پروژه های موفق در باززنده سازی حاشیه رودخانه های شهری

[Mohammad Aref 120,438]

هنگامی که سخن از ساخت شهرهای پایدار به میان می آید، بحث اغلب حول محور رودخانه های شهری و محیط اطراف آنها می چرخد. در بسیاری از شهرهای سراسر جهان، زمانی که دیگر برای کاربردهای صنعتی و تجاری نیازی به رودخانه ها نباشد، این روخانه ها کانال بندی شده، به مکانها و مخازنی برای دفع زباله تبدیل شده یا فراموش می شوند. در نتیجه، این رودخانه ها توانایی ذاتی خود را برای کمک در کنترل سیل از دست داده اند، شاهد تخریب زندگی آبزیان خود بوده اند و در اثر ساخت موانعی که دسترسی آنها را مسدود ساخته از دایره توجه خارج شده و از چشم ساکنان پنهان گشته اند.

اما در دیگر شهرها، زمانی که فضاهای مرده واقع در امتداد رودخانه ها دوباره به حیات بازگردانده شده و به مناطقی تفریحی تبدیل می شوند، به عناصری برای پاسخگوی تقاضای جمعیت به سرعت در حال رشد برای فضاهای باز بدل می گردند. همانند موسیقی که در آن نت ها و سکوتها اهمیتی برابر دارند، افزایش جمعیت در مناطق دارای ساخت و ساز بالا باید با فضای سبز در هماهنگی باشد تا شهرهای قابل زندگی برای آینده را تضمین نماید.

 

پروژه های الهام بخش حاشیه رودخانه

حاشیه های رودخانه می توانند آهنگ حرکت نوینی را برای این ترکیب تنظیم کنند. فهرست زیر برخی از الهام بخش ترین تغییر شکلها و تحولات حاشیه رودخانه ها را ارائه می دهد که رابطه بین ساکنان شهرستان و طبیعت را بهبود بخشیده و مردم را به این سو فرا خوانده که به رودخانه ها نه به عنوان موانع، بلکه به عنوان اجزای حیاتی و ارتباطی شهری بنگرند.

 

برکه دو سن، پاریس، فرانسه

طراح: فرانکلین آزی

ترکیبی از پلهای تاریخی و بناهای تاریخی در امتداد رودخانه سن این مکان را به یکی از پر جاذبه ترین نقاط توریستی در جهان بدل ساخته است. برخی ممکن است چنین تصور کنند که طراحی مناطق حاشیه رودخانه های معروف به عنوان یک میراث جهانی یونسکو بدان معنی است که نمی توان این مکانها را تغییر داد. البته، ابتکار عمل مقامات محلی، معروف به برگس دی سن (Berges de Seine)، نشان می دهد که سواحل رودخانه ای تاریخی را می توان برای انطباق با نیازهای روز یک شهر مدرن سازی نمود.

 

یک پارک سرباز با هوای آزاد در امتداد رود سن با نیمکتها، کافه ها، باغها و زمینهای بازی پر شده است (که برخی از آنها از مواد بازیافتی مانند کانتینرها و مخازن کشتی استفاده کرده اند) و منطقه و فضای موجود در امتداد رود سن را برای گردشگران جذاب تر نموده و اهمیت آنرا به عنوان نقطه ای برای دیدار و ملاقات ساکنان شهر احیاء کرده است. این پروژه بازسازی حاشیه رودخانه همچنین به شکلی جدی در فعالیتهای فیزیکی ایجاد انگیزه مانند گروه های پیاده روی، فراهم آوردن جایگاه های نشستن و صندلیهای مناسبتر برای تماشای نمایشها و اجراها و سازماندهی مجدد فضای عمومی، مشارکت و همراهی دارد؛ به طوریکه بتوان فضاهای آنرا به نحوه بهتری برای افراد پیاده، دوچرخه سواران و رانندگان به اشتراک گذاشت.

