معرفی 6 گونه گیاهی جدید به دنیا / راه‌اندازی "هرباریوم" دیجیتالی

[saba mn 20,993]

[h=2]مروری بر 18سال فعالیت پژوهشکده گیاهان‌ دارویی جهاددانشگاهی؛[/h] [h=1]معرفی 6 گونه گیاهی جدید به دنیا / راه‌اندازی "هرباریوم" دیجیتالی[/h]

پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی پس از 18سال مطالعه توانسته است علاوه بر تولید بذر و نشاء استاندارد برای استخراج ماده موثره گیاهان دارویی، به عنوان آزمایشگاه‌ مورد اعتماد سازمان‌های استاندارد و دامپزشکی، آنالیزهای مورد نیاز در حوزه گیاهان دارویی را انجام دهد.

به گزارش خبرنگار ایسنا، سابقه درمان بیماری‌ها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره‌زمین است، به گونه‌ای که نخستین نوشته‌ها و نسخه‌های به دست آمده از گیاهان دارویی در تمدن‌های مهم دنیا نظیر ایران باستان، مصر، خاورمیانه، یونان باستان، هند و چین به 3هزار سال قبل از میلاد بر می‌گردد. در این آثار نام گیاهان دارویی مانند درخت میر، کرچک و سیر به وفور به چشم می‌خورد.

امروزه نیز استفاده از گیاهان دارویی و معطر به دلیل گرایش مجدد انسان به طبیعت و محصولات طبیعی، رشد بسیار بالایی داشته است. توجه و گرایش به محصولات طبیعی منجر به توسعه استفاده از صنایع مختلف غذایی، دارویی و آرایشی بهداشتی از گیاهان دارویی و معطر و سایر ترکیبات طبیعی در محصولات خود شده است و طبق آمار اتحادیه اروپا بازار این محصولات از رشدی در حدود ۲۰ درصد در سال برخوردار بوده است.

حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی از 60 میلیارد دلار در سال 1996 به 100 میلیارد دلار در سال 2010 افزایش یافته است و بر اساس پیش‌بینی بانک جهانی گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود 5 هزار میلیارد دلار خواهد رسید.

ایران در زمینه گیاهان دارویی نیز دارای پتانسیل‌های زیادی از لحاظ تنوع گونه‌های دارویی دارای ترکیبات ارزشمند، گیاهان دارای ارزش اقتصادی بالا، نیروی انسانی و منابع انرژی ارزان است. تحقیقات نشان می‌دهد که بیش از 2 هزار و 300 گونه از گیاهان کشور دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای و آرایشی- بهداشتی است. علاوه بر آن هزار و 728 گونه از این گیاهان به عنوان گیاهان بومی ایران است و منحصرا در ایران رویش دارند.

از این رو در اسناد بالادستی نظام بر توسعه صنعت گیاهان دارویی تاکید زیادی شده و در نقشه جامع علمی کشور گیاهان دارویی در اولویت «الف» حوزه علوم پایه و کاربردی و طب سنتی در اولویت «ب» حوزه سلامت قرار گرفته است.

بر اساس سند چشم انداز 20 ساله، جمهوری اسلامی ایران تا افق 1404 در بخش گیاهان دارویی و طب سنتی باید 20 درصد ارزش بازار دارو و 20 درصد ارزش بازار داروی حوزه دامپزشکی کشور توسط محصولات تائید شده مبتنی بر داروهای گیاهی و محصولات طبیعی و کشور را کسب کند؛ ضمن آن که اقدام به افزایش صادرات گیاهان دارویی و فرآورده‌های دارویی گیاهی و فرآوده‌های گیاهی برای حضور در بین 10 کشور اول دنیا کند.

کسب یک درصد سهم ثبت اختراع جهانی در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن، کاهش سطح برداشت رسمی و غیر رسمی از عرصه‌های طبیعی به 200 هزار هکتار در افق 1404 و افزایش سطح زیر کشت گیاهان دارویی و اسانس به 500 هزار هکتار از دیگر اهداف تعیین شده در این سند است.

بر این اساس در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی در حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی بر کسب سهم 10 درصد ارزش بازار بهداشت کشور، کسب سهم 4 درصد ارزش بازار درمان کشور و کسب سهم 2 درصد ارزش بازار داروی کشور توسط محصولات تائید شده مبتنی بر داروهای طب سنتی تاکید شده است.

