جستجو در تالارهای گفتگو

[h=3]نظر به اهمیتی که این گیاه از نظر تغذیه در کشور ما دارد ، ما این گیاه را ضمن گیاهان زراعی تیره کلاه برگیان ذکر می کنیم ، ولی باید یادآوری کنیم که گر چه کشت وکار این گیاه سودمند در ایران و در کشورهای دیگر متداول نیست ، ولی این گیاه یکی از فراوان ترین گیاهان مناطق کوسهتانی و استپی ایران است که تکثیر آن به فراوانی در طبیعت بطور خود بخود صورت می گیرد . فراوانی و جمع آوری و اقتصاد آن به حدی است که عملا در کشورما نیازی به کاشت و پرورش آن نیست ، گرچه کشت و کار آن نیز میسر است . تقریبا در کلیه مناطق کوهستانی ایران ، در دامنه های الوند بین همدان و تویسرکان ، همدان و کرمانشاه ، کوههای آذربایجان ، کوههای بختیاری و لرستان ، کوههای کردستان ، کوههای خراسان و کوههای جنوب البرز بویژه در منطقه آبعلی تا پلور این گیاه بطور خودرو به فراوانی می روید . در کشورهای اطراف مدیترانه و کشورهای آفریقائی نیز می روید . از نظر اهمیت غذائی ، قسمت خوراکی این گیاه ته دمبرگهای جوان آنست که از آنها در زیر خاک روئیده و سفید می شوند و سبزی خوشمزه و لطیف و بازارپسندی را تشکیل می دهند که در فصل بهار قبل از اینکه برگهای آن باز شود ، توسط روستائیان کوهستانی جمع آوری و به بازار شهرها و شهرستانها به بهای مناسبی عرضه می شود . مصرف آن در خورشت ( خورشت کنگر که یکی از بهترین غذاهای ایرانی است ) و بطور مخلوط با ماست ( کنگر ماست که بسیار معروف است ) و بصورت پخته و خام مورد تغذیه قرار می گیرد . حتی برخی افراد از آن کوکوی کنگر تهیه می کنند . ولی این گیاه عملا در بازارهای اروپا دیده نمی شوند و یا کمتر وارد می شود ، چون در آب و هوای مرطوب و سرد اروپا بخوبی نمی روید . در کتابهای اروپائی نیز کمتر اسمی از آن برده می شود و غذاشناسان اروپائی کمتر آن را می شناسند . دارای ویتامینهایc , b , a فراوان و املاح سودمند غذائی زیاد است . اشتهاآور است و ترشحات غدد را تقویت می کند و تنها یک مقوی ساده نیست ، بلکه محرک شهوت بوده و آن را لذت بخش می نماید ( جزایری – 1352 ) . بیماری ” برص ” را که ازعدم تعادل تراوشات غدد داخلی ناشی می شود ، معالجه می کند .[/h] [h=3]بادشکن و پیشاب آور است . هضم غذا را آسان می کند و به درمان بیماری دیابت ( مرض قند ) کمک می کند . اثرات داروئی آن را در بخش دیگری مفصلا بیان خواهیم کرد . روی هم رفته گیاه شفابخشی است که برای بسیاری از بیماریها معالج است .[/h] [h=3]از نظر اقتصادی باید گفت که مصرف آن در ایران بسیار زیاد و چند جانبه است و می تواند درآمد خوبی عاید سازد .[/h] [h=3]ویژگیهای گیاهی کنگر[/h] [h=3]این گیاه در کشورهای آسیائی ، آفریقائی و خاورمیانه از جمله ایران کسترشگاه بسیار وسیعی دارد و در ارتفاعات متوسط از 500 – 2500 متر از سطح دریا در جلگه ها و دامنه های کوهستانهای استپی ایران به فراوانی می روید . در آذربایجان ، کردستان ، لرستان ، جنوب البرز، کرمان ، خراسان ، بلوچستان می روید .