 

گردشگاه ساوث بنک ملبورن (Melbourne Southbank Promenade)، استرالیا

طراح: دنتون کروکر مارشال

گردشگاه ساوث بنک که توسط انواع ساختمانهای هنری و فرهنگی، کافه ها، مغازه ها و رستورانهای خاص در امتداد جنوبی رود یارا احاطه شده، به عنوان یکی از مهمترین مراکز فرهنگی و اجتماعی موجود در استرالیا شناخته می شود. طراحی آن در اوایل دهه ۱۹۹۰ به اتمام رسید زمانی که لنگرگاه قبلی موجود در آن موضوع یک پروژه نوسازی شهری بود.

 

ین تفرجگاه راه را برای تحولات مهمی هموار کرد که این منطقه را به یک مرکز کسب و کار موفق تبدیل نمود. این ناحیه با برخورداری از گزینه های متنوعی از امکانات برای صرف اوقات فراغت و منظره های با شکوه و پر زرق و برق از رودخانه و شهر، هنوز نقشی اساسی برای جذب سرمایه گذاریها و اغوای مردم برای دیدار از آنجا ایفا می کند.

 

پارک میل ریور (Mill River Park)، استمفورد، ایالات متحده آمریکا

طراح: استودیو اولین با همکاری تعاونی میل ریور

اگر چه هنوز چندین فاز از این پروژه باقی مانده که باید در سالهای آتی تکمیل شود، برخی از بخشهای مهم از کل مساحت ۲۸ هکتاری این پروژه به پایان رسیده است و به طرز چشمگیر و قابل توجهی کیفیت زندگی ساکنان منطقه را با قادر ساختن مردم به تجربه طبیعت بدون خروج از محیط شهری بهبود بخشیده است.

این پروژه ایجاد امکانات تفریحی در سطح استاندارد جهانی، فضاهای سبز جذاب و گردشگاهها را در بر می گیرد. اما ویژگی اصلی آن، بازسازی بخش شهری در کنار رودخانه میل و سواحل آن است. با استفاده از روشهای طراحی پایدار و تکنیکهای مهندسی زیستی، تیمهای طراحی و فنی در همکاری با یکدیگر دیوارهای بتنی را از میان برداشته و با آلوده زدایی آب این امکان را فراهم آوردند تا رودخانه آزادانه جریان یابد، فاضلاب ناشی از بارندگی جذب شود و حیات وحش به این منطقه بازگردد. سواحل رودخانه به نقطه کانونی این فضای جدید تبدیل شده اند که یک منطقه مرکزی شهر در حال زوال را به یک پارک مرکزی سالم بدل ساخته است.

پارک کنار رودخانه ای ریورفرانت لوئیس مک کینی (Louise McKinney Riverfront Park)، آلبرتا، کانادا

طراح: دایالوگ

از آنجا که ادمونتون یکی از پر سرعت ترین شهرهای در حال رشد و گسترش در کانادا است، پروژه های تجدید حیات شهری مانند پارک ریور فرانت لوئیس مک کینی با ایجاد فضای سبزی به وسعت ۱۵ هکتار در منطقه ای که قبلا محل دفن زباله بوده است، نقشی بنیادین در جهت حفظ تعادل بین ساخت و سازهای در حال افزایش و طبیعت ایفا می کند.

 

اولویت دادن به ایجاد یک فضای باز سرسبز به جای راه حل پیچیده تر، یک منظره رودخانه ای بدون مانع برای توسعه های و پیشرفت مجاور به مرکز شهر و یک ناحیه چمن کاری شده برای کارهای تفریحی و رویدادهای خاص فراهم کرده است. این پارک دروازه ورود به مسیرهای پیاده روی است که در مردم ایجاد انگیزه می کند تا به گردش و سیاحت در هوای آزاد فراسوی کرانه های شهر پرداخته و این امکان را به تازه واردان و شهروندان قدیمی می دهد که در رویدادهای خاص به برگزاری جشن در امتداد رودخانه بپردازند.

