي بيمارستاني شامل موادي هستند كه با توجه به نوع كار و وظيفه در هر بخش بيمارستاني، متفاوت مي‌باشند. مثلا زباله بخش عفوني يا اطاق عمل، با مواد زايد آزمايشگاه يا بخش راديولوژي، تفاوت محسوسي دارد و طبق يك بررسي، زباله بخش‌هاي مختلف بيمارستان‌ها به هفت گروه تقسيم مي‌شوند (4):

الف ـ زباله هاي معمولي بيمارستان

عموماً شامل زباله هاي مربوط به بسته بندي مواد و ديگر زباله هاي پرسنل شاغل در بيمارستان و خوابگاه هاي آن‌هاست.

ب ـ زباله هاي پاتولوژيكي

شامل بافت‌ها، ارگان‌ها، قسمت‌هاي مختلف بدن، پنبه هاي آغشته به خون و چرك و مواد دفعي بدن همچون نمونه هاي مدفوع و ادرار و غيره جزو اين گروه از مواد زايد، محسوب مي‌شوند.

ج ـ مواد زايد راديواكتيو

شامل جامدات، مايعات و گازها بوده و در برخي از بخش‌ها و آزمايشگاه هاي بيمارستان‌ها وجود دارند كه جمع آوري و دفع آن‌ها داراي خصوصيات ويژه اي است.

د ـ مواد زايد شيميايي

شامل جامدات، مايعات و گازهاي زايد مي‌باشد كه به وفور در بيمارستان‌ها وجود دارد، در بخش‌هاي تشخيص و آزمايشگاه ها ماحصل نظافت و ضدعفوني بيمارستان، وسايل و ابزار تنظيف و ضدعفوني به انضمام داروها و وسايل دور ريختني اطاق عمل بخش ديگري از اين فضولات را تشكيل مي‌دهند. مواد زايد شيميايي ممكن است خطرناك باشند. فضولات شيميايي خطرناك در سه بخش زير، طبقه بندي مي‌شوند:

- فضولات سمي :این فضولات با PH کمتر از 2 (به شکل اسیدی) و بالاتر از12 (به حالت قلیایی) در زباله های بیمارستانی وجود دارند. بخشي از داروهاي اضافي و يا فاسد شده، جزو اينگونه فضولات به حساب مي‌آيند

- مواد قابل احتراق : شامل تركيبات جامد، مايع و گازي شكل

- مواد واكنش دهنده و موثر : در ساير فضولات كه تا حدودي در زباله هاي بيمارستاني، قابل تشخيص هستند.

از فضولات شيميايي بي‌خطر مي‌توان قندها، اسيدهاي آمينه و برخي از نمك‌هاي آلي و معدني را نام برد. اسيدهاي آمينه و نمك‌هاي شيميايي نظير نمك‌هاي سديم، منيزيم، كلسيم، اسيد لاكتيك، انواع اكسيدها، كربنات‌ها، سولفات‌ها و فسفات‌ها قسمتي از مواد زايد شيميايي هستند.

[spow 44197]

ه ـ مواد زايد عفوني

اين مواد، شامل جِرم‌هاي پاتوژن در غلظت‌هاي مختلف هستند كه مي‌توانند به سادگي منجربه بيماري شوند. منشاء آن‌ها ممكن است پس‌مانده هاي آزمايشگاهي، جراحي و اتوپسي بيماران عفوني باشد. وسايل آغشته به جرم‌هاي عفوني در بيمارستان، شامل دستكش، وسايل جراحي، روپوش، لباس‌هاي بلند جراحي، ملحفه و غيره است. اين زباله ها تقريباً 10% كل زباله هاي بيمارستاني را تشكيل مي‌دهند. از وسايل جراحي سرنگ‌ها، اره هاي جراحي، شيشه هاي شكسته، كاردهاي كوچك جراحي و غيره را مي‌توان در يك دسته بندي خاص منظور كرد.

و ـ مواد زايد دارويي

شامل داروهاي پس مانده، محصولات جانبي درمان و داروهاي فاسد شده يا مواد شيميايي هستند كه تا حدود زيادي در زباله هاي بيمارستاني وجود دارد.

ز ـ ظروف مستعمل تحت فشار

ظروفي مثل قوطي‌هاي افشانه (آئروسُل)، گازهاي كپسوله شده و غيره كه اگر براي از بين بردن آن‌ها از دستگاه هاي زباله سوز، استفاده گردد موجب بروز خطر مي‌شود زيرا در پاره اي از موارد داراي قابليت انفجار هستند.

3 ـ منبع توليد زباله هاي شهري

توجه به منابع توليد همراه با آگاهي از تركيب و نرخ توليد زباله، اساس مديريت مواد زايد جامد را تشكيل مي‌دهد. از بررسي‌هاي انجام شده در اين زمينه چنين نتيجه گيري مي‌شود كه نوع زباله توليد شده در هر شهر و منطقه در ارتباط مستقيم سيستم فعاليت، اماكن توليد و نحوه زندگي مردم است. وجود قطب‌هاي صنعتي، ساخت و سازها و ديگر عوامل توليد زباله تاثير اساسي مدفوع و تركيبات مختلف مواد زايد جامد و در نتيجه سيستم‌هاي مديريتي آن دارد (3).

[spow 44197]

4 ـ جمع آوري و حمل و نقل زباله هاي شهري

جمع آوري و حمل و نقل زباله يكي از مهمترين عمليات مديريت مواد زايد جامد است. طبق محاسبات انجام شده حدود 80 درصد کل مخارج مدیریت مواد زاید جامد مربوط به جمع آوری زباله است.که درصد بالایی از این مقدار مربوط به حقوق كارگران و نيروي انساني است. به عبارت ديگر اكثريت مخارج سيستم مديريت مواد زايد جامد فقط صرف حقوق و دستمزد مي‌شود. به همين جهت اصلاح، بهينه سازي و مكانيزه كردن سيستم جمع آوري و حمل زباله، ضمن تسريع در عمليات، هزينه و نيروي انساني كمتري را نياز خواهد داشت. ذيلا چند مورد از سيستم‌هاي مختلف جمع آوري و حمل و نقل زباله كه هم اكنون در كشور ما رايج بوده و به عبارتي مناسب تشخيص داده شده است، به اختصار، بيان مي‌شود.

الف ـ جمع آوري زباله از كيسه هاي پلاستيكي و يا بشكه هاي مستعمل كه به عنوان ظروف نگهداري زباله مورد استفاده قرار گرفته و مبادرت به تخليه آن‌ها در كاميون‌هاي زباله كش مي‌گردد. اين روش كه در حال حاضر در اغلب شهرهاي كشور انجام مي‌گيرد. در صورتيكه در خطوط جمع آوري مناسب قرار گيرد يكي از روش‌هاي متناسب و مفيد به حساب مي‌آيد.

ب ـ حمل زباله از منازل بوسيله گاري‌هاي دستي و انتقال مستقيم آن‌ها به كاميون‌هاي سرپوشيده. در اين روش زباله هاي خانگي طبق برنامه هاي پيش بيني شده توسط كارگران تنظيف شهري از منازل جمع آوري و بوسيله چرخ‌هاي زباله با حجم كافي به ايستگاه هاي مشخص شده در سيستم منتقل گرديده و مستقيماً در كاميون‌هاي زباله كش، بارگيري مي‌شوند.

ج ـ جمع آوري زباله از منازل و مراكز توليد و انتقال آن به جايگاه هاي موقت شهري. استفاده از اين روش عموماً در شهرهاي قديمي به علت وجود كوچه هاي تنگ و باريك، عدم دسترسي به ماشين آلات ويژه حمل و نقل و يا كمبود پرسنل تنظيف، معمول است. در اين روش زباله هاي خانگي بوسيله مامورين شهرداري با استفاده از چرخ‌هاي زباله كه عموماً غيربهداشتي است به جايگاه هاي موقت حمل گرديده و بر روي هم تلنبار مي‌شوند تا بوسيله كاميون‌هاي زباله كش و يا هر وسيله ديگر به ترمينال‌هاي زباله و يا محل دفع حمل شوند.