علاوه بر آن بر کسب رتبه اول منطقه در رفع نیازهای سلامت و پزشکی در حوزه طب سنتی و صدور خدمات دانش فنی و فرآورده‌های گیاهی و طبیعی به میزان 20 درصد از صادرات خدمات پزشکی کشور هدفگذاری شده است.

در این راستا پژوهشکده گیاهان دارویی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی در مهر ماه سال 1377 آغاز به کار کرد و در 20 تیرماه سال 1380 به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی به تصویب شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت.

به گزارش خبرنگار ایسنا، در حال حاضر این پژوهشکده با اعضای هیأت علمی و کارشناسان متعددی در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد در چهار گروه پژوهشی «بیوتکنولوژی»، «فارماکولوژی»، «فارماکوگنوزی» و «کشت و توسعه» و یک مرکز خدمات تخصصی در زمینه‌های مطالعاتی مرتبط از قبیل شناسایی، کشت و به‌زراعی، بیوتکنولوژی، آنالیز مواد موثره گیاهی، فرمولاسیون و تولید فرآورده‌های دارویی گیاهی و گیاهان دارویی فعالیت دارد.

جمع‌آوری، شناسایی و ارزیابی گونه‌های ارزشمند گیاهان دارویی کشور، تولید بذر، کشت و پرورش گیاهان دارویی، شناسایی، استانداردسازی و فرمولاسیون فرآورده‌های طبیعی بر پایه مستندات طب سنتی و مدرن و تولید نیمه‌صنعتی ترکیبات طبیعی و نیمه ‌سنتتیک، پژوهش در راستای شناسایی اثرات درمانی داروهای گیاهی، بهینه‌سازی روش‌های ریزازدیادی گیاهان دارویی از طریق کشت بافت و تولید متابولیت‌های ثانویه از طریق کشت سلول از جمله توانمندی‌های این پژوهشکده است.

گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان دارویی

ماموریت این گروه جمع آوری، شناسایی و ارزیابی توده‌ها و گونه‌های گیاهان دارویی بومی ایران، اهلی کردن گونه‌های وحشی و غیر زراعی گیاهان دارویی موجود در عرصه‌های طبیعی، بهینه‌سازی کشت و تولید گیاهان دارویی و بهبود عملکرد کمی و کیفی گیاهان دارویی بر اساس مطالعات اکوفیزیولوژیکی، دستیابی به دانش فنی کشت،‌ داشت و برداشت گیاهان نوین دارویی، جمع‌آوری ژرم پلاسم‌های ارزشمند گیاهان دارویی از مراکز تولیدی- تحقیقاتی معتبر دنیا و بومی‌سازی آنها و تحقیقات در زمینه کشت و تولید گلخانه‌ای گیاهان دارویی است.

گروه پژوهشی فارماکوگنوزی و داروسازی

این گروه علاوه بر عصاره‌گیری، اسانس‌گیری و استخراج ترکیبات طبیعی گیاهان دارویی، اقدام به آنالیز، استانداردسازی و فرمولاسیون فرآورده‌های طبیعی و انجام آزمایشات میکروب‌شناسی و تست‌های پایداری فرآورده‌های طبیعی می‌کند.

گروه پژوهشی فارماکولوژی و طب کاربردی

ماموریت این گروه مطالعات فارماکودینامیکی و سم‌شناسی گیاهان دارویی، مطالعات گیاهان دارویی در درمان بیماری‌ها در شرایط سلولی و مولکولی و مطالعات گیاهان دارویی در درمان بیماری‌ها در شرایط برون‌تنی و روی حیوانات آزمایشگاهی و کارآزمایی‌های بالینی انسانی تعیین شده است.

گروه پژوهشی بیوتکنولوژی

بهینه‌سازی روش‌های ریزازدیادی گیاهان دارویی از طریق کشت بافت، تولید متابولیت‌های ثانویه از طریق کشت سوسپانسیون سلولی، بررسی تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی بومی ایران با استفاده از مارکرهای مولکولی و مهندسی ژنتیک گیاهان دارویی مهم از اقدامات اساسی این گروه پژوهشی به شمار می‌رود.