 

پارک کالانگ ریور بیشان (Kallang River Bishan Park)، سنگاپور

طراح: آتلیر درایسیتل

این پروژه بخشی از برنامه سنگاپور برای مدیریت آب است که هدف آن نه تنها تضمین یک زهکشی و سیستم عرضه آب کارآمد، بلکه تبدیل مناطق واقع در امتداد آب به فضاهای تفریحی و اجتماعی است. این پروژه که در سال ۲۰۱۲ تکمیل شده که مساحتی به وسعت ۶۲ هکتار باز طراحی شده در اطراف یک رودخانه مارپیچی را اشغال می کند و فضاهای سبز، رستورانها، زمینهای بازی و یک چشم انداز ساخته شده با بتن بازیافتی از یک کانال قدیمی را عرضه کرده است.

از آنجا که طراحی این پروژه مبتنی بر یک مفهوم دشت سیلابی است، در طول فصل بارانی، پارک به عنوان یک کانال عمل می کند و زمانی که سطح آب پایین است، از سواحل نرم رودخانه می توان برای تفریح استفاده نمود که مردم اجازه می دهد به آب نزدیک شوند. دستاورد مهم دیگر این پروژه برای محیط زیست شهری افزایش تنوع زیستی از طریق تغییر یک کانال بتنی به یک رودخانه دوباره طبیعی سازی شده است که اینک آزادانه جریان داشته و به وسیله فضاهای پر جنب و جوش احاطه شده است.

 

پارک روبان قرمز (The Red Ribbon Park)، رودخانه تانگه، شهر کینگ هوانگ داو، چین

طراح: تورنسکیپ

روبان قرمز ۵۰۰ متری راه حل حیرت انگیزی بود که از سوی طراحان برای حفظ زیستگاههای طبیعی و ایجاد مناطق تفریحی و آموزشی در امتداد رودخانه ارائه شد. این روبان قرمز که از فولاد فیبری ساخته شده در طول رودخانه امتداد یافته و به عنوان یک جایگاه نشستن صندلی گونه پیچ در پیچ عمل می کند و مسیرهای پیاده روی و فضاهای متنوع موجود در پارک را یکپارچه می سازد. کنتراست حاصل از “روبان قرمز” با فضاهای سبز در طول روز و شب هنگام، به خاطر نور درخشان قرمز نصب شده در داخل روبان حتی جالب تر نیز می شود.

 

از زمان اتمام آن در سال ۲۰۰۸، فضای سبز ۲۰ هکتاری که جایگزین سواحل رودخانه ای غیر قابل دسترس قبلی شده است، از سوی انبوه جمعیت رو به رشد شهری بدون به خطر انداختن اهداف حفاظت محیط زیستی مورد استفاده قرار می گیرند. روبان به عنوان یک جزء کلیدی از این موفقیت عمل کرده است چرا که در واقع “ستون فقراتی” است که ساختاری را برای فضای موجود فراهم می کند و اشاره ای به اسطوره های سرزمین آبا و اجدادی چین در مورد جریان انرژی دارد. این امر به مردم این امکان را می دهد که از طریق میراث فرهنگی خود با محیط زیست آشنا و عجین شوند.

 

رودخانه چئونگی چون (Cheonggyecheon River)، سئول، کره جنوبی

طراح: سئوآن توتال

این مجموعه که در سال ۲۰۰۵ به روی عموم مردم گشوده شد، مرکز شهر سئول را با سواحل باغ مانند معلقی که یک جریان آبشاری را قاب بندی کرده اند، تزئین نموده است. این پروژه با انتخاب جسورانه طراحان آن برای تخریب یک بزرگراه مرتفع به منظور امکان بازسازی جریان رودخانه و کاشت گیاهان در سواحل رودخانه به مرجعی برای نوسازی شهری بدل شد.

اجرای این پروژه با وجود روبرو شدن با مخالفتهایی، ثابت کرد که منافع آن بر هزینه هایش برتری داشته است. منظری که جایگزین فضای معمولی بتنی شهری و خطوط موتوری شد، اینک به مولفه ای برای جذب گردشگران و سرمایه گذاران تبدیل شده است، حمل و نقل پایدار را ترویج نموده، میراث فرهنگی را حفظ می کند و امکانات کنترل سیل را فراهم آورده است. این پروژه شهر را به محیطی حساس بدل ساخته است، در عین حالی که توسعه اجتماعی و اقتصادی آن را ارتقاء می بخشد.

