تاسیسات و زیرساخت های شهری

[Mohammad Aref 120,438]

تعریف و تمایز مقایسه ای زیرساخت های شهری

زیرساخت های شهری بخش اصلی و پایه ای تاسیسات و تجهیزات شهری هستند. تاسیسات و تجهیزات شهری عوامل عناصر و فرایندهایی از کالبد و فضای شهری هستند که زندگی شهروندان را تسهیل می کنند. تاسیسات و تجهیزات تبلور فیزیکی موسسات و نهادهای عمومی در شهرها و آبادی ها نیز محسوب می گردند.

در اندیشه برنامه ریزی شهری هر مجموعه و یا هریک از موسسات و نهادهای خدمات عمومی در سازگاری با نیازهای استفاده کنندگان شکل خاصی از فعالیت ها را درخود دارند که بر مبنای آن می توان هویت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی کالبدی ـ فضایی و سامانه ای یک آبادی را تشخیص داد.

با نگاهی دیگر می توان تاسیسات و تجهیزات شهری را زیر سامانه ای دانست که همراه زیرسامانه های راه و مسکن سامانه واحد شهر را می سازند. اگر شهر و یا آبادی به عنوان یک واحد کالبدی انسان ساخت یکپارچه مورد بازشناسی قرار گیرد، از سه زیرسامانه کلی، که هرکدام درون خود از عناصر ریزتری برخوردارند، تشکلیل می گردد. در نگاه سیستمی این ها سه قالب جدا از هم نیستند، بلکه سه کارکرد هستند که در عین استقلال کالبدی با سایر عناصر درآمیخته و با آن گره خورده اند.

در شهر همه آنچه که از دایره کالبدی ـ فضایی مسکن و راه خارج باشد تاسیسات و تجهیزات نامیده می شود. برخی به این عضو و قالب زیر سامانه ای شهر خدمات شهری و اماکن خدماتی و برخی نیز تسهیلات شهری می گویند.

به تناسب نحوه عملکرد و فرم عناصر تشکلیل دهنده، و همین طور رابطه ای که با کالبد آبادی ها برقرار می کنند، می توان تجهیزات و تاسیسات و زیرساخت های شهری را به دو گروه زیربنایی و روبنایی تقسیم نمود.

تاسیسات و تجهیزات زیربنایی به طور متداول با یکی از عناوین تاسیسات، تسهیلات، تاسیسات زیربنایی و زیرساخت های شهری نامیده می شوند.

تاسیسات و تجهیزات روبنایی را نیز با یکی از عناوین تجهیزات، خدمات، تسهیلات و تاسیسات روبنایی می نامند. به هر کدام از این عناصر می توان، تسهیلات شهری یا همگانی نیز اطلاق نمود.

عمده عناصری، که معمولا در قالب شبکه، تاسیسات و تجهیزات زیربنای (زیرساخت های شهری) را تشکیل می دهند عبارتند از:

• شبکه آبرسانی
• شبکه دفع فاضلاب و آب های سطحی
• شبکه برق رسانی
• شبکه سوخت رسانی و توزیع برخی از انرژی ها (نظیر گازرسانی)
• شبکه ارتباطات از راه دور
• شبکه جمع آوری، تصفیه و دفع پسماندها
• شبکه توزیع و نگهداری مواد غذایی
• شبکه تاسیسات حفظ و نگهداری محیط زیست

عمده عناصری، که معمولا در قالب مکان، فضا و مرکز، تاسیسات و تجهیزات روبنایی (خدماتی) را تشکیل می دهند عبارتند از:

• اماکن آموزشی
• فضاهای ورزشی
• فضاهای سبز و باز
• اماکن بهداشتی و درمانی
• اماکن فرهنگی و مذهبی و تامین روابط اجتماعی
• مراکز تجاری و خدمات بخش خصوصی
• مراکز فعالیت‌های صنعتی و تولیدی
• مراکز اداری و دولتی
• اماکن نظامی و انتظامی
• اماکن ویژه (گورستان، غسالخانه و …)
• متفرقه (نظیر مراکز پرورش دام و طیور در محدوده شهرها یا آبادی‌ها)
• سایر اماکن در محدوده آبادی‌ها

جایگاه عناصر زیر ساختی در سامانه کالبدی ـ فضایی شهر

سامانه و شبکه زیرساخت های شهری اداری ویژگی ها و صفات ممیزه عامی است که آن را از سایر تاسیسات و تجهیزات عمومی مجتمع های زیستی – انسانی جدا می کند. صفات نسبتاً مشترک بر ارزش زیر بنایی این شبکه برای حیات کالبدی ـ فضایی و اقتصاد شهرها صحه می گذارند.

