حریم شخصی و طراحی فضاهای شهری

[Mohammad Aref 120,438]

محیط یکی از عوامل موثر بر شکل رفتار و عکس العمل های انسان است. برای نشان دادن تاثیر شرایط محیطی بر انسان به اختلالات رفتاری افراد و گروه هایی اشاره می شود که در شهرهای پرجمعیت سکونت دارند و از نظر سازگاری با شرایط محیط، به ویژه محیط انسان ساخت با مشکلات و چالش های فیزیکی- روانی بسیار روبرو هستند. دگرگونی سریع محیط یکی از ویژگی های بنیادین عصر مدرنیسم است. شهرها و محلات و بناهای جدید هر روز ساخته می شود و الگوهای رفتاری و نقش های اجتماعی نوینی را بر شهروندان تحمیل می کند؛ و یا برخی الگوها و معیارهای رفتاری را تقویت و برخی دیگر را تضعیف می کنند و جهت و ابعاد جدیدی به رفتار شهروندان می بخشد.

 

از جمله خصایص فضای شهری موفق آن است که فضا را برای استفاده های متعدد و وقوع فعالیت های گوناگون در ساعات مختلف شبانه روز پیش بینی کرده و استقرار کاربری های مختلف و سازگار همچون فروشگاه و زمین های بازی کودکان و مبلمان شهری برای مقاصد مختلف، یک تفرجگاه کوچک برای قدم زدن، و شاید یک ورودی برای ایستگاه مترو را در کنار هم ببیند. از دیدگاه فرهنگی- اجتماعی فضاهای عمومی به صورت مکان هایی برای روابط نزدیک و اتفاقات عمومی و تبادل نظر و گفتگو است، جایی که گروه ها با علایق متفاوت حضور می یابند. همچنین فضا برای گستره وسیعی از موارد استفاده و مخاطبان تعریف می شود، و به وسیله افراد مختلفی از سنین مختلف و اقشار گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد.

 

یکی از رفتارهای پدید آمده در فضای شهرهای امروز مواجهه شهروندان با نقض فضای شخصی در محیط های گوناگون است. هال به این نکته اشاره می کند که اگر انسان مجبور شود به علت محدودیت فضایی یا تراکم جمعیت فاصله خود را نسبت به افراد غریبه تا حد حریم خصوصی کاهش دهد از رفتارهای جبرانی کمک می گیرد، مانند زمانی که سوار اتوبوس های پرجمعیت حمل و نقل عمومی شهری می شویم و در فاصله بسیار کم از دیگر مسافران (افراد ناشناس) قرار می گیریم. در این گونه موارد با برگرداندن صورت یا نگاه غیر مستقیم فاصله های کم را جبران می کنیم. در تعامل هایی که از فاصله شخصی انجام می شوند، حس لامسه و بویایی نقش پررنگی را در نوع قضاوت ما نسبت به اطرافیان ایفا می کنند.

 

زیمر (1969) فضای شخصی را محدوده قابل حمل می خواند. وی این فضا را فضایی با حدود نامرئی احاطه کننده بدن انسان می داند که افراد ناخوانده و ناشناس اجازه ورود به آن را ندارند. این جامعه شناس بزرگ دفاع از فضای شخصی را نوعی دفاع از حریم و محدوده انسانی تعریف می کند که نمود غریضی آن در رفتار حیوانات نیز قابل مشاهده است. لورنس (1973) عقیده دارد رفتارهای تهاجمی حیوانات که به منظور دفاع از محدوده سر می زند، در خدمت تعادل اکولوژیک است. این گونه رفتارها از تراکم بی حد جمعیت و بهره برداری نامتناسب از امکانات و منابع زیست محیطی جلوگیری می کند. به طور مثال اگر تعدادی مرغ و خروس را در یک فضای بسته مانند قفس قرار دهیم مشاهده می کنیم چگونه مرغ و خروس ها به جدال می پردازند تا هنگامی که به تعادلی مبتنی بر سلسله مراتب جایگاه و حتی تعداد برسند.

 

آن چه می توان از این مطلب نتیجه گرفت لزوم توجه به انواع فضا از نظر حریم و سطح دسترسی انواع محیط های شهری است. آن گونه که یک معمار فضاهای منزل را بر اساس عملکرد و دسترسی افراد گوناگون خانواده ترسیم می کند، فضای شهری نیز بایستی در ارتباط با نوع و سطح استفاده افراد و حفظ حریم خصوصی- شخصی، نیمه خصوصی، نیمه عمومی و عمومی مورد طراحی قرار گیرد.

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار