معرفی اسفرزه ...Plantago psyllium

[Doctor_Shovan مهمان]

آشنایی با گیاه اسفرزه

( Plantago psyllium )

و خواص درمانی آن

 

نام های دیگر: اسپرزه، اسبرزه، اسفیدش، اسفیوس، اسپغل، اسپغول، سفیدخوش، شکم پاره، قارنی یارخ، قارنی یاروق، بذر قطور، بذر قطونا، حشیشه، البراغیث، تبکو، برغوشی

فارسی : اسپرزه، اسفرزه عربی: بذر قطونا، حشیشه، البراغیث، اسپغول فرانسه: Psylle انگلیسی: Psylliom نام لاتین:اسپرزه، اسبرزه، اسفیدش، اسفیوس، اسپغل، اسپغول، سفیدخوش، شکم پاره، قارنی یارخ، قارنی یاروق، بذر قطور، بذر قطونا، حشیشه، البراغیث، تبکو، برغوشی

 

 

 

مشخصات :

دانه گیاهی است از خانواده بارهنگ Plantaginaceae، که گونه های مختلفی دارد. گیاه آن یکساله علفی و کوتاه است و بلندی آن به ۴۰ – ۱۰ سانتی متر می رسد. این گیاه در نواحی گسترده‌ای در شمال ایران در دشت گرگان گیلان بین منجبیل و پاچنار در راه بین قزوین و رشت، در رودبار و بین چالوس و رشت و در لرستان، کردستان، بختیاری، اصفهان، ایلام، پشت کوه، مهران، شوش، در فارس: تخت جمشید و لار، در کرمان: نزدیک بم در مسجدسلیمان و بوشهر نیز دیده می شود. در هند در پنجاب و پیشاور می‌روید.

[Doctor_Shovan مهمان]

شرح گیاه

گیاهی است علفی، یکساله به ارتفاع ۱۰ تا ۳۵ سانتی متر که به حالت وحشی وجود دارد برگهائی باریک دراز ، نوک تیز و مجتمع و به وضع متقابل یا ۳ تایی بر روی ساقه دارد. گلهای آن که به وضع مجتمع در کناره برگهای انتهایی ساقه به صورت سنبله هائی واقع بر روی پایه بلند ظاهر می گردد، دارای براکته های باریک در قاعده گل آذین اند. میوه اش پوشینه ، شکوفا ، دو خانه و محتوی معمولاً یک دانه کوچک لغزنده و به رنگ قهوه ای در هر خانه است.

* محل مناسب رویش

گیاه خود روی آن روی چمنهای خشک ، چراگاهها، مزارع رها شده، علفزارها ، کنار راهها و جویبارها و بیابانهای بایر دیده می شود.

* روش کاشت

تکثیر به وسیله دانه و در زمینهای شنی قابل نفوذ ، شخم زده و عاری از علفهای هرز صورت می گیرد. برای این کار ابتدا شیارهایی به عمق ۵-۴ سانتی متر و به فواصل ۶۰ سانتی متر در زمین ایجاد می کنند. سپس دانه ها را هنگام بهار در این شیارها می کارند و نیز غلتک ملایمی بر روی آنها می زنند تا دانه ها از قشر نازک خاک پوشیده گردند. معمولاً پس از نمو دانه ها و پیدا شدن گیاهان جوان فاصله آنها را از یکدیگر به نحوی زیاد می کنند که هر پایه از دیگری لااقل ۱۰ تا ۱۵سانتی متر فاصله داشته باشد.

زمان برداشت

 

 

 

[Doctor_Shovan مهمان]

برگها در هنگام گل دهی از خرداد ماه تا مردادماه و دانه ها در مرداد ماه جمع آوری می شوند.

روش برداشت

در هنگام برداشت گیاه را از ساقه قطع می کنند. سپس آنرا جهت خشکاندن در انبار به صورت آویزان قرار می دهند بعداً با تکان دادن شاخه های خشک شده و با وارد آوردن ضربات ملایم به آنها دانه های رسیده را از آنها جدا می رساند.

* دامنه انتشار در ایران

نواحی شمالی ایران ، تهران، بین منجیل و پا چنار (راه قزوین رشت) بین چالوس و رشت ، لرستان ، کردستان ،بختیاری، رودبار در ارتفاعات ۳۰۰ متری خوزستان ، ایلام ، پشت کوه، تهران، شوش ، فارس ، تخت جمشید ، لار ، کرمان نزدیک به بم.

* دامنه انتشار در افغانستان

گیاه اسفرزه در اکثر نقاط افغانستان پیدا میشود، خصوصاً اسفرزه، ولایت ننگرهار زیادتر و عالیتر است.