[/h] [h=3]گیاهیست از گروه گیاهان عالی گلدار، ازرده دولپه ایها و از گیاهان پایا ( ریشه پایا ) از تیره کلاه برگیان ( مرکبان ) compositae ، ازچنین gundelia ، ازگونه gundelia tournefortiil .[/h] [h=3]نامهای فارسی و عربی آن کنگر، عکوب ، سلبین ، جزمع ، حرشف ، کندل ، جندل ، کعیب ، کعوب ، عقوب ، شکاغی ، طوبه ، کافیلو و کنگرخر، کنگرکوهی و غیره می باشد . نام ترکی آن کنگر، نام انگلیسی آنacanthus prickly artichoke نام فرانسه آن unesorte dartichaut ، نام آلمانی آن eine art = artischocke eine art = artischocke .[/h] [h=3]ریشه آن : قطور، محوری و عمیق ، پایا با پوسته سیاه[/h] [h=3]ساقه آن : علفی ، نیمه علفی ، قطور، افراشته و منشعب ، هر انشعاب به یک گل منتهی می شود .[/h] [h=3]برگها : نیمه ساقه آغوش ( نیمه پرفولیه ) بدون دمبرگ ، خشن ، ضخیم ، چرمی ، با بریدگیهای عمیق و با کناره دندانه دار ، هر یک از دندانه ها منتهی به یک تیغ تیز ، شکل ظاهری برگ خنجری یا بشکل قمه دندانه دار، برگهای پائین بوته در قاعده باریک تر شده و شکل دمبرگ نشان می دهند . برگهای بالا بدون دمبرگ و گاهی دور گل را احاطه می کنند . رگبرگها بسیار پهن و مشخص ، براکته های واقعی دردور گلها چرمی و سرنیزه ای و به یک خار خشن منتهی می شود و طول آنها بمراتب از طول گلچه ها بلندتر است . دمبرگها ی جوان بسیار لطیف و سفید رنگ .[/h] [h=3]گل آذین : نهنج تخم مرغی شکل قهوه ای رنگ که گلها بطور پراکنده در روی آن می رویند و گلچه ها بشکل ستاره کوچک صورتی یا بنفش رنگ در روی آن دیده میشود .[/h] [h=3]گلچه ها پیوسته گلبرگ ، فقط لبه گلبرگها در انتهای خود به 5 قسمت مشخص تقسیم شده است .[/h] [h=3]میوه : فندقه خشک ناشکوفا ، ریز و قابل پراکنش .[/h] [h=3]بذر : سبک ، کشیده ، پوسته میوه بر روی آن چسبیده ، دارای چترموئی و قابل پراکنش ، در شرایط مساعد بخوبی می روید ، دارای نامیه خوب و بادوام .[/h] [h=3]اکولوژی کنگر[/h] [h=3]از نظر آب و هوا گیاهیست بسیار کم نیاز و مقاوم به سرما و خشکی هوا و تغییرات شدید درجه حرارت شبانه روز را تحمل می کند . به همین دلیل گسترشگاه آن در آسیا و آفریقا بسیار وسیع می باشد . گاهی فراوانی آن در دامنه کوهستانهای ایران بویژه در آذربایجان ، بین زنجان وهمدان ، در دامنه های الوند و دامنه های البرز بقدری زیاد می شود که عملا یک کنگرستان ( gundeliatum) تشکیل می دهد ، ولی اکثرا همراه گیاهان دیگر مانند انواع زولا ( eringium) ، هویج صحرائی ( daucus) ، و گیاهان پیازی از جمله لاله ( tulipa ) ، سیرها( allium ) و غیره دیده می شود .