بررسی چالشهادر مدیریت نظام صنعتی ساخت و ساز و مقایسه آن با نظام تولید سنتی مسكن در ایران

[Amir R. Haddadi 9164]

ضرورت ایجاد یك نظام كار آمد در امر تولید مسكن كه متناسب با نیازهای جامعه و توان مهندسی باشداز مواردی است كه مشكلاتی نظیر عدم كیفیت یكنواخت ، عدم هماهنگی با خواسته مصرف كننده و معضل بی مسكنی اقشار كم درآمد را به همراه دارد. تولید صنعتی مسكن با داشتن پیشینه دراز مدت نقش پررنگی را در برنامه های مسكن سازی ایفا مینماید ولی این روش تولید مسكن چه از لحاظ مجریان و چه از نظر مصرف كنندگان هنوز جایگاه شایسته ای را در كشور نیافته است. در این مقاله مزایای تولید نظام یافته ساخت مسكن به روش صنعتی نسبت به روش سنتی مورد نقد قرار میگیرد و ویژگیهای تولید صنعتی مسكن با تكیه بر روش - مزایا و مدیریت ویژه در ساخت آن بر شمرده میشوند.

 

 

علیرضا مردوخ پور : استادیار گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان و عضو هیئت علمی مركز ملی مقاو مسازی ایران حسین جاماسبی : عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان- كارشناس ارشد سازه

 

 

1- مقدمه

اگرچه ساخت مسكن در ایران سابقه چندین هزار ساله دارد ولی در بازه تاریخی گسترده ای همواره از مصالح بومی و روشهای

سنتی در اجرا بهره گیری شده است. با ورود فن آوری های نوین كه از حدود دو قرن پیش تا كنون ادامه داشته است ، مصالح نوین جای مصالح سنتی را گرفت بدون آنكه فن آوری و روش استفاده صحیح از روشهای نوین به درستی شناخته و بدان پرداخته شود به گونه ای كه حتی امروزه از بتن و فولاد در ساختمان سازی به طور كامل استفاده نمیگردد.

از طرفی روند ارتباط سنتی بین سازنده و مصرف كننده دستخوش تحول گردید(در گذشته رابطه تنگا تنگی بین سازنده و مصرف كننده وجود داشت و سازنده از نیازهای زندگی مصرف كننده كاملا آگاه بود) ولی با ورود فن آوریهای نوین و افزایش سریع جمعیت و تبدیل شدن مسكن به كالایی سود آور ، امر ساخت و ساز به كسانی رسید كه بدون آگاهی از مسایلی نظیر امور اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی خانواده ها تنها جنبه سود آوری مسكن را لحاظ كردند و مصرف كننده مجبور بوده است به دلیل نبود مسكن فراوان و مطلوب محصولات تولیدی را خریداری نمایند. با افزایش تقاضای مسكن در دهه های 50 تا 80 تولید كنندگان و سیاستگذاران به این نتیجه رسیدند كه نمی توان مسكن مورد نیاز را توسط روشهای سنتی تا مین نمود لذا كارخانه های تولید پیش ساخته مسكن بنیان گذاشته شد.

از آنجا كه استفاده از روشهای صنعتی در ساخت مسكن نیازمند افراد متخصص و مجرب و هزینه اولیه نسبتا بالا می باشد سیاست مدیریت و تولید صنعتی مسكن با مشكلاتی همراه بوده است. با توجه به آنكه در سیاست كلی توسعه مسكن ساخت بیش از یك میلیون مسكن در سال در نظر گرفته شده است و با روشهای سنتی تنها حدود 165 هزار واحد مسكونی می توان احداث نمود تولید نظام یافته صنعتی مسكن مورد توجه بیشتری قرار میگیرد. تبدیل شدن مسكن به كالایی سود آور سبب گردیده است كه افراد غیر متخصص بدون آگاهی در مورد مسایلی نظیر بافت فرهنگی و اجتماعی و توان اقتصادی خانواده ها به حیطه ساخت و ساز وارد گردیده و نظام سنتی كنونی ریشه بدواند. در این مقاله ویژگیهای صنعتی تولید مسكن و چالشهای مدیریتی آن موردنقد و بررسی قرار میگیرند.