[Doctor_Shovan مهمان]

ترکیب شیمیایی :

دانه های اسفرزه دارای ۱۰ درصد موسیلاژ است که در اثر هیدرولیز تولید دگزیلوزان، آرابینوز، د – گالاکتوز، د – گالاکتورونیک اسید می نماید. همچنین دارای روغن ثابت، پروتئین و املاح معدنی می باشد. دانه های اسپرزه را در آب قرار دهند پوسته خارجی اپیدرم متورم می شود و تولید یک لایه موسیلاژی در اطراف هسته می نماید و از این رو آن را در درمان اسهال خونی (کمی بو داده استفاده می‌کنند) به کار می برند.

در آمریکا از آن داروهای ملینی چون Metamucil تهیه میگردد که ملین خوبی است دانه بسیار سختی است که تقریبا در غالب مناطق دنیا می روید و در ردیف مفیدترین، موثرترین و بی ضررترین و در عین حال ملایم ترین ملینهای گیاهی است که از قرنها پیش برای لینت مزاج تجویز شده است ولی تحقیقات جدید نشان می دهد که دانه های اسپرزه برای کاهش کلسترول و قند خون نیز موثر است

[Doctor_Shovan مهمان]

شفابخشی با اسفرزه :

در حدود ۳۰ درصد پوشش دانه اسپرزه را یک ماده جاذب آب تشکیل می‌دهد که موسیلاژ نامیده می شود و پس از خیس شدن و جذب آب، لعاب می‌دهد و هر دانه ۱۰ برابر حجم خودش متورم می‌شود و به شکل لعابی ژلاتینی درمی‌آید و این لعاب است که منشاء شفابخشی آن در موارد اسهال و یبوست می‌باشد. پژوهشهای دانشمندان نشان می‌دهد که یک قاشق مرباخوری تخم اسفرزه که ۳ بار در روز خورده شود و هر بار اقلا دو لیوان آب ولرم با آن نوشیده شود، اثر محسوسی در تخلیه و رفع یبوست دارد.

طبق گزارشی اسفرزه در مورد کاهش درد و رفع خارش بیماریهای کولون و رکتوم و قطع خونریزی بواسیر نیز مفید است. و همچنین در کاهش کلسترول.

در مجله اتحادیه پزشکان آمریکا نقل شده که در مدت ۱۲ هفته ۵ درصد کلسترول را کاهش می دهد.

[Doctor_Shovan مهمان]

نکات احتیاط آمیز در مصرف اسفرزه :

به عنوان ملین و کاهنده کلسترول و احتمالا پیشگیری سرطان، اسفرزه فی نفسه نقشی ندارد بلکه خاصیت ورم کردن و تولید لعاب زیاد آن است که این آثار را ایجاد می کند. پس اگر اسفرزه خورده شود و به قدر کافی آب زیاد خورده نشود، روده ها ورم کرده و چون آب مدفوع کاملا جذب می شود برعکس، انتظار خروج مدفوع متعسر می شود. پس فراموش نشود که با اسفرزه باید آب زیاد خورده شود. پس اولا همراه با مصرف آن باید آب زیاد مصرف کرد و دوما مصرف آن جانشین احتیاط های لازم برای پیشگیری و درمان طبی نمی گردد . البته توصیه ما این است که به شکل دم کرده مصرف شود . و خوردن آب دم کرده آن خاصیت ملین بودن دارد .

بااینکه یبوست ناراحتی عمومی زنان باردار است ولی مع هذا زنان باردار باید از خوردن اسفرزه نظیر سایر ملین ها پرهیز کنند و برای رفع یبوست از سایر خوراکی های غنی از فایبر و الیاف گیاهی مانند سبزیها، دانه‌های غلات، نان سبوس دار و … استفاده کنند. و همچنین برای کودکان زیر ۲ سال نباید داده شود.

[Doctor_Shovan مهمان]

از دیدگاه حکمای طب سنتی ایران :

 

طبیعت آن سرد و تر است، نوع سفید رنگ آن مرغوبتر و در آب ته نشین شود. دانه های لعاب زا و خوردن لعاب آن موجب تسکین حرارت و تشنگی می باشد و برای تبهای گرم، غلیان خون و ناراحتی و خشونت سینه و حلق و زبان و سردرد و زخم روده و رفع یبوست روده ها که منشاء آن علل صفراوی یا عوارض حاصله از خوردن داروهای گرم است بسیار مفید می باشد. در تمام موارد فوق لعاب آن به تنهایی و با مخلوط با روغن بادام شیرین خورده می شود. در استعمال خارجی ضماد لعاب اسفرزه مخلوط با سرکه و روغن گلسرخ برای تسکین درد مفاصل گرم، نقرس و نرم کردن ورمهای بخصوص ورمهای پشت گوش نافع است و ضماد کوبیده آن با گلاب برای تسکین سردرد و یا روغن بنفشه برای تسکین سردردهای گرم و رفع خشکی دماغ و اعصاب نافع است و همچنین برای رشد و نرم کردن مو و جلوگیری از دو تا شدن تارهای مو بسیار مفید است در مورد مو باید مالیدن ضماد چند روز پی در پی تکرار شود.