د ـ كاربرد وانت‌ها در حمل و نقل زباله : استفاده از وانت‌هاي حمل زباله كه طي چند سال اخير در بسياري از شهرهاي كشور معمول گرديده روشي است كه زباله مستقيماً از كوچه و خيابان‌هاي باريك برداشته شده و به ايستگاه هاي انتقال، حمل مي‌گردد. توصيه صريح در استفاده از وانت‌ها منحصر به نواحي و محله هايي از شهر است كه امكان تردد براي كاميون‌هاي بزرگتر نباشد.

ه- سیستم های جمع آوری زباله یا کانتینرهای ثابت(Stationary Container System:S.C.S): در این روش كانتينرهاي مستقر در اماكن توليد زباله بوسيله مردم و يا مامورين شهرداري بارگيري مي‌شوند. سپس كاميون‌هاي ويژه حمل زباله، طبق برنامه از پيش تعيين شده به محل استقرار كانتينر حركت نموده و پس از تخليه زباله در مخزن خود، كانتينر را در محل اصلي مستقر مي‌نمايند. زباله هاي تخليه شده از كانتينرها به ايستگاه انتقال، ترمينال‌هاي زباله و يا محل‌هاي دفع منتقل مي‌شوند (2).

4 ـ 1 ـ ايستگاههاي انتقال يا ترمينال‌هاي زباله

ايستگاههاي انتقال يا ترمينال‌هاي زباله كه عموماً در شهرهاي بزرگ احداث مي‌شوند فضاهاي مسطح و حصاركشي شده اي هستند كه در اصل براي بارگيري زباله از ماشين آلات كوچك به كاميون‌هاي بزرگ زباله كش مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

اين تاسيسات زماني بكار گرفته مي‌شوند كه محل دفع نهايي از محل جمع آوري زباله فاصله زيادي داشته باشد. در چنين شرايطي حمل مستقيم زباله با ماشين آلات كوچك و كم حجم از اماكن توليد به محل اصلي دفع غير اقتصادي بوده و هزينه هاي گزافي را در بر خواهد داشت، كنترل كامل ايستگاه هاي انتقال زباله از نظر آلودگي، انتقال سريع زباله از محل به كمك روش‌هاي پيشرفته و نيز ترتيب فضاي سبز و گل كاري الزامي خواهد بود.

[spow 44197]

5 ـ كميت زباله هاي شهري

آگاهي از كميت زباله هاي شهري براي طراحي سيستم مديريت مواد زايد جامد شهري از اهميت ويژه اي برخوردار است و بدون اطلاع از آن نمي‌توان پرسنل، ظرفيت و تعداد ماشين آلات مورد نياز را محاسبه نمود. تاكنون برآوردهاي مختلفي براي ميزان توليد زباله هاي شهري ارائه شده است. مثلا براي ايران نرخ توليد سرانه زباله حدود 800 گرم برآورد شده كه مسلّما در شهرهاي مختلف متفاوت است.

بايد توجه داشت كه نرخ زباله به عوامل متعددي از قبيل موقعيت جغرافيايي محل، شرايط آب و هوايي، فصول سال، وجود يا عدم وجود سيستم بازيافت، آداب و رسوم، فرهنگ مردم، وضعيت اقتصادي، سطح آموزش و سطح بهداشت جامعه بستگي دارد كه بايد براي هر شهر به صورت جداگانه و اختصاصي محاسبه شود. نكته مهم اينكه از اعداد و ارقام به دست آمده در نقاط ديگر مستقيماً در طراحي سيستم مديريت مواد زايد شهر مورد نظر مي‌توان استفاده نمود.