 

٢- نقد و بررسی تولید نظام یافته صنعتی مسكن و مقایسه با روش ساخت سنتی

براساس آمار برای ساخت یك متر مربع ساختمان مسكونی به روش سنتی و رایج در ایران به 14 ساعت كار كارگر و 17 ساعت كار كارگر متخصص نیاز است . اگرتعداد روزهای مناسب كار در سال به طور متوسط 274 روز فرض گردد( با شروع شدن فصل سرما نرخ تولید مسكن به دلیل كاهش فعالیت ساختمانی كاهش میابد ضمن آنكه در برخی مناطق به دلیل آنكه شغل ثانوی كارگران كشاورزی است كمبود كارگرساختمانی در فصول كاشت و برداشت محصول محسوس میگردد) با فرض آنكه هر كارگر 8

ساعت بتواند كار مفید انجام دهد در شرایط مساعد 2192 ساعت كار ساختمانی مفید انجام میگیرد كه معادل با ساخت یك مسكن 72 متری می باشد.به عبارت دیگر با روش سنتی تنها میتوان توسط یك كارگر یك واحد كوچك مسكونی در سال تولید نمود. با توجه به مشكلات مشروحه ضرورت بهره گیری از نیروی ماشینی در كنار نیروی انسانی در ساخت مسكن احساس میگردد. همچنین استفاده از فن آوری نظام یافته صنعتی و ماشینی در تولید مسكن سبب افزایش سرعت و نظم در احداث مسكن و نیز امكان كنترل كیفیت بیشتر در بهره گیری از مصالح و روش اجرای ساخت را فراهم می آورد.از نظر اقتصادی به دلیل جلوگیری از هدر رفتن مصالح و امكان كار در تمام روزهای سال و شب و روز با تنظیم برنامه مناسب كاهش هزینه ها نیز تو جیه میگردد.

 

3- چالشهای مدیریت تولید صنعتی در ساختمان سازی

به طور كل سیستم صنعتی ساخت مسكن در ایران همواره با چالشهای بنیادی زیر همراه بوده است :

3-1 كاهش قیمتها در روش صنعتی لازمه وجود تشكیلات منظم در برنامه ریزی و مدیریت و اداره كارگاه و ماشین آلات می باشد و در صوذت عدم وجود یك برنامه مدون و منظم امتیاز تقلیل هزینه ها كاهش میابد.

3-2 به دلیل كار ساخت ( اغلب ) دركارخانه كار كنترل و سرپرستی ساده تر انجام میشود و بازده تولید افزایش میابد و مخارج متفرقه تقلیل میابند و تاثیر عوامل محیطی و جوی نیر ناچیز میشوند. لازمه این امر سرمایه گذاری اولیه برای احداث كارخانه صنعتی و وجود مدیریت و سازماندهی منظم و درك بالای مهندسین در برقراری نظم و مدیریت جمعی در كار میباشد كه متاسفانه شرایط در اغلب موارد مشروحه در كشور فراهم نیست.

3-3 شكل گیری صنعت تولید انبوه و پیش ساخته سازی در كشور در ابتدا با واردات كارخانه و ماشین آلات همراه بوده است و

متخصصین داخلی در ابتدای امر مداخله بنیادی نمیابند.

3-4 فراوانی و ارزانی مقاطع فولادی كه نیاز به فن آوری و تخصص كمتری در اجرا دارند( به استثنای جوشكاری قطعات ). موجب گردیده است كه صنعت پیش ساخته سازی بتنی نتواند به طور شایسته با صنعت اسكلت فولادی رقابت نماید

3-5 عایق بندی حرارتی- برودتی - رطوبتی- آكوستیك و مقاومت در برابر آتش در اكثر واحدهای تولیدی مورد توجه واقع نمیشود زیرا به دلیل مسائل اقلیمی هر منطقه استفاده از یك سیستم پیش ساخته مورد نیاز می باشد كه با توجه به آنكه نقشه های اولیه تولید برمبنای نیاز ساكنین كشورهای صادر كننده تهیه گردیده است و توجهی به شرایط اقلیمی - روحیات و فرهنگ غالب اجتماعی در ایران نشده است به جای اشتیاق یك اجبار در استفاده از فن آوری مطرح میگردد.

3-6 تهیه مواد اولیه و لوازم یدكی كارخانجات تولید كننده از خارج سبب نقصان در خط تولید و كاهش بازده تولید و در نتیجه گرانی فرآورده تولیدی را به همراه می آورد.

3-7 ارائه یارانه های پنهان به سیستم روش سنتی تولید مصالح و عدم كنترل كیفیت مصالح تولیدی سبب ارزان شدن محصول به

روش سنتی تولید میگردد.

3-8 فقدان آیین نامه ها و قوانین و دستورالعمل های اجباری و گاها تشویقی در كنار عدم توجه مدیریت كلان سیاست گذاری به

روش صنعتی ساخت مسكن موجب تكیه بیشتر سازندگان به روش سنتی ساخت مسكن میگردد.

با توجه به موارد مشروحه اگر موانع مذكور بر سر راه مدیریت و تولید نظام یافته صنعتی مسكن برداشته شود تولید صنعتی ساخت مسكن نه تنها قدرت رقابت با روش تولید سنتی را میابد بلكه میزان مسكن تولید شده بیشتری قابل حصول میگردد.