اگر ۱۲ – ۱۰ گرم تخم اسفرزه در آب گرم خیسانده شود که لعاب آن زود خارج شود و با شکر و با سکنجبین خورده شود برای لینت مراج بسیار مفید است و نوعی ملین است. دم کرده آن برای تسکین درد سینه نافع است.

[Doctor_Shovan مهمان]

خواص درمانی دیگر اسفرزه :

۱٫ آن را در آب بریزید و بگذارید بماند و دائم به جای آب خوردن از آب آن میل کنید، اگر دائم جرعه جرعه نوشیده شود گرفتگی صدا که از گرمی و حرارت باشد را برطرف می سازد، در موارد کاهش درد و رفع خارش و قطع خونریزی بواسیر نافع است.

۲٫ آن را با عناب در آب بچسبانید و آب آن را صبح ناشتا بخورید و با آب آن بدن را هم بشویید خارش قسمتهای زنانه یا واژینال را برطرف می سازد.

۳٫ آب دم کرده آن را بنوشید، مدر است و برای سوزاک مفید می باشد.

۴٫ ۲۰ گرم در یک لیوان آب جوشانده و ۴ روز تکرار شود دافع سنگ کیسه صفرا است.

۵٫ اگر اسفرزه را با تخم شربتی و خاکشیر (هر کدام ۱۰۰ گرم) ترکیب کرده و هر روز یک قاشق سوپخوری آن را در ۲ لیوان آب حل کرده و مصرف کنیم برای رفع خارش تن و تصفیه خون و باز شدن اشتها مفید است.

۶٫ هر روز صبح، ظهر و شب هر بار یک قاشق شربت خوری از آن را در یک فنجان آبجوش بریزید بعد با نبات شیرین نموده بخورید، اسهال خونی را درمان میکند، از خونریزی زیاد و قاعدگی جلوگیری می نماید.

۷٫ آن را بو دهید و هر روز بخورید. اسهالهای طولانی و مزمن را درمان میکند.

۸٫ لعاب آن را دائم در گلو قرقره کنید و هم جرعه جرعه بخورید، گلودرد را درمان می کند و اگر آب آن را در دهان نگه دارید برفک و سوختگی و طاول و زخمهای دهان رادرمان می کند.

۹٫ آن را بکوبید، بعد با سرکه خمیر نموده و هر روز صبح و شب روی محل ضماد بگذارید سالک را درمان می کند.

۱۰٫ آن را با شیر مادر دختردار خمیر نموده و ضماد اندازید. خنازیر (غده‌های سخت که در گردن و زیرگلو پیدا می شود) را درمان می‌کند.

۱۱٫ گل ختمی کوبیده را با لعاب آن مخلوط کنید و بر پیشانی بمالید. سردردی که از آفتاب باشد را تسکین می‌دهد.

[Doctor_Shovan مهمان]

تذکر مهم: هیچوقت نباید تخم اسفرزه کوبیده شده خورده شود .

توجه شود که در استعمال داخلی هیچوقت نباید تخم اسفرزه کوبیده شود، زیرا اگر کوبیده شود و خورده شود خطرناک است و خوردن در حدود ۴۰ گرم تخم اسفرزه کوبیده شده موجب سرد شدن بدن و تخدیر و تنگی نفس و آشفتگی و سرانجام منجر به غش و توقف نبض و پس از مدتی احتمالامنجر به مرگ می شود. لذا در این حالت از داروهای قی آور گرم نظیر آب عسل و نمک و یا سایر داروها استفاده می شود.

به مثل بزر قطونا دل درویشان است تا درست است صفا ورشکنی سم گردد

و در نهایت خلاصه‌ای از خواص اسپرزه به قرار زیر است :

۱- نرم کننده شکم

۲- ضد زخم روده و معده

۳- ضد حرارت و عطش

۴- ضد اسهال ساده و خونی

۵- ضد خونریزی سینه

۶- نشاط آور

۷- ضد تب و لرز

[Doctor_Shovan مهمان]

گیاه اسفرزه تاثیر به سزایی در کاهش میزان کلسترول ،چربی و قند خون

در افراد دیابتی و مبتلا به چربی خون دارد . مصرف گیاه اسفرزه میزان ابتلا به سرطان روده بزرگ را گاهش داده و پودر پوسته این گیاه در طب سنتی به عنوان یک داروی ملین کاربرد زیادی دارد .

پوسته دانه اسفرزه به عنوان فیبر در درمان دیابت نیز مفید است و در زمینه استفاه از این گیاه دارویی و همچنین گیاهان دارویی دیگر نیز نباید خود درمانی کرد بلکه با پزشک باید مشاوره کرددر غیر این صورت فرد به مسمومیت دارویی به شکل های سردرد و تهوع مبتلا می شود .

پزشکان بی مرز