6 ـ روش‌هاي دفع زباله

روش های معمول که تاکنون برای دفع زباله بکار گرفته شده است شامل بازیافت،سوزاندن،دفن بهداشتی و تهیه کمپوست با استفاده از سیستم های سنتی ، نیمه صنعتی . مدل های پیشرفته هوازی و غیر هوازی است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی شهرهای کشور و وجود زمین های بایر فراوان در اطراف شهرها و همچنین ویژگی های خاص زباله های شهری در ایران که بیش از 70% آن ها را مواد آلی تشکیل می دهد، روش های سوزاندن،كمپوست و دفن بهداشتي به صورتي كه در ابتدا با اجراي سيستم‌هاي بازيافت از مبدأ توليد همراه باشد از اهميت خاصّي برخوردار است كه ذيلاً به صورت خلاصه مورد بحث قرار مي‌گيرد.

6ـ 1 ـ سوزاندن (Incineration)

در ايران با توجه به كيفيت زباله هاي شهري كه بهره وري بازيافت و كودسازي در آن‌ها زياد است و نيز با عنايت به وجود زمين‌هاي باير و فراواني كه در اطراف شهرها تناسب خاصي براي دفن بهداشتي زباله دارند، سرمايه گذاري در جهت احداث كارخانه هاي زباله سوز، توصيه نمي‌شود. اما از آنجا كه آلودگي بيولوژيكي و عفوني زباله هاي بيمارستاني معمولا بيش از انواع ديگر زباله است، كارشناسان، بهترين روش براي دفع زباله هاي مراكز درماني را سوزاندن در كوره هاي زباله سوز، توصيه كرده اند. ضمنا محاسن و معايب سوزاندن زباله با دستگاه هاي زباله سوز به شرح زير خلاصه مي‌شود:

محاسن

· اين روش موثرترين روش دفع زباله است كه در مقايسه با ساير روش‌هاي دفع به زمين كمتري نياز دارد. خاكستر باقيمانده به علت عاري بودن از مواد آلي و باكتري‌ها از نظر بهداشتي مخاطره آميز نبوده و قابل دفن است.

· آب و هوا و تغييرات جوي تقريباً تاثير مهمي در اين روش ندارد.

· سوزاندن زباله در دستگاه هاي زباله سوز منافع جنبي نظير استفاده از حرارت ايجاد شده براي گرم كردن بويلرها و در نتيجه توليد انرژي بهره دارد.

معايب

· اين روش در مقايسه با ساير روش‌ها به سرمايه گذاري و هزينه اوليه بيشتري نياز دارد.

· اين روش ايجاد بو، دود و آلودگي هوا مي‌نمايد كه عموماً مورد اعتراض مردم است.

· به پرسنل كارآزموده و افراد مجرب براي بهره برداري و نگهداري از دستگاه هاي زباله سوز نياز است.

· هزينه نگهداري و تعميرات در اين روش بيش از ساير روش‌هاي دفع زباله است.

· اين روش براي دفع مواد زايد خطرناك نظير مواد راديواكتيو و مواد قابل انفجار روش مناسبي نيست (5).

[spow 44197]

6ـ 2 ـ كمپوست يا كود گياهي

تهيه بيوكمپوست از فضولات شهري در مقايسه با ساير روش‌هاي دفع زباله، بخصوص سوزاندن، ارزان تر و اقتصادي تر است، بطوريكه در حوالي شهرها با سرمايه گذاري كمي مي‌توان كود مناسبي جهت توسعه فضاي سبز شهري و يا به منظور فروش تهيه نمود. يادآور مي‌شود كه به علت گنجايش نسبتا زياد تاسيسات تهيه كمپوست و نيز محدوديت حجم توليد و الزام به رعايت زمان تبديل مواد آلي زباله به كمپوست، نمي‌توان كليه زباله هاي شهري را به كود كمپوست تبديل كرد، بلكه استفاده از روش‌هاي ديگر دفع زباله نظير دفن بهداشتي نيز يك مسئله اجتناب ناپذير است. از آنجا كه بيش از 70% از زباله هاي شهري در ايران را مواد آلي تشكيل مي‌دهند توليد بيوكمپوست مي‌تواند بخوبي در صدر برنامه هاي بازيافت و دفع بهداشتي زباله در كشور ما قرار گيرد.

