کنکاشی در مفهوم "قلمرو"

[Mahnaz.D 61915]

آنچه از مفهوم قلمرو حاصل می­شود بسیار پیچیده است و با عوامل مختلفی سروکار دارد. از آن جمله می­توان به این موارد اشاره کرد: انگیزه­ها و نیازهای مختلف مثل جفتگیری و غذا خوردن، ویژگی­های جغرافیایی مثل اندازه و مکان قلمرو، واحدهای اجتماعی مثل افراد و گروه­ها و نظام­های اجتماعی بزرگتر، زمان استفاده از قلمرو شامل موقتی بودن آن (مثل صندلی اتوبوس) یا دائمی بودن آن (مثل خانه)، رفتارها یا واکنش­هایی که برای علامت گذاری و دفاع از قلمرو به کار می­روند. در این بخش سه نوع قلمرو توصیف می­شود: قلمرو اولیه، ثانویه و عمومی.

 

[Mahnaz.D 61915]

قلمرو اولیه: قلمروهای اولیه تحت مالکیت و استفاده انحصاری فرد یا گروه خاصی است؛ دیگران نیز آنها را مالک این قلمروها می­شناسند، به شکلی دائمی تحت اختیار افراد هستند و این قلمروها در زندگی روزمره آنها نقش اساسی دارند. این قلمروها، قلمرو شخصی هستند و نمونه بارز آن "خانه" است. در چنین قلمرویی هویت مالک آشکار است و تجاوز یا ورود غیر مجاز دیگران مسئله­ای جدی شمرده می­شود و نظارت بر ورود دیگران ارزش بسیاری دارد. از دیگر مثالهایی که برای این نوع قلمرو می­توان برشمرد دفاتر کار خصوصی کارکنان یک اداره یا اتاق خصوصی بیماران یک بیمارستان است. قلمروهای اولیه معمولا محدوده­ای مقدس به شمار می­رود و ورود به آنها فقط پس از کسب اجازه از مالک میسر است. تجاوز به قلمرو اولیه اگر تکرار شود ممکن است توهینی جدی به هویت صاحب آن محسوب گردد.

[Mahnaz.D 61915]

قلمرو ثانویه: قلمرو ثانویه کمتر نقش مرکزی و انحصاری دارد و معادل گروه­های ثانویه در جامعه شناسی است. بطور خلاصه قلمرو ثانویه محدوده­ای است که فرد یا گروه بر آن حق نظارت و مالکیت دارد، البته نه به اندازه قلمرو اولیه. در قلمروهای ثانویه، دیگران نیز غالبا بطور رسمی یا غیر رسمی حق وارد شدن دارند و استفاده کنندگان اصلی در طول زمان تغییر می­کنند. برای مثال می­توان قهوه خانه­های محلی، باشگاه­ها یا انجمن­های اجتماعی را جزء قلمرو ثانویه محسوب کرد. در چنین مکان­هایی معمولا محدودیتی رسمی یا غیر رسمی وجود دارد که مشخص می­کند چه کسی می­تواند از محل یا محدوده استفاده کند. مسئله مالکیت گاه اشیای خاص مثل میز و صندلی را نیز در بر می­گیرد. قهوه خانه­های محله­ها مشتریان یا استفاده کنندگان گوناگونی دارد که از آن جمله­اند مشتری­های ثابت، مشتری­های هرازگاهی و گروه­های مختلفی که در ساعات مختلف روز به قهوه خانه سر می­زنند. مشتری­های ثابت غالبا جای مشخصی دارند و از قهوه خانه برای کارهای مختلفی استفاده می­کنند. در واقع این مشتری­ها قهوه خانه محله را قلمرو شخصی خود می­پندارند و غالبا بیگانگان را به چشم متجاوز نگاه می­کنند. اینها معمولا مکانی را نزدیکی در ورودی اشغال می­کنند؛ گویی قصد دارند از ورود بیگانه­ها جلوگیری کنند. آنها نگاه­هایی طولانی و خصمانه به بیگانه­ها می­اندازند و گاه جملاتی تمسخر آمیز نیز حواله آنها می­کنند. قلمروهای ثانویه پلی است میان قلمروهای اولیه (که فرد در آنها نظارت کامل و گسترده دارد) و قلمرو عمومی (که تقریبا همه­گان می­توانند از آن استفاده کنند). به این ترتیب ممکن است افراد در مورد مرزهای قلمرو ثانویه دچار سردرگمی شوند و پس از تجاوز به این مرزها، تضاد و تقابل بسیاری میان افراد پیش بیاید.

[Mahnaz.D 61915]

قلمرو عمومی: قلمرو عمومی قلمرویی موقتی است و تقریبا هرکسی به آن دسترسی و حق استفاده دارد. این نوع قلمرو را قلمرو آزاد، قلمرو عمومی، قلمرو موقتی و نیز قلمرو اختیاری نامیده­اند. بطور مثال تصرف مکان­هایی مثل خیابان یا پارک بی هیچ محدودیتی تا وقتی که افراد برخی از قوانین را محترم بشمارند، میسر و ممکن است. بنابراین زمین­های بازی، پلاژها، پارک­ها و دیگر مناطق عمومی در دسترس اعضای جامعه است اما روش استفاده از آنها را قانون تعیین می­کند و حتی ممکن است استفاده از این قلمروها شامل محدودیت زمانی شود. پس می­توان گفت تفاوت میان قلمرو اختیاری با قلمروهای دیگر مسئله دسترسی موقت در قلمرو اختیاری می­باشد. به طور کلی قلمرو عمومی سازوکاری نسبتا شکننده و ناپایدار برای نظارت بر مرز میان خود و دیگری است و بیشتر وابسته به عرف، هنجارها و آداب اجتماعی است تا به مقرراتی که خود فرد وضع می­کند. گاهی می­توان مشکلات اجتماعی یا بزه کاری­های صورت گرفته در قلمروهای عمومی را با استفاده از تمهیدات طراحی و معماری مناسب کاهش داد. مثلا می­توان قلمرو عمومی را طوری سامان داد که قلمرو ثانویه به حساب آید. برخی از این تمهیدات عبارتند از: تفکیک محوطه­ها، ایجاد مناطق و محدوده­های کوچکتر در مجتمع­ها، ساختن ورودی­های نیمه خصوصی، استفاده از علائم نمادین مثل دیوار، حصار و غیره.

 

منبعhttp://eventspace.persianblog.ir/1387/2/