[/h] [h=3]از نظر خاک و شرایط آن ، کنگر خاکهای عمیق و معدنی ریزشی و لغزشی را که از خرد شدن سنگها ی کوهستان و جابجا شدن آنها بدست می آید می پسندد ، چون این خاکها اولا بسیار عمیق بوده و کنگر با ریشه عمیق خود می تواند رطوبت را از لایه های مختلف آن بالا بکشد و از خشک شدن نجات یافته ، سالها به زندگی خود ادامه دهد . ثانیا این خاکها دارای ذرات گوشه تیز هستند و در داخل آنها سنگهای بزرگی جای می گیرد که پناه خوبی برای ریشه کنگر می باشد . خاکهائی که کنگر درآنها می روید ، ازلحاظ مواد آلی چندان غنی نیستند و هوموس کمی دارند . آب آنها بخوبی زه کشی طبیعی می شود .[/h] [h=3]قسمت خوراکی کنگر نیزدر درون همین خاکها تشکیل می شود ، یعنی بتدریج که برگها و دمبرگها ی کنگر رشد می کند ، خاک دامنه کوهستان اطراف آن را بطور طبیعی می پوشاند و یکنوع عمل سفید کردن طبیعی صورت می گیرد که بعدا روستائیان و کوه نشینان آنها را کنده و به بازار می آورند .[/h] [h=3]مواد آلی خاکهائی که کنگر درآنها می روید ، از ریختن فضولات دامها که در مناطق رویش آن به چرا می پردازند ، تامین می شود .[/h] [h=3]تکثیر آن و کشت و کار و پرورش آن هم در زمینهای کوهپایه ای مشابه بخوبی امکان پذیر است و چنانچه گفته شد ، فراوانی کنگر بحدی است که کشت و کار آن تصورنمی رود صرفه اقتصادی داشته باشد .[/h] [h=3]نژادها و واریته ها[/h] [h=3]تا کنون نژادهائی ازآن نام برده نشده ، ولی بنظر می رسد که با توجه به گسترشگاه وسیع این گیاه فرمهای جغرافیائی و نژادهای پاکوتاه و پابلند و زود رشد و دیررشد داشته باشد .[/h] [h=3]کنگر فرنگی ( cynara cardanculus)[/h] [h=3]کنگر فرنگی هم مانند ” آرتیشو” یکی از گیاهان پر اهمیت تیره کلاه برکیان ( مرکبان ) است که زمان طولانی است کشت و کارآن به عنوان گیاه غذائی و نوعی سبزی در کشورهای پیشرفته بویژه در کشورهای اروپائی متداول است ، ولی هنوز چنانچه باید و شاید کاشت و پرورش آن در ایران رایج و متداول نگشته است ، گرچه بعد از جنگ جهانی کاشت آن در ایران ابتدا در منطقه کرج و بویژه در دانشکده کشاورزی کرج توسط استادان وقت باغبانی آغاز و مورد آزمایش قرار گرفته است ، ولی چندان مورد استقبال قرار نگرفته ، زیرا :[/h] [h=3]اولا کاشت و پرورش آن مراقبتهای ویژه ای مانند سفید کردن دمبرگ و غیره لازم دارد که روستائیان ایران چندان با آن آشنا نیستند .[/h] [h=3]ثانیا مزه آن چندان مناسب ذائقه ایرانیها نیست و ابتدا باید به آن عادت نمایند که مدتی طول می کشد .[/h] [h=3]ثالثا درمقایسه با کنگرایرانی که شرح آن گذشت ، گرچه از نظر تولید می تواند پرعملکرد از آن باشد ، ولی دمبرگهای کنگر فرنگی که مورد تغذیه قرار می گیرد ، دارای الیافیست که لطافت آن به لطافت کنگر ایرانی نمی رسد و همچنین از نظر کشاورزی و اقتصادی وقتی طبیعت کنگر فراوانی را در مناطق کوهستانی ایران به رایگان می رویاند و براحتی در دسترس قرار میدهد ،لزوم کاشت کنگر فرنگی بعنوان سبزی مشابه با آن چندان احساس نمی شود . با وجود این کنگر فرنگی یک گیاه پر سود و سودمندیست که دمبرگهای سفید کرده آن به مصرف غذائی ( خورشت ، کنارغذاهای فرنگی بعنوان سبزی و غیره ) می رسد .