انجام آنالیزهای مورد نیاز سازمان‌های استاندارد و دامپزشکی

پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی با راه‌اندازی آزمایشگاه فارماکوگنوزی و فیتوشیمی و تجهیز آزمایشگاهی، اقدام به شناسایی ترکیبات مواد دارویی، عصاره‌گیری از گیاهان دارویی و بررسی ماده موثره کرده است.

اقدامات این آزمایشگاه موجب شده تا این آزمایشگاه به عنوان آزمایشگاه امین سازمان استاندارد و سازمان دامپزشکی انتخاب شود.

تلاش برای تکثیر استاندارد گیاهان دارویی

کشت بافت و سلول گیاهی با استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک از ارکان مهم فناوری زیستی و به عنوان یکی از علوم پیشرفته دنیا به شمار می‌رود و دریچه‌ تازه‌ای پیش روی دانشمندان و محققان علوم زیستی گشوده است، به نحوی که در مقایسه با روش‌های اصلاح سنتی گیاهان، تسریع قابل ملاحظه‌ای در مدت زمان اجرای برنامه‌های اصلاحی به وجود آورده و امکان انجام تلاقی‌های بین جنسی را نیز فراهم کرده است.

در این روش گیاهان، در اتاق‌های کشت با دما و نور و شرایط کنترل شده با روش کشت بافت تکثیر می‌شوند. این پژوهشکده نیز با ایجاد اتاق کشت، گیاهان مورد نظر را از طریق کشت درون شیشه‌ای تکثیر می‌کند.

در این اتاق گیاهان دارویی همچون به‌لیمو، سرخدار، گل محمدی، آلوئه‌ورا، استویا، شیرین بیان، آویشن و نعنا فلفلی تکثیر می‌شوند.

مطالعه در زمینه ژنوم گیاهان

به گزارش خبرنگار ایسنا، ژئومیکس مطالعه ژن‌ها و عملکرد آنها و یکی از شاخه‌های علمی شناخته شده در حوزه زیست شناسی و ژنتیک است. این علم به مطالعه توارث یا انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر می‌پردازد.

ژن‌ها حامل دستورالعمل‌های لازم برای ساختن پروتئین‌ها هستند که به نوبه خود فعالیت‌های سلول و اعمال مختلف بدن را تعیین می‌کنند؛ از این رو در بروز صفات گوناگون نقش دارند.

دانشمندان در قالب حوزه جدیدی از علم با عنوان ژنومیکس به مطالعه این دستورالعمل‌های ژنتیکی پرداخته‌اند. این حوزه به مطالعه همه ژن‌های موجود در بدن یک ارگانیسم (ژنوم) و نیز تعامل این ژن‌ها با یکدیگر و با محیط اطراف آن می‌پردازد و ساختار و عملکرد ژنوم را مطالعه می‌کند. تمرکز این شاخه علمی بر مطالعه و تفسیر اطلاعات ژنتیکی یا همان ژنوم ارگانیسم است.

در این راستا بخش ژئومیکس پژوهشکده گیاهان دارویی نیز مطالعاتی در زمینه انتقال ژن‌های موثر در تولید متابولیت‌های ثانویه (ترکیبات دارویی) بر روی گیاه خشخاش مطالعاتی را در دستور کار دارند.

ایجاد "هرباریوم" دیجیتالی برای ارائه اطلاعات سودمند

"هرباریوم" یکی از مهمترین بانک‌های نگهداری گیاهان است که به محققان و پژوهشگران اجازه می‌دهد تا بدون لطمه به محیط طبیعی گیاهان، مواد گیاهی لازم در اختیار داشته باشند.

هرباریوم، در واقع محلی است که در آن نمونه‌های خشک شده گیاهان به شیوه‌های علمی خاص نگهداری می‌شود. اهمیت هرباریوم‌ها به نسبت تعداد نمونه‌های موجود در آنها و وسعت مناطقی است که نمونه‌های گیاهی آن را در بردارد.

پژوهشکده گیاهان دارویی نیز با هدف جمع آوری، شناسایی و ایجاد بانک داده‌ها اقدام به راه‌اندازی هرباریوم گیاهان دارویی کرده است. این هرباریوم که سامانه‌ای پویا برای شناسایی گونه‌های بومی و غیر بومی است، با مساحتی بالغ بر 800 متر مربع و گنجایشی با حدود 40 هزار نمونه فعالیت خود را از خرداد 1385 آغاز کرد.