 

سواحل رودخانه رون (The Rhone River Banks)، لیون، فرانسه

طراح: معماران منظر درجا

زمانی که این پروژه فریبنده در رقابت برای بهبود سواحل رودخانه رون در سال ۲۰۰۷ تکمیل شد، به جمعیت شهر لیون، یک فضای خطی ۱۰ هکتاری برای تفریح اهدا کرد. ضلع شرقی رودخانه که قبلاً به عنوان منطقه ای برای پارک ماشین استفاده می شد، اینک یک فضای پویا شامل گردشگاه ها و مسیرهای دوچرخه سواری است که فعالیتهای ورزشی را تسهیل کرده و حمل و نقل پایدار را ارتقاء می بخشد.

ویژگیهای اصلی این فضای موثر و گیرا، پله های غول پیکر آمفی تئاتری شکل و صندلیها و جایگاه های نشستن آن است که با بهره گیری از سواحل رودخانه ای شیب دار ساخته شده اند و مخاطبان را برای اجرای برنامه ها در خود جای داده، به عنوان نقاط گردهمایی های اجتماعی عمل می کنند و به عنوان اتاقهای برای استراحت و آرامش مورد استفاده قرار می گیرند. چشمه های آب و چمنها، راههای جایگزین برای انرژی گرفتن دوباره در هنگام لذت بردن از مناظر دیدنی رودخانه هستند.

پارک کشتی سازی زونگشان (Zhongshan Shipyard Park)، گوانگدونگ، چین

طراح: تورنس کاپه

این پارک در یک کارخانه کشتی سازی رها شده با اهداف اصلی حفظ محیط زیست و میراث تاریخی ساخته شد. با خلق راهکارهایی مانند جزیره ای برای حفظ درختان و تنظیم سطح آب در رودخانه ژیانگ در اوایل سالهای دهه ۲۰۰۰، معماران منظر آن تفکرات پیشتازی در شیوه های زیست محیطی را به نمایش گذاشتند. اصول بهره برداری مجدد و بازیافت مواد طبیعی و ساخته انسان نیز در هنگام ایجاد فرمهای جدید نیز دنبال شد که منجر به خلق یک بازسازی هنری از براونفیلد گردید.

 

ریو مادرید (Rio Madrid)، اسپانیا

طراح: وست ۸ و معماران ام آر آی او

پس از اتمام این پروژه در سال ۲۰۱۱، منطقه واقع در امتداد رودخانه مانزانارس در مرکز شهر مادرید به طور کامل تغییر یافت. این پروژه به منظور یکپارچه سازی مجدد رودخانه با شهر طراحی شد. این تحول بزرگ شامل ساخت تونلها برای اسکان و تامین جای ترافیک ماشین، آزاد گذاشتن سطح زمین برای ساخت و ساز باغها و ایجاد مسیرهای پیاده روی می شد که در عین حالی که میراث شهر را حفظ نموده، رودخانه را به بخشهای دیگر شهر مادرید پیوند می دهد.

 

این پروژه یکی از اصیل ترین طراحیهای شهری است که اخیراً اجرا شده، نه به این خاطر که لایه ای از طبیعت و فراغت را بر فراز یک تونل موتوری ایجاد کرده است، بلکه با برخورداری از افزایش منظر رودخانه، اهمیت عناصر طبیعی را به شهر یادآوری می کند.

این پروژه ها، برخی از بهترین نمونه های پیوند مجدد سواحل رودخانه با شهرهای پسا صنعتی هستند، چرا که نه تنها در اجرای خود از روشهای پایدار طراحی استفاده کرده اند، بلکه ثابت می کنند که رویای بازگرداندن رودخانه ها به عنوان عناصر اصلی بافت شهری هدفی دست یافتنی است. طراحان همچنین انتظارات کاربران را با بازآفرینی منظر به شیوه ای که شهروندان بتوانند مکانهایی را دوباره کشف کنند و از آنها لذت ببرند، برآورده ساخته اند.

 

مترجم: علی مرادی گنجه

منبع: معمار منظر