برخی از صفات زیرساخت های شهری را می توان به ترتیب زیر توضیح داد

1. اجزاء عناصر تشکیل دهنده زیر ساخت ها عمدتاً به داخل جسم طبیعی شهر رسوخ کرده و در بسیاری موارد به صورت شبکه های پیوست های در زیر زمین، پائین تر از سطح عمومی تراز راه ها یا همتراز ارتفاعی آن، بدون انقطاع فیزیکی، قرار می گیرند.
2. غالباً سرویس دهی به استفاده کنندگان که جدا از شبکه قراردارند، بدون قطع پیوستگی فیزیکی شبکه ها صورت می گیرد.
3. برخی از زیر ساخت ها فراتر از حوزه های نفوذ جغرافیایی و محدودیت های مکانی خاص سرویس دهی می کنند.
4. زیر ساخت ها نه تنها برای رفع احتیاجات همگانی روزمره مورد نیاز می باشند بلکه عامل رفع احتیاجات دیگر نیز هستند. اینها نسبت به سایر تاسیسات به سرمایه گذاری خیلی بیشتری احتیاج دارند. بنابراین، از یک طرف توسعه آن ها رافع نیازهایی گسترده تر از نیازهای همگانی روزمره است. از طرف دیگر مبدا، ملزوم و موجد فعالیت های اقتصادی و صنعتی می باشند.
5. زیر ساخت ها عناصری هستند که حیات کالبدی آن ها عمدتا با حیات کالبدی جوامع گره خورده است.
6. زیرساخت های شهری ، به ویژه در مقایسه با تاسیسات و تجهیزات روبنایی، عناصری هستند که برای موجودیت، ماندگاری و پایداری زندگی جمعی شهرها الزامی هستند.

شبکه آبرسانی با اهمیت ترین و حیاتی ترین مولفه زیرساختی شهر است. بدون آب نه تنها شکل گیری آبادی، به مشابه تبلور حیات جمعی جوامع انسانی، معنی دار نمی گردد بلکه زندگی فردی نیز دوام نمی آورد. شبکه آبرسانی سطح گسترده‌ای از قلمروهای بیرونی و درونی واحدهای شهری را فرا می پوشاند.

مصرف آب با توجه به نوع مصرف، جمعیت مصرف کننده و انواع مصرف مورد بحث قرار می گیرد. جمعیت مصرف کننده و عادت رفتارهای اجتماعی مصرف نقش مهمی در برنامه ریزی تامین آب شهرها دارد.

همان گونه که جایگاه توپو گرافیک شهر حوزه منطقه ای پیرامون خود و شرایط طبیعی نقش مهمی در مکان یابی مخازن، محل تصفیه خانه ها و تاسیسات بالادست بافت و ساخت پیوسته شهر دارد، فرم شبکه نیز نقش مهمی در سامانه جزئیات عناصر و عوامل درون شهر ایفا می کند.

شرایط کنونی ایران و جهان که پایداری توسعه به عنوان یک اصل و یک هدف غایی مطرح می باشد، مدیریت مبتنی بر توسعه پایدار یک الزام راهبردی محسوب می گردد. توسعه پایدار در بخش آب، جز با جامع نگری در مدیریت آب امکان پذیر نیست. مدیریت جامع آب نیز به نوبه خود، وظیفه تنظیم ارتباط بخش آب با توسعه اجتماعی و اقتصادی را بر عهده دارد. مدیریت تقاضا و مدیریت تامین و توسعه منابع آب را می توان محورهای اساسی مدیریت جامع آب به شمار آورد.

نحوه تصمیم سازی در مواجه با شبکه ها، تاسیسات جمع آوری و نحوه تصفیه، در ترکیب با مورفولوژی ، ویژگی های طبیعی و بافت و ساخت شهر نه تنها بر نظام اجرائی توسعه شهر تاثیر دارد بلکه می تواند بر الگوهای ساماندهی کیفیات محیطی شهر که از موضوعات اساس طراحی شهری است تاثیر گذار باشد. متقابلاً، سیاست های طراحی شهری می تواند بر چگونگی انتخاب نوع شبکه، محل های تصفیه فاضلاب و ساز و کارهای بازیابی آب از فاضلاب شهری موثر باشد.

منبع: کیمیافکر بزرگ