[/h] [h=3]از نظر غذائی دارای املاح فراوان و همچنین دارای ویتامینهای a و b وc قابل ملاحظه ای است . دارای هورمونهای گیاهیست و ترشحات غدد داخلی را تنظیم می کند و فزاینده نیروی جنسی است و محرک شهوت . بادشکن و پیشاب آور است . با الیافی که دارد ، هضم غذا را آسان می کند . به درمان بیماری قند کمک می کند . از ریزش مو جلوگیری کرده و به درمان کچلی کمک می کند . برای معالجه بیماریهای پوستی سودمند بوده و ضد خارش است . تقریبا ویژگیهای غذائی و درمانی آن شبیه کنگر ایرانی است . گیاهیست بزرگ که در هر هکتار اگر صحیح عمل شود ، 9500 -10000 بوته از آن بعمل می آید که هربوته با نرخ روز درحدود بیش از 150ریال ارزش دارد . مناسب سوپر مارکتها و بازارهای سبزی مناطق پر درآمد است . درایران از آن خورشت خوشمزه ای تهیه می کنند . برای پرورش آن رجوع شود به سبزیکاری .[/h] [h=3] [/h] [h=3]ویژگیهای گیاهی کنگرفرنگی[/h] [h=3]کنگرفرنگی گیاهی است دو ساله یا چند ساله از گیاهان عالی و گلدار و از رده دولپه ای ها ، از تیرهcompositae ، از جنسcynara ، از گونه cynara cardunculus[/h] [h=3]نام فارسی آن کنگرفرنگی ، نام انگلیسی آن artichoke ، نام فرانسه آن cardon, chardonette ، نام آلمانی آن eine art artischoke .[/h] [h=3]ریشه آن نسبتا بلند، محوری ، نسبتا قطور مانند کنگر ایرانی و دارای ریشه های فرعی کوچک ، ریشه پایا .[/h] [h=3]ساقه : هوائی ، علفی ، آبدار ، سبز رمگ و منتهی به یک گل مرکب.[/h] [h=3]برگ ها : بزرگ به طول 1- 5/1 متر ، به پهنای بیش از 5/0 متر ، کشیده ، نیمه افراشته ، سبز مایل به آبی (کبود) ، حاشیه برگ ها دارای بریدگی های عمیق که به دمبرگ یا به رگبرگ وسطی می رسد. نوک بریدگی های برگ به یک خار نوک تیز ختم می شود. پشت برگ ها کرک دارف دمبرگ یا دنباله برگ وسطی پهن، آبدار، پس از سفید کردن خوردنی است. (برای آگاهی از روش کشت و کار و سفید کردن، به دروس سبزیکاری مراجعه شود).[/h] [h=3]غنچه: مانند اکثر گیاهان تیره کلاه برکیان و شبیه غنچه (آرتیشو) ولی کوچک تر بوده و خوراکی نیست و کاسبرگ های آن گوشتی و آبدار نیستند.[/h] [h=3]گل آذین : نهنج پهن و گلچه های کوچک با برگ های لوله ای چسبیده، اکثرا به رنگ قرمز ارغوانی، پرچم ها 5 عدد، مادگی دارای یک تخمدان دو برچه ای و با کلاله دو شاخه.[/h] [h=3]میوه : یک فندققه خشک یا ناشکوفا با کرک های چتری قابل پراکنش.[/h] [h=3]دانه : کوچک ، کشیده ، پوسته میوه بر روی آن چسبیده ، قوه نامیه آن زیاد.[/h] [h=3]اکولوژی کنگر فرنگی[/h] [h=3]کنگر فرنگی طالب آب و هوای نیمه خشک استوایی است. بسیار روشنایی پسند و مقاوم به خشکی و سرماست.[/h] [h=3]خاک های عمیق و حاصلخیز را دوست دارد. زمین آن باید خوب قابل نفوذ و زه کشی شده باشد.[/h] [h=3]نژادهای کنگر فرنگی[/h] [h=3]از این گونه نژادها و واریته های زیادی را نام نبرده اند و فقط در نشریات زبان فرانسه به یک نژاد اصلاح شده بدون خار سفید(cardon blanc ameliore sans epines اشاره شده است.[/h]