تعريف كلمه كمپوست ـ عبارت است از تجزيه كنترل شده مواد آلي در حرارت و رطوبت مناسب بوسيله باكتري‌ها، قارچ‌ها، كپك‌ها و ساير ميكروارگانيسم‌هاي هوازي و يا غير هوازي. كمپوست داراي درصد زيادي هوموس است. هوموس اصلاح كننده خاك بوده و باعث بهبود شرايط زندگي و عملكرد موجودات خاك مي‌شود. نكته مهم اينكه هوموس حاوي مقدار زيادي مواد ازته مي‌باشد كه بتدريج در خاك آزاد شده و در اختيار گياه قرار مي‌گيرد (4).

عوامل موثر در تهيه كود از زباله

· رطوبت توده كمپوست بايستي بين 50 تا 60 درصد باشد.

· تامين اكسيژن مورد نياز براي تجزيه مواد (هوادهي) .

· درجه حرارت مورد نياز براي تجزيه مواد حدود 60 درجه سانتي گراد است.

· همگن بودن مواد به منظور كنترل عمل تجزيه .

· تنظیم نسبت c/n (این نسبت باید حدود 30 باشد)

· ابعاد و قطعات موادي كه بايد تجزيه گردند هرچه كوچكتر باشد، مجموع سطح آن‌ها بيشتر شده و در نتيجه سطح تماس آن‌ها با ميكروارگانيسم افزايش مي‌يابد.

اصول كار در تهيه كود از زباله، هوادهي متناوب موادي است كه از آن‌ها كمپوست تهيه مي‌شود. هوادهي علاوه بر تامين اكسيژن مورد نياز براي تجزيه مواد، باعث افزايش درجه حرارت، كنترل مگس و بوهاي ناهنجار و در نهايت تسريع در عمل تجزيه مواد مي‌شود. در تهيه كود از زباله، دفع مواد غير قابل كمپوست، جداسازي مواد غيرقابل كمپوست، ميزان نياز به كمپوست، و نحوه كاربرد آن، توليد بو و كنترل آن، جنبه هاي بهداشتي و قيمت تمام شده كمپوست همگي فاكتورهايي هستند كه بايد به دقت مورد توجه قرار گيرند.

6ـ 3 ـ دفن بهداشتي زباله

دفن بهداشتی عبارت است از انتقال مواد زاید جامد به محل ویژه دفن آن ها در دل خاک به نحوی که خطری متوجه محیط زیست نشود.. دفن بهداشتي، يك روش موثر و ثابت شده براي دفع دائم مواد زايد است. در هر منطقه اي كه زمين كافي و مناسب وجود داشته باشد، روش دفن بهداشتي مي‌تواند بخوبي مورد استفاده قرار گيرد. اين روش متداول ترين روش دفع زباله در جهان است. عمليات دفن بهداشتي زباله شامل چهار مرحله زير است:

- ريختن زباله در يك وضع كنترل شده

- پراکندن و فشردگی زباله در یک لایه نازک برای حجم مواد(به ضخامت حدود 2 متر)

- پوشاندن مواد با یک لایه خاک به ضخامت حدود 20 سانتی متر

- پوشش لایه نهایی زباله به ضخامت حدود 60 سانتی متر با خاک

دفن بهداشتی زباله یک روش کاملا قابل قبول و مطمئن برای دفع زباله های شهری است و به عنوان یک جایگزین در مقابل تلمبار کردن زباله مطرح است.پوشاندن مواد در دفن بهداشتی زباله به طور موثراز تماس حشرات،جوندگان،حیوانات دیگر و پرندگان یا زباله های جلوگیری به عمل می آورد.لایه پوششی خاک همچنین از تبادل هوا و مواد زاید جلوگیری کرده و مقدار آب سطحی را که ممکن است به داخل محل دفن نفوذ کند به حداقل می رساند.ضخامت لایه خاکی که برای پوشش روزانه مواد به کار می رود بایستی حداقل 15 سانتی متر و پوشش نهایی خاک در روی شیارهای 60 سانتی متر باشد تا از نظر ایجاد و نشت گازهای تولیدی در اعماق و یا سطح زمین کنترل لازم به

عمل آید.

[spow 44197]

6ـ3ـ 1 ـ انتخاب محل دفن زباله

انتخاب زمين مورد نياز مناسب براي دفن زباله هاي شهري، مهمترين عمل در دفن بهداشتي محسوب مي‌شود كه بايد با دقت كافي و همكاري ادارات و موسساتي چون حفاظت محيط زيست، بهداشت محيط، سازمان آب منطقه اي، سرجنگلداري، كشاورزي و منابع طبيعي و نيز با تشريك مساعي شهرداري‌ها انجام شود. محل دفن بهداشتي زباله باید حداقل به مدت 25 سال محاسبه شده و در جهت توسعه شهر نباشد. این امر هم از نظر ایجاد ترافیک ناشی از رفت و آمد كاميون‌هاي زباله كش و هم از نظر مسائلي كه در اجراي عمليات در محل دفن مورد توجه است، حائز اهميت است. انتخاب نوع زمين براي طراحي دفن بهداشتي زباله و عمليات بهره برداري و نيز ابزار مورد نياز تاثير بسيار مستقيمي در اين مورد دارد. بطور خلاصه فاكتورهاي مهمي كه در انتخاب محل دفن زباله بايد مورد توجه قرار گيرند، عبارتند از توجه به بهداشت و سلامت عمومي، سطح زمين مورد نياز، توپوگرافي منطقه، مطالعات هيدرولوژي و زمين شناسي جايگاه، قابليت دسترسي به خاك پوششي مناسب، قابليت دسترسي به محل دفن، فاصله شهر تا محل دفن، رعايت جهت بادهاي غالب، زهكشي محل دفن، هزينه ها و استفاده هاي آتي از زمين و توجه خاص هر طرح جامع توسعه شهري.

6ـ3ـ 2 ـ روش‌هاي مختلف دفن بهداشتي زباله

روش‌هاي مختلف دفن بهداشتي زباله بر حسب موقعيت جغرافيايي، سطح آبهاي زير زميني و ميزان خاك قابل دسترس جهت پوشش زباله بسيار متفاوت است. قابل ذكر است كه توضيح كامل يكايك اين روش‌ها از حوصله اين گفتار، خارج بوده و تنها با شرح كلي روش‌هاي مسطح، سراشيبي، ترانشه اي اكتفا مي‌گردد. توضيح كامل اين روش‌ها و يا سيستم‌هاي ديگر دفن بهداشتي زباله در كتب و مراجع مربوطه موجود است (6).

الف ـ روش دفن بهداشتي به صورت مسطح (Area Method)

از این روش در موقعی استفاده می شود که زمین برای گودبرداری ،مناسب نباشد در این روش زباله ها بعد از تخلیه به صورت نوارهای باریکی یه ضخامت 40-75 سانتی متر در روی زمین تسطیح گردیده و لایه های زباله فشرده می شوند تا ضخانت آن ها به 180-300 سانتی متر برسد. از این مرحله به بعد روی لایه های آماده شده قشری از خاک به ضخامت 15-30 گسترده و فشرده می شوند .

ب ـ روش سراشيبي (Ramp Method)

اغلب در موارديكه مقدار كمي خاك براي پوشش زباله در دسترس باشد از روش سراشيبي استفاده مي‌نمايند. اصولا مساعدترين منطقه براي عمليات دفن بهداشتي زباله در اين روش، مناطق كوهستاني با شيب كم است، كه خوشبختانه به وفور در كشور ما يافت مي‌شود. در اين عمليات جايگزيني و فشردن مواد طبقه روش قبلي صورت گرفته و خاك لازم براي پوشاندن زباله از قسمت‌هاي ديگر محل تامين مي‌گردد.

ج ـ روش ترانشه اي يا گوداي (Trench Method)

این روش در مناطقی که خاک به عمق کافی در دسترس بوده و سطح آب های زیر زمینی به کفایت پایین است مورد استفاده قرار می گیرد. بدین ترتیب ترانشه هايي بطول 12-30 ،عمق1-4 و عرض 4.5-15 متر حفر می شود. از این پس زباله در ترانشه هایی که از قبل آماده شده است تخلیه گردیده و به صورت لایه های نازکی که معمولا بین 200ـ150 سانتی متر است فشرده می گردد.