در این هرباریوم هم اکنون بیش از 2 هزار و 500 نمونه گیاهی و حدود 500 گونه گیاهی وجود دارد و 40 تا 50 مورد آن گیاه بومی کشور است.

محققان این بخش ضمن رصد کردن رویشگاه‌های گیاهان دارویی ایران و جمع‌آوری و شناسایی آنها اقدام به مطالعات گیاهان‌شناسی مردمی نیز می‌کنند؛ به این معنا که ضمن شناسایی گونه‌های گیاهی، با مراجعه به مردم اطلاعاتی در زمینه طب سنتی گیاهان دارویی منطقه کسب می‌کنند و به این ترتیب این داده‌ها که از نسلی به نسل دیگر بدون مکتوب شدن در منابعی، منتقل می‌شود، در یک بانک داده‌ جمع‌آوری خواهد شد.

کشف و معرفی 6گونه گیاهی جدید به دنیا از جمله فعالیت‌های عمده این هرباریوم است که از آن جمله می‌توان به کلماتیس ایرانی (Clematis Iranica)، لاتیروس الموتی (Lathyrus Alamutenisis) و فرولا کوه‌های هزار لاله (Ferula hezarlalehzarica) اشاره کرد.

با توجه به وسعت اقدامات هرباریوم گیاهی، پژوهشکده گیاهان دارویی اقدام به ایجاد هرباریوم دیجیتالی کرده است که در آن اطلاعات مورد نیاز گیاهان عرضه می‌شود.

تولید نهال و نشاء استاندارد در پژوهشکده گیاهان دارویی

پژوهشکده گیاهان دارویی در بخش خدمات تحصصی با ایجاد گلخانه اقدام به تولید بذر و نهال 20 هزار گونه گیاهی استاندارد به منظور استخراج ماده موثره کرده است.

به‌لیمو، گل محمدی، بادرنجبویه، آلوئه‌ورا، رزماری، لاوندر (اسطوخودوس)، گل راعی، آویشن، سرخدار، سنبل طیب، نعنا فلفلی، مریم گلی، استویا و خارمریم از جمله گیاهانی هستند که نهال و نشاء آنها به صورت انبوه در بخش گلخانه پژوهشکده گیاهان دارویی تولید می‌شود.

تولید نهال زیتون و عصاره‌گیری از برگ آن از دیگر اقدامات این بخش است. عصاره برگ زیتون کاهش‌دهنده قند خون است.

مرکز خدمات تخصصی تولید فرآورده‌های دارویی و معطر گیاهی

تولید دمنوش‌ها، قرص، کپسول و شربت‌ها با منشا گیاهی از جمله فعالیت‌های مرکز خدمات تخصصی تولید فرآورده‌های دارویی و معطر گیاهی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی است. محققان این بخش موفق به تولید 38 قلم دمنوش گیاهی شدند که به بازار عرضه شده است.

[TABLE=width: 500, align: center]

[TR]

[TD=align: center]ردیف[/TD]

[TD=align: center]نام محصول[/TD]

[TD=align: center]اثرات درمانی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]1[/TD]

[TD=align: center]چای آرامبخش[/TD]

[TD=align: center]آرامبخش اعصاب[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]2[/TD]

[TD=align: center]چای افرودیزیاک[/TD]

[TD=align: center]تقویت کننده [/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]3[/TD]

[TD=align: center]چای آویشن[/TD]

[TD=align: center]ضد سرفه[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]4[/TD]

[TD=align: center]چای آنتی دیابتیک[/TD]

[TD=align: center]پایین آورنده قند خون[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]5[/TD]

[TD=align: center]چای آنتومینا[/TD]

[TD=align: center]پایین آورنده چربی خون[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]6[/TD]

[TD=align: center]چای بابونه[/TD]

[TD=align: center]ضد اسپاسم و اشتهاآور[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]7[/TD]

[TD=align: center]پروستامین[/TD]

[TD=align: center]درمان کمکی در هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات [/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]8[/TD]

[TD=align: center]پسلیوم[/TD]

[TD=align: center]ملین[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]9[/TD]

[TD=align: center]چای ترش[/TD]

[TD=align: center]پایین آورنده فشار خون[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]10[/TD]