 

4- مقایسه تولید سنتی و تولید صنعتی مسكن با تكیه بر مدیریت تولید انبوه

به طور كل مزایای تولید صنعتی و انبوه مسكن به شرح زیر میباشد:

4-1 مقایسه مصالح

در روش سنتی دور ریز مصالح زیاد است و ساخت سازه های بلند مرتبه مشكل و گاها غیر ممكن بوده و فصلی بودن كاردر كارخانه های تولید مصالح سنتی نیز بر معضلات می افزاید در حالیكه در روش تولید صنعتی ساخت مسكن حد اقل ضایعات پدید می آید. كیفیت مصالح تضمین شده است و قابلیت تنوع در احداث سازه های بلند مرتبه و مصالح را نیز دارند

4-2 مقایسه بازده كاری

بازده كار كارگری در روش سنتی پایین است.امكان دخالت افرادغیر متخصص در امر اجرا بیشتر بوده و با فرا رسیدن سرما كارگران بیكار و احیانا اخراج میشوند.در روش صنعتی بازده كار بالا تر میباشد زیرا 80 درصد كار توسط ماشین آلات انجام میگیردلذا امكان استفاده از نیروی كار در تمام فصول نیز وجود دارد.همچنین دخالت افراد كم تجربه و غیر متخصص در امر ساخت وساز كمتر میشود.

4-3 مقایسه ریسك كاری

در روش سنتی تغییرات شرایط آب و هوایی و محدودیت زمان اجرا میزان ریسك اجرای كار را بالا میبرد زیرا بروز حوادث و خطرات كارگاهی بیشتر میشود. همچنین طولانی شدن مدت اجرا اثرات تورمی و گرانی در تعیین حق بیمه و مالیات و قانون كار را به همراه دارد كه میتواند دوره بازگشت سرمایه را طولانی تر نماید ولی در روش صنعتی امكان بروز حوادث كارگاهی كمتر و امكان وضع حق بیمه و مالیات بر تعداد كمتر كارگران به دلیل بكارگیری بیشتر از ماشین آلات فراهم میگردد.

4-4 مقایسه كیفیت كار

در روش سنتی عدم دقت و ظرافت كار با توجه به اجرای كار توسط نیروی انسانی و عدم كنترل كیفیت مصالح مورد استفاده حادث میشود در حالیكه در روش صنعتی حصول مقاومت در هنگام بهره برداری و ظرافت و امكان كنترل كیفیت قطعات وجود دارد.

4-6 مدیریت كار

اداره تعداد زیاد نیروی كارگری چه به لحاظ مدیریت و چه به لحاظ آموزش و تداركات مشكل است. همچنین با تكیه امكان تهیه برنامه بر نیروی انسانی نمی توان جدول دقیقی برای زمان بندی كار ( روش سی. پی.ام ) تدرك دید در حالیكه c.p.m با زمان بندی دقیق نیست و آموزش و مدیریت بهتر صورت میگیرد.

4-7 مقایسه بهای تمام شده كار

ركود سرمایه گذاری در روش سنتی بیشتر است وآثار تورمی به دلیل طولنی شدن زمان ساخت تاثیر بیشتری دارند در حالیكه در روش صنعتی ركود سرمایه گذاری كمتر و شتاب سرمایه گذاری بیشتر میبا شد.

5- نتیجه

با مقایسه موارد مشروحه و با توجه به نیاز كشور به تولید بیشتر مسكن چاره ای به جز استفاده از روشهای صنعتی در ساخت مسكن باقی نمی ماند ولی این بهره گیری باید هوشیارانه باشد و با شرایط كشور و توان صنعتی و مهندسی كشور هماهنگ باشد. سیاستهای كلی پویا و بنیادی - تامین منبع و تجهیزات و ماشین آلات - آموزش نیروی انسانی مجرب و متخصص – مدیریت صحیح سرمایه گذاری همراه با سیاستهای حمایتی - تدوین مقررات و آیین نامه های ساخت و ساز صنعتی كلان همراه با دستورالعملهای دقیق و تشویقی و گاها اجباری - توجه دادن سازندگان مسكن به مزایای استفاده از روش صنعتی ساخت مسكن از جمله افزایش بهره وری - كاهش دور ریز مصالح – افزایش سرعت ساخت - دستیابی به مقاومت مطلوب در هنگام بهره برداری - ظرافت و زیبایی كار - عدم تاثیر عوامل محیطی و شرایط جوی بر احداث مسكن و شتاب سرمایه گذاری سریعتر از مزایای روش صنعتی احداث مسكن به شمار میروند.