ارتفاع این لایه ها بایستی حداکثر 2-2.5 متر رسیده و درصورت لزوم با قشری از خاک به ضخامت 10-30 سانتی متر پوشیده شوند.

[spow 44197]

7 ـ بازيافت مواد

يكي از مهمترين اهداف در پردازش مواد زايد جامد، بازيافت و جداسازي تركيبات با ارزش از داخل زباله و تبديل آن به مواد اوليه مي‌باشد. امروزه تكنيك‌هاي مختلفي در جهان براي تفكيك و جداسازي اجزاي تركيبي مواد زايد جامد توسعه يافته اند كه از مهمترين اين تكنيك‌ها مي‌توان به دو روش عمده تفكيك از مبدأ توليد و تفكيك در مقصد كه ذيلا به آن پرداخته خواهد شد، اشاره كرد :

الف ـ تفكيك از مبدأ توليد

روش جداسازي و تفكيك در مبدأ يكي از مهمترين و كم هزينه ترين روش‌هاي جداسازي و تفكيك مواد زايد، محسوب مي‌شود.

در اين روش، زايدات قابل بازيافت پس از جداسازي در منزل جهت ذخيره سازي به ظروف ويژه اي كه بدين منظور در محيط‌هاي مسكوني، نصب گرديده اند، منتقل و سپس توسط سرويس‌هاي ويژه و منظم از محل توليد به محل تبديل، حمل مي‌گردند. يكي از محسّنات اين روش عدم اختلاط و آلودگي مواد زايد قابل بازيافت با هم و در نتيجه عدم نياز به ضدعفوني و شستشوي مضاعف و همچنين صرف هزينه هاي مازاد است.

ب ـ تفكيك در مقصد

روش جداسازي و يا تفكيك در مقصد نيز يكي ديگر از روش‌هاي بازيافت و جداسازي مواد زايد به حساب مي‌آيد. در اين روش زايدات قابل بازيافت پس از ورود به مراكز انتقال و يا دفع به توسط روش سنتي و با صرف نيروي انساني و يا توسط انواع سيستم‌هاي مكانيزه همانند سرند، آهن ربا، تونل باد و . . . از داخل مواد تفكيك و جداسازي مي‌گردند. بطور كلي هر كارخانه بازيافت و تبديل مواد زايد جامد از سه قسمت اساسي زير تشكيل شده است:

1 ـ قسمت دريافت مواد

2 ـ قسمت جداسازي

3 ـ قسمت آماده سازي محصول و توليد

از نظر كلي تمام موادي را كه مصرف كنندگان به دور مي‌ريزند مي‌توان بازيابي كرد. در عمل بين كميت و كيفيت اين مواد تفاوت وجود دارد. موادي كه براي بازيابي و برگشت به صورت مواد اصلي نامناسب هستند موادي مي‌باشند كه عناصر تشكيل دهنده آن‌ها بسيار متفاوت بوده و نامرغوب مي‌باشند. از اينرو مديريت مواد زايد جامد با دارا بودن اهداف مشخص در مورد مقداري از زباله كه بايد بازيابي شده و يا به روش‌هاي ديگر دفع تحويل گردد، قادر به ارائه سيستم مشخصي از بكارگيري و استفاده مجدد اين مواد خواهد بود. با توجه به ميزان مواد تشكيل دهنده زباله، ميزان بازيافت آن‌ها نيز در هر كشوري بر حسب سياست گذاري‌ها و وضعيت اقتصادي و نياز به منابع تفاوت دارد (7).

در کشور ما با وجود 20 درصد مواد بازیافتی از قبیل کاغذ،کارتن،پلاستیک،شیشه و فلزات و نیز حدود 70 درصد مواد قابل كمپوست اتخاذ سيستم بازيافت از مبدأ يك تحول اساسي در مديريت مواد زايد جامد خواهد بود. قابل ذكر است كه در حال حاضر بازيافت از زباله هاي بيمارستاني و مراكز بهداشتي ممنوع مي‌باشد.