[TD=align: center]چای تیمولن[/TD]

[TD=align: center]خلط‌آور[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]11[/TD]

[TD=align: center]چای چهار تخمه[/TD]

[TD=align: center]درمان سرفه و سرماخوردگی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]12[/TD]

[TD=align: center]چای چهارگل[/TD]

[TD=align: center]درمان سرماخوردگی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]13[/TD]

[TD=align: center]چای خواب آور[/TD]

[TD=align: center]خواب آور و آرامبخش[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]14[/TD]

[TD=align: center]چای چاقی[/TD]

[TD=align: center]اشتهاآور[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]15[/TD]

[TD=align: center]چای دیورتیک[/TD]

[TD=align: center]مدر و دافع سنگ کلیه[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]16[/TD]

[TD=align: center]چای رازیانه[/TD]

[TD=align: center]افزاینده شیر مادران و ضد نفخ[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]17[/TD]

[TD=align: center]چای رزماری[/TD]

[TD=align: center]بهبود دهنده عملکرد کبد و صفراآور[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]18[/TD]

[TD=align: center]چای زوفا[/TD]

[TD=align: center]خلط آور[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]19[/TD]

[TD=align: center]چای سالویا[/TD]

[TD=align: center]رفع اختلالات قاعدگی و ناراحتی‌های عصبی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]20[/TD]

[TD=align: center]چای سبز[/TD]

[TD=align: center]پایین آورنده چربی خون و تقویت معده[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]21[/TD]

[TD=align: center]چای سنا[/TD]

[TD=align: center]ملین و مسهل[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]22[/TD]

[TD=align: center]چای سنیل طیب[/TD]

[TD=align: center]آرامبخش و مقوی قلب[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]23[/TD]

[TD=align: center]شیرین بیان[/TD]

[TD=align: center]درمان زخم معده و ناراحتی‌های گوارشی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]24[/TD]

[TD=align: center]کامومیل[/TD]

[TD=align: center]درمان درد معده و سوء هاضمه[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]25[/TD]

[TD=align: center]لاغری[/TD]

[TD=align: center]موثر در کاهش وزن و تناسب اندام[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]26[/TD]

[TD=align: center]چای لاواند[/TD]

[TD=align: center]ضد اضطراب و آرامبخش[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]27[/TD]

[TD=align: center]چای ملیس[/TD]

[TD=align: center]مقوی قلب و اعصاب[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]28[/TD]

[TD=align: center]چای نعنا فلفلی[/TD]

[TD=align: center]ضد نفخ[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]29[/TD]

[TD=align: center]ورون[/TD]

[TD=align: center]نشاط آور و رفع خستگی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]30[/TD]

[TD=align: center] چای ویتکسین[/TD]

[TD=align: center]رفع اختلالات قاعدگی و یائسگی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]31[/TD]

[TD=align: center]هوفاریقون[/TD]

[TD=align: center]درمان میگرن و افسردگی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]32[/TD]

[TD=align: center]چای هیپوتنس[/TD]

[TD=align: center]ضد نفخ[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]33[/TD]

[TD=align: center]مکمل 1 و 2[/TD]

[TD=align: center]کاهش دهنده وزن[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]34[/TD]

[TD=align: center]قطره تقویت موی سر[/TD]

[TD=align: center]تقویت پیاز مو و رشد مجدد آن[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]35[/TD]

[TD=align: center]ماتریسل[/TD]

[TD=align: center]درمان التهابات پوستی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]36[/TD]

[TD=align: center]بخور اکالیپتوس[/TD]

[TD=align: center]ضدعفونی کننده محیط[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]37[/TD]

[TD=align: center]چای ملین[/TD]

[TD=align: center]ملین[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=align: center]38[/TD]

[TD=align: center]گل گاو زبان[/TD]

[TD=align: center]آرامبخش[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

علاوه بر آن کپسول گیاهی «لیورسیل» از سوی این پژوهشکده به بازار عرضه شده است.

این دارو برای درمان دیابت نوع دوم به منظور کاهش قند خون و به عنوان درمان حمایتی در بیماری‌های التهابی کبد، آسیب‌های کبدی و کبد چرب،‌ پایین آورنده کلسترول و تری گلیسیرید خون تولید شده است. هر کپسول حاوی عصاره خشک گیاه خار مریم است.

انتهای پیام