[spow 44197]

8 ـ راه كارهاي اساسي ويژه بهينه سازي مديريت مواد زايد جامد شهري

در اين زمينه انجام مديريت صحيح مواد زايد جامد و از آن جمله توجه به توليد زباله كمتر در محور بازيافت از مبدأ توليد، جمع آوري ودفع صحيح اينگونه مواد كه در واقع اركان اصلي بهينه سازي اين مديريت را تشكيل مي‌دهد از ضروريات امر است. توجه به رفاه پرسنلي، تهيه قانون صحيح و عاري از نقص مديريت پس مانده ها، وابستگي به خارج ازجمله مواردي است كه مي‌بايستي در برنامه مديريت زايدات شهري كشور مدنظر قرار گيرد. بدين ترتيب آنچه مسلّّم است بهره گيري از تجربه هاي كسب شده شهرداري‌هاي كشور طي سال‌هاي اخير مي‌باشد كه قادر است با توجه به محاسن و معايب آن راهكارهاي اساسي و خطوط اصلي روند اين مديريت را در سال‌هاي آتي ترسيم نمايد. به منظور احتراز از اطاله كلام، مواردي چند از راهكارهاي اساسي را كه قطعا در بهينه سازي مديريت زايدات شهري كشورمان ايران، موثر است به شرح زير خلاصه نموده، اميد است در برنامه هاي ويژه بهداشت و محيط زيست كشور مورد توجه قرار گيرد.

· انجام مطالعات لازم جهت بررسي وضعيت جمع آوري و دفع زباله در شهرهاي مختلف كشور با توجه خاص بر اصول توليد زباله كمتر

· تهيه مقدمات تدوين، ارائه و تصويب قوانين و استانداردهاي لازم در اين زمينه با توجه خاص بر مواد زايد سمي و خطرناك بويژه زباله مراكز بهداشتي درماني كشور

· برگزاري سمينارها و آموزش‌هاي لازم جهت كادر خدمات شهري در شهرداري‌هاي كشور

· تامين اعتبارات لازم جهت بهبود بهداشت محيط شهرها از طريق وزارت كشور بويژه توسعه صنايع بيوكمپوست

· انجام اقدامات اساسي در جهت تامين ماشين آلات مورد نياز به منظور مكانيزه نمودن روش‌هاي جديد جمع آوري و دفع مواد زايد

· انجام هماهنگي‌هاي لازم جهت تامين اعتبارات مورد نياز جهت احداث كارخانه هاي بيوكمپوست و بازيافت از مبدأ توليد از طريق سيستم بانكي كشور

· تهيه دستورالعمل‌ها و بخشنامه هاي لازم جهت بهبود مديريت مواد زايد جامد و جلوگيري و ممانعت از بازيافت غير بهداشتي مواد زايد در شهرها

[spow 44197]

خلاصه

كنترل مواد زايد جامد و ازجمله زباله هاي سمّي و خطرناك كه بخشي از آنرا زباله هاي بيمارستاني تشكيل مي‌دهد يك امر اجتناب ناپذير در مديريت زايدات شهري است. همه روزه وجود هزاران تُن زباله در شهرهاي مختلف كشور با همه تنوعي كه از نظر آلودگي دارند مسئله ايست كه با توجه به افزايش جمعيت و توسعه صنعت و تكنولوژي مي‌بايستي در صدر برنامه هاي بهداشت و محيط زيست كشور قرار گيرد. بدين لحاظ و باتوجه به اهميت مسئله در اين مقوله ابتدا مواردي چند از خطرات بهداشتي، نوع و ميزان زباله و سپس سيستم‌هاي جمع آوري و دفع، مورد توجه قرار مي‌گيرد. در روش‌هاي دفع زباله سيستم‌هاي كمپوست بازيافت از مبدأ و دفع بهداشتي هرچند به صورت مختصر لكن با اهميت خاصي